نور پردازی

مسأله تأمین نور هتل، در قسمت‌های مختلف آن یکی از مسائل فنی و هنری و در عین حال بسیار حساس و ظریف است که نیاز به تأمل و دقت و ظرافت طبع و ذوق و سلیقه دارد. حتی با مسائل روحی و روانی نیز بی‌ارتباط نیست. همچنین مقدار برق مصرفی و تأمین هزینه آن را هم نمی‌توان بی‌اهمیت تلقی کرد. همچنین تأمین نور هتل در رفاه و آسایش مسافران و راحتی کار کارکنان تأثیر به سزائی دارد. بنابراین، رعایت تمام موارد مورد نظر و اهمیت آن، ایجاب می‌کند که ترتیب خاصی، منطبق با اصول علمی و بهداشتی در آن داده شود که نکات لازم از هر جهت رعایت شده باشد.

این کار مستلزم آن است که از وجود یک متخصص مجرب و کار‌آزموده استفاده شود تا موضوع تأمین نور لازم به نحو شایسته عملی گردد. با این وجود از نظر روشن شدن موضوع، موارد قابل ذکر را یادآوری می‌ماییم: هزینه تأمین روشنائی، یکی از اقلام مخارج سنگین هتل به شمار می‌رود و چنانچه در مصرف برق دقت کافی به عمل نیاید، نه تنها بودجه‌ای را به هدر داده‌اند بلکه از لحاظ کیفیت بهره‌برداری از نور هم سودی نبرده و رفاهیتی فراهم نساخته‌اند، زیرا مصرف زیاد برق و تابش نورهای شدید و خیره کننده و نصب لامپ‌های پر نور، آرامش و راحتی مسافر و میهمان را تأمین نمی‌کند، و در مواردی هم موجب ناراحتی اعصاب و ناخشنودی خاطر می‌شود.

بنابراین، از لحاظ نور لازم و کافی باید حد معمول و متعارفی را در نظر گرفت و از افراط و تفریط پرهیز کرد. و نباید به آن فکر بود که پرداخت هزینه زیاد دلیلی بر پسند مردم و نشانگر اهمیت بیشتر هتل است. با این وصف، باید هم از نظر صرفه و صلاح مالی از مصارف و مخارج زاید بر احتیاج جلوگیری به عمل آید و هم در جهت خوشایند طبیعت انسان بذل مساعی شود. نکته مهم‌تر اینکه نور باید از نظر کمی و کیفی علاوه بر تأمین روشنائی مورد نیاز، زیبائی دکور را به نحو چشمگیری افزایش دهد و آرامش روحی و جسمی و سلسله اعصاب را به وجود آورد. به طور مثال نور زیاده از حد، در راهروهای هتل به هیچ روی مقبول نیست.

زیرا نور زیاد در راهروها به خودی خود به زیاد شدن سر و صدا کمک می‌کند و خواهی نخواهی سبب می‌شود که مسافرین با هم با صدای بلندتری صحبت کنند و به این ترتیب، مسافرینی که در حال استراحت و رفع خستگی هستند و نیاز به آرامش و سکوت نسبی دارند، ناراحت می‌شوند و با سلب آسایش، موجبات عدم رضایت و ناخرسندی آنان فراهم می‌آید. ولی چنانچه به راهروها نور کمتری داده شود خود به خود نوعی حالت بازدارنده ایجاد می‌کند و مسافرین وادار می‌شوند که آهسته صحبت کنند و حتی‌الامکان سکوت را رعایت یا لااقل با صدای ملایم گفتگو نمایند. و این همان چیزی است که همه مسافران طالب آنند و یا از نور کم چراغ‌ها احساس راحتی و آرامش می‌‌کنند.

معمولاً در راهروهای هتل، در طول روز، از نور سقف یا دیوارها، استفاده می‌شود و در شب از نور دیگری که از فاصله نیم متری به کف راهروها می‌رسد برخوردار می‌شوند. برای این منظور از ارتفاع نیم متری زمین در دیوارها چراغ‌هائی نصب می‌‌‌کنند که در داخل دیوار قرار دارد و روی آنها از طلق پوشیده می‌شود و فاصله این چراغ‌ها را تقریباً دو یا سه متر از یکدیگر در نظر می‌گیرند و نور شب راهروها، از این چراغ‌ها تأمین می‌شود و روی پله‌های هتل نیز همین منوال را خواهد داشت، با این روش مسافرین قادرند جلوی پای خود را به خوبی ببینند و به راحتی عبود و مرور نمایند. ولی اتاق‌ها باید از نور کافی برخوردار باشد. به خصوص سلف سرویس و پیش خوان آن یا بالای فرهای آشپزخانه حتماً باید نور زیاد و مناسب داشته باشد. معمولاً برای این منظور از نورافکن نیز استفاده می‌کنند.

ولی آیا این نورافکن‌ها را در رستوران هتل نیز می‌توان به کار برد؟ جواب خیر است، زیرا نور رستوران هتل باید طوری باشد که به سالن غذاخوری صفای خاص و حالت گرم و صمیمانه‌ای ببخشد و با زیبائی و جذابیت جالب توجهی پذیرای میهمانان و مسافران باشد. همان‌طور که قبلاً گفته شد، نور خیره‌کننده به طرق مختلف باعث سلب راحتی میهمانان می‌شود، علاوه بر این در تأمین روشنائی رستوران هتل نکات ظریف‌تری نیز هست که نباید ناگفته بماند. مهم‌تر از همه اینکه هر نوری هنگام صرف غذا در رستوران هتل، مطلوب و مناسب نیست، به طور مثال دادن نور سبز به سالن غذاخوری بسیار نامناسب است، زیرا ضمن اینکه غذاها را بد رنگ نشان می‌دهد، میل به غذا را نیز از بین می‌برد و آن را باید اصطلاحاً نور اشتها کور کن نامید. بالعکس در سلف سرویس‌ها و اسنک‌ها که غذا را سریع سرو می‌کنند، از نور زیاد استفاده می‌نمایند.

در سلف سرویس‌ها و اسنک‌ها، از این عمل منظور خاصی دارند و آن اینکه مشتری غذای خود را هر چه زودتر و سریع‌تر میل کند و جای خود را برای نشستن دیگری ترک گوید و به گفته عوام: جا خوش نکند و باعث معطلی و رکود نشود. این خود یکی از علل و عوامل روانی است و به همین علت است که نور تند و خیره کننده با آرامش خیال همراه نیست. اما در رستوران هتل چنین نیتی وجود ندارد و کارگردانان هتل علاقه‌مندند که در شیوه تأمین نور سالن غذاخوری، حالتی به‌وجود آورند که میل‌انگیز و اشتها‌آور باشد و وسایل راحتی و آسودگی در آن مرعی و ملحوظ گردد. بنابراین، بهتر است در رستوران هتل از نور غیر مستقیم استفاده شود. نور غیر مستقیم نوری است که به‌طور غیر‌مستقیم بتابد. یعنی لامپ‌ها و فلورسنت‌ها به خودی خود دیده نمی‌شود و فقط نور آنها مشاهده می‌شود زیرا لامپ‌ها پشت مانعی قرار گرفته و بدون اینکه خود دیده شود نور لازم را تأمین کرده است.

قبلاً اشاره شد که هر نوری باید با دکور و رنگ محیط و حتی با رنگ غذا هماهنگی لازم داشته باشد. به طور مثال نور صورتی رنگ، گوشت را قرمز و طبیعی نشان می‌دهد و در عوض رنگ سالادها را به گونه‌ای نمایش می‌دهد که پسند ذوق و طبع نیست و به کاستن میل و اشتها کمک می‌کند. همچنین با نور آبی و سفید غذاها را می‌توان خوب نشان داد، اما تابش رنگ آبی و سفید می‌تواند یک اتمسفر گرم را سرد کند. پس برای تأمین نور رستوران هتل، باید از ترکیبی از نورها استفاده نمود که علاوه بر همگونی و تناسب با محیط اطراف، موجد انبساط خاطر و سلامت حال باشد و زیبائی و دل‌انگیزی، از فضا و جوانب سالن بتراود و در نتیجه تابش، ترکیب ظریفانه‌ای از نورها، همه وسایل مطبوع و با روح و دلنشین جلوه‌گری کند و به عبارت دیگر سرور‌انگیز و شادی‌آفرین باشد. موضوع نور‌پردازی در رستوران برای سرویس غذا، یک امر فنی و تخصصی است. مقدار وات و رنگ نور از لوازم ساده و کم‌ارزشی نیست که صاحب رستوران به دلخواه خود آن را طرح‌ریزی و عملی سازد. چشم وقتی که نور را می‌بیند، اثر آن در تمام وجود انسان منعکس می‌شود و حالات گوناگونی به وجود می‌آورد.

مقدار وات، شدت و ضعف، تندی و ملایمت و رنگ‌های مختلف آن، هر یک در نوع خود عاملی است قابل تأثیر و درخور توجه و اهمیت. نور وقتی مناسب و موافق طبیعت انسانی است که محیط جذابی را به وجود آورد و غذا و نوشابه و سرویس و دکور رستوران را مطبوع طبع سازد. یعنی چشم‌هاست که در پرتو نور جذاب، انسان را دعوت به تناول غذا می‌‌کند و با نشان دادن فروغ دلپذیر محل پذیرائی غذاها را دلپذیرتر و لذت‌بخش می‌سازد. حتی مردم قادرند درجه هوا را هم با چشم‌های خود معین کنند. نور گرم و نور سرد و اثرات آن هر یک به فراخور خود در فن و تکنیک نور پردازی جای بحث جالب توجهی دارد و نقش آن در شناساندن زیبائی‌ها و زشتی‌ها قابل‌انکار و چشم‌پوشی نیست.

هر مشتری که هنگام عصر وارد رستورانی می‌شود، اول منابع نور را می‌بیند و بعد چراغانی را و سپس به رنگ‌ها و تغییرات نور و سایه‌ها متوجه می‌شود و در آخر به محل و دکوراسیون نظر می‌افکند. امروزه موضوع نورپردازی در رستوران‌ها از لحاظ نمایش غذا، سرویس، نوشابه و سالاد و غیره یک امر فنی، ذوقی و قابل دقت است. اهمیت نور در اشیاء بیش از اهمیتی است که رنگ پوست بدن در جلوه‌گری و نمایش دادن اندام انسان دارد. بنابراین، صاحبان هتل باید در تأمین نور لازم و مناسب و موافق طبع انسان، در رستوران هتل از صاحبان ذوق و هنر و نورپردازان متخصص استفاده نمایند و از نوازش روح و چشم مشتریان دریغ نورزند.

شرط اصلی و بنیادین نورپردازی در هتل یا رستوران توجه به سلامت و اثربخش و مفید بودن آن است. برای حفظ سلامت نور در هتل بایستی به عوامل مختلف توجه شود و چنانچه بدین امر مهم پرداخته نگردد باید پذیرفت که حفظ سلامت و تأمین رفاه و آسایش کافی ممکن نخواهد بود. وجود روشنائی بهداشتی در اتاق‌ها و محیط داخلی یا خارج هتل مسأله‌ای است که سخت مورد توجه چشم‌پزشکان و مهندسین و آرشیتکت‌ها قرارگرفته است، زیرا نور عاملی است که بر چشم و دیگر اندام‌ها تأثیر مستقیم دارد و در نحوه و مقدار فعالیت‌های بدن مؤثر است. پراکندگی نور بر غذاها و خوراکی‌هائی که سرو می‌شود نیز تأثیر فراوان دارد.

آن‌گاه که برا ی صرف شام به رستوران می‌روید و احساس آرامش می‌‌کنید با اندکی دقت در خواهید یافت که انعکاس نورها و شیوه نورپردازی چنان است که آرامش شما را فراهم می‌آورد. سلف‌سرویس‌ها که مدت کمتری صرف پذیرائی از واردین خود می‌کنند به نحوی نورپردازی می‌شوند که نورها در یکدیگر انعکاس یابند و با هم بیامیزند و از این آمیختگی نورها بر شدت نور و تحریک‌کنندگی آن افزوده می‌شود و میهمانان به هیجان درآیند تا پس از صرف غذا محیط را بی‌درنگ ترک کنند تا سلف سرویس بتواند از مشتریان بعدی خود نیز پذیرائی نماید. هرجا که وجود تابش‌های نوری بیشتر لازم باشد، نباید از آن دریغ ورزید ولی مکان‌هائی در هتل وجود دارند که نیاز به نور شدید و قوی نخواهند داشت.

چنانچه وسایل پذیرائی و مبلمان در یک رستوران به طرزی صحیح و زیبا مرتب و آماده باشد، خود می‌تواند به صورت یک عامل تبلیغی و فراخوان مشتریان معرفی گردد و این دعوت به صرف غذا در رستوران هنگامی تکمیل خواهد شد که نورپردازی آن با دقت و رعایت مسائل بهداشتی و روانی افراد انجام شده باشد. یک نورپردازی آرامش‌بخش به میهمانان خواهد گفت که به یک رستوران مناسب و دلپذیر وارد شده‌اند و غذای دلچسب و گوارائی صرف خواهند کرد. مدیران رستوران‌ها خواستار آن هستند که صورت غذاها مفصل، چشمگیر و اشتهاآور باشد به طوری که هر یک از اقلام خوراکی‌ها یا نوشابه‌ها و دسرها را جداگانه معرفی نمایند.

اینها مایلند که میزهای رستوران به صورتی باشد که تریلی‌های آورنده غذا بتوانند به آسانی عبور نمایند ولی باید دانست که اگر قرار باشد یک نشست شبانه در رستوران برقرار شود باید از صندلی‌های راحت استفاده کرد تا مراجعین را به ماندن و گذراندن وقت خود در رستوران تشویق کند و راحتی آنها را فراهم آورد. مدیرانی هم هستند که سود بیشتر را ترجیح می‌دهند و در این صورت باید از نیمکت‌های غیررسمی استفاده کنند. مدیران هتل‌ها و رستوران‌ها باید این نکته را بپذیرند که تحمل هزینه‌های گزاف برای ایجاد تغییرات ساختمانی لزومی ندارد، و کافی است که وسایل و تجهیزات پذیرائی خود را به صورتی زیبا مرتب سازند و برای قشنگ‌ترشدن محیط پذیرائی از نورپردازی مناسب استفاده کنند.

به طور مثال در رستوران‌هائی که سقف بلند دارند می‌توان از لوسترهای آبشاری شکل سود برد که دیدگاه بیننده را کوتاه‌تر نشان می‌دهد و فضای بلند را به طور دلچسب و خوشایند پر می‌سازد. در قسمت وسط رستوران نیز می‌توان میزی به‌صورت بوفه قرار داد و یک مرکز نورانی در وسط آن تعبیه کرد. اگر بخواهیم در قسمت لابی هتل نیز عصرانه و چای سرو کنیم باید از صندلی‌هائی با پشتی کوتاه و میزهای بلند و کوتاه استفاده کنیم تا فضای کافی برای یک سرویس چای یا صبحانه فراهم شود. در این مورد لازم خواهد بود تا محلی نیز برای ساک‌ها یا کیف‌دستی‌های میهمانان در نظر گرفته شود. با این تمهید از ایستادن و خسته شدن میهمانان جلوگیری می‌شد و بخش لابی همان حالت توقف موقت را به واردین القا خواهد کرد.

به طور کلی انجام طراحی‌ها در هتل و رستوران به یک عامل مشخص و معین وابسته است و آن تفکر دوراندیشانه همراه با توجه به جوانب کار است. در طراحی‌ها باید طوری عمل کرد که با گذشت کوتاه زمانی ناچار از ایجاد تغییراتی نباشیم. انجام دوباره کارها مستلزم هزینه بیشتر و فرصت اضافی خواهد بود. توجه به این نکته که طراحی را باید طوری انجام داد که خواسته واقعی مشتریان را برآورده سازد، خواهد توانست بسیاری از مشکلات را از پیش بردارد. طراحی‌ها را نمی‌توان با سلیقه شخصی و برداشت‌های فردی و دور از مطالعه به انجام رسانید. مسائلی بسیار مهم در این زمینه وجود دارند که رعایت آنها ضروری است و آن روان‌شناسی اجتماعی و محیطی است.

شرح و تفصیل پیرامون خواسته‌های روانی افراد که خود آنها هم ممکن است به وجود آن پی نبرده باشند از حوصله این مطلب بیرون است، ولی در یک کلام باید گفت که طراحی‌ها باید ارضاکننده خواسته‌های روانی افراد باشد و برای وقوف بر این خواسته‌ها باید به نحوه واکنش‌های مثبت یا منفی مردم توجه نمود و جنبه‌های خواستاری مثبت آن را برآورده ساخت. بر شمردن و فهرست‌کردن تمایلات مردم بسیار دشواراست، ولی هستند افراد با تجربه و هوشمندی که پس از سال‌ها مطالعه و بررسی توانسته‌اند اولویت‌هائی را بشناسند و همان موارد را در طراحی‌ها به‌کار گیرند تا رضایت مشتریان فراهم شود. به طور یقین می‌گوییم که: «طراحی باید آرامش‌بخش باشد». یک میهمان که در اتاق هتل اقامت کرده به رنگ‌ها، نور، سکوت و آرامش، منظره، دکورها و رایحه‌ها و . . . توجه خواهد داشت و همه جزئیات دیگر را نیز به نظر خواهدآورد. نیروی درک احساسی او قضاوت خواهد کرد.

این داوری‌ها ممکن است آگاهانه یا غیرآگاهانه باشد، ولی تأثیرپذیری او، مثبت یا منفی، انجام خواهد گرفت. چنین میهمانی با محصولی از فعالیت‌های فکری و عملی ارائه شده روبه‌رو می‌گردد که اگر خواسته‌هایش را برآورده بداند در آرامش و آسایش به سر خواهد برد و هتل یا رستوران را با خاطره‌ای خوش ترک خواهد کرد. صندلی‌ها، مبل‌ها، لوازم پذیرائی و دیگر عوامل هر یک به سهم خود و در مجموع، تأثیر گذاراند ولی مهم آن است که این تأثیر بتواند خوشایند، مطبوع و پسندیده باشد. اکنون فکر کنیم به نظر ما کدام خواسته‌ها برای میهمان ترجیح دارند؟ تردیدی نیست که وسایل آسایش و راحت ازقبیل: تلفن، حمام، پاکیزگی، خوشبوئی و آرامش بیشتر ولی عوامل دیگر را نیز باید درنظرگرفت.

عواملی که میهمان را تشویق به باز آمدن به هتل خواهند کرد بی آنکه میهمان انتظار آن را داشته باشد. این عوامل کدامند؟ آینه‌های قدی بلند، قفسه مناسب، فضای کافی، نور کافی و مناسب، کشوهای کافی، جالباسی و گیره برای لباس، همچنین محل مناسب برای قرار دادن چمدان، پاتختی، میز تحریر، میز غذاخوری و . . . وسایل یک زندگی راحت را تشکیل می‌دهند. به هر آنچه گفتیم این مطلب را بیافراییم که جلوه‌گری و چشم‌انداز دکورها، تابش نورها و آمیزش آنها، رنگ‌ها همه عواملی هستند که عمق تأثیرگذاری بر میهمان را بیشتر خواهند کرد. روان انسان، فرمانروای جسم اوست. باید که روان را تحت تأثیر قرار داد و این زیبائی‌ها هستند که روان را به خود می‌خوانند. اگر آسایش در روان افراد جایگزین شود، موفقیت بس بزرگی حاصل خواهد شد و طراحی‌ها باید این چنین باشند.

برای اتاق‌هائی که فضای کمتری دارند می‌توان از طراحی‌های چرخنده یا تغییر یابنده استفاده کرد. میز و تختخواب جمع شونده مناسب‌تر خواهد بود که به عنوان یک راه حل عملی مطرح می‌گردد. برای توضیح، باید بگوییم که اتاق‌های کوچک در طول روز به ظاهر یک اتاق نشیمن دیده می‌شوند و در شب جدارهای آن پایین می‌آیند و به تختخواب‌های راحت تبدیل می‌گردند. ممکن است کاناپه‌هائی در چنین اتاق‌ها قرار داد که در روز برای پذیرائی و شب‌ها به عنوان تخت خواب مورد استفاده قرار گیرند. این مهم را باید به خاطر داشت و رعایت کرد، در طراحی‌ها هرگز به قرینه‌سازی روی نیاورید. اینک به مسائل جانبی دقیق‌تر همراه با ابراز نظرهائی که نتیجه سال‌های طولانی تجربه و مطالعه و تصحیح و بررسی است می‌پردازیم: اگر رستوران در مجاورت استخر یا درساحل دریا واقع گردیده باشد، نورهای پراکنده و منعکس شده از سطح آب چنان خواهد کرد که گوئی فاصله میان آب دریا با رستوران کوتاه شده است و این بسیار دلپذیر خواهد بود.