ساخت گروه‌ها

گروه‌ها، حتى گروه‌هاى غيررسمى کنش‌هاى متقابل بين اعضاء را به‌طور تصادفى ايجاد نمى‌کنند. گروه سازمان نيافته وجود ندارد. حتى اگر ادعا کنيد که در گروه دوستانهٔ شما، هر کسى مى‌تواند به ميل خود و آزادانه عمل کند، تحليل خيلى ساده وجود هنجارهاى درونى را به سرعت نشان خواهد داد، هنجارهائى که هميشه صراحت ندارند اما هميشه وارد عمل مى‌شوند. حتى اگر ادعا کنيد که در گروه شما همه برابرند، پاسخ اين است که به همين خيال باشند، زيرا در همان گروه خيلى سريع مى‌توان تشخيص داد که افراد، براساس تقسيم عمل‌کردها و سلسله مراتب آنها سازماندهى شده‌اند. اين بحث ما را در جهت طرح مفاهيم موقعيت و نقش هدايت مى‌کند، مفاهيمى که در مطالعهٔ گروه‌ها جنبهٔ بنيادى دارند.

نقش عبارت از عمل‌کرد فرد در گروه است، در حالى که موقعيت، جايگاهى است که او در سلسله مراتب نقش‌ها بر عهده دارد. مثلاً، در تيم فوتبال، همه نقش بازى کردن را بر عهده دارند، اما کاپيتان تيم موقعيت جداگانه دارد. در گروه‌هاى کار، نقش‌ها معمولاً به‌طور واضع تعيين مى‌شوند. وقتى طرح کار گروهى را فراهم مى‌آوريد، معمولاً کارها را برحسب توانائى‌ها و علايق هر کس تقسيم مى‌کنيد. اين احتمال نيز وجود دارد که سلسله مراتبى به‌وجود آوريد. ممکن است متوجه شويد که يکى از اعضاء گروه در کارى که بايد انجام دهيد، اطلاعات خاصى دارد، طبيعى است که همه او را به‌عنوان رهبر انتخاب خواهيد کرد. با اين همه، رهبر گروه، اغلب خودبه‌خود تعيين مى‌شود و کسى اين عنوان را صراحتاً به او نمى‌دهد. (اليس،۱۹۸۸).

در گروه‌هائى که ساخت بسيار خوبى دارند، نقش‌ها و موقعيت‌ها به شيوهٔ کاملاً روشن ظاهر مى‌شود. در برخى سازمان‌ها توزيع نقش‌ها و برقرارى موقعيت‌ها، حتى اساس عمل‌کرد گروه را تشکيل مى‌دهد. ارتش و نهادهاى مذهبي، دو نمونه از سازمان‌هائى هستند که بر ساخت‌هاى بسيار دقيق استوار هستند. در اين سازمان‌ها، نقشى که هرکس ايفاء مى‌کند و موقعيتى که به‌دست مى‌آورد با درجه يا با عنوان (گروهبان ۳، گروهبان ۲، گروهبان ۱، استوار و...) همراه با عمل‌کردهاى دقيقى که مسؤوليت‌ها و قدرت‌هاى خاصى ايجاب مى‌کنند، تعريف مى‌شود.

تعريف و تميز نقش‌ها و موقعيت‌ها در سازمان‌هاى رسمى آسان است، اما در گروه‌هاى غيررسمى هميشه اين‌طور نيست. لحظه‌اى به عمل‌کردهائى که در گروه دوستان انجام مى‌دهيد و موقعيتى که در آن داريد، فکر کنيد. بلافاصله متوجه خواهيد شد که در آن يک نقش و يک موقعيت داريد و براساس آنها ديگران از شما انتظارهائى دارند. آيا هميشه شما هستيد که ديگران را گروه‌بندى کنيد؟ چه کسى محل ملاقات شما را تعيين مى‌کند؟ آيا، در حضور دو نفر از بهترين دوستان، نقش اصلى را بر عهده مى‌گيريد و بحث را هدايت مى‌کنيد؟ آيا آنها فقط زمانى يکديگر را مى‌بينند که شما حضور داريد؟