جهانگردی عامل زنده نگهداشتن سنت‌ها و آداب و رسوم گذشته

در بسيارى از کشورهاى پيشرفتهٔ جهان، گنجينه‌هاى مردم‌شناسى که ارائه دهندهٔ شيوهٔ زندگى گذشتگان و سير تحولات آن در طول تاريخ است، ضمن ايجاد مرکزى براى پژوهش‌هاى مردم شناختي، انبوهى از جهانگردان را به‌سوى کشور خود جلب مى‌کنند.

از سال ۱۹۵۲، مسئولان ايالتى ليمبور مکزيک تصميم گرفتند با الهام از گنجينه‌هائى که در کشورهاى اروپاى شمالى و هلند وجود دارد، گنجينه‌اى ايجاد کنند که حال و هواى گذشتهٔ بوکريک را احياء کند و جلوه‌اى از سنت‌ها و آداب و رسوم پيشين فلامان‌ها را در معرض تماشاى مردم بگذارد. بدين‌سان، کم‌کم در محيط گنجينه، نمونه‌هائى از روستاهائى که يادآور شيوه‌هاى زندگى و معمارى فلامان‌ها در سدهٔ دوازدهم است، ايجاد شد بايد خاطرنشان کرد که مزارع، طويله‌ها، انبارهاى غلّه، تنورها و آسياب‌هاى بادى و آبى قديمى را به‌تدريج از جاى خود در روستاهاى کهن جدا کردند و در محل‌هائى که به همان سبک قديم در فضاى گنجينه ايجاد شده بود، نه به‌صورت اشيائى در فضاهاى جدا بلکه در هر روستا و در محل مناسب خود و در هماهنگى با ساخت و ساز و به‌طور کلى با بافت روستائى و زندگى روستانشينان جاى دادند. جالب است که هيچ وسيلهٔ آمد و رفت موتوري، به استثناء وسايل موتورى مربوط به بخش خدمات گنجينه، حق ورود به قلمرو اين روستاهاى باستانى را ندارد.

موقعيت مجموعهٔ بوکريک، هم از نظر حفاظت از طبيعت و هم از نظر جهانگردى و بالا بردن سطح آگاهى و شناخت و آموزش بازديدکنندگان بومى يا جهانگردان، غيرقابل انکار است. براساس آمار، هر سال بيش از دو ميليون جهانگرد از اين گنجينهٔ 'در هواى آزاد' ديدن مى‌کنند.

دومين ابتکار که جنبهٔ شخصى دارد، در انتهاء شرقى سواحل بلژيک يعنى در زوين (Zwin) در همسايگى هلند انجام يافته است. زوين نقطه‌اى از ساحل است که از آنجا کشتى‌ها در سده‌هاى ميانه تا بندر بروج (Bruges)، که در آن زمان يکى از بزرگ‌ترين بنادر بين‌الملى بود، پيش مى‌رفتند. در سدهٔ پانزدهم، بر اثر فروريختگى آرام زمين، يکى از بزرگ‌ترين و فاجعه‌بارترين سيل‌ها روى داد و دو يا ۲۵ تا ۳۰ کيلومتر در ساحل پيشروى کرد و تا ديوارهاى ساحلى بروج ادامه يافت. سپس در طى سده‌ها، بر اثر عقب‌نشينى غارها، خليج‌ها و راه‌رو‌هاى آبى به‌وجود آمد.

بروج که در سال ۱۱۰۰ ميلادى به اوج عظمت و شکوه خود رسيد، فقط اندک زمانى به‌عنوان بندرى فعال به زندگى ادامه داد. شهرهاى مونى کنرود (Monrrikenrode)، دام (Damme)، هاوک (Hoeke)، دومود (De Mude) و بالاخره سلويس (Slvis) مشخص‌کنندهٔ نفوذ بخش‌هائى از دريا در زمين‌هاى نزديک به هم و در پائين دست بروج هستند که به سبب داشتن نقش بندر در مناطق دور، دوران پر فر و شکوهى را تجربه کردند، ليکن يکى پس از ديگري، به‌علت پيشروى تدريجى تپه‌هاى شنى در زوين، ويران و به ورطهٔ فراموشى سپرده شدند. در سال ۱۸۶۴، سلويس از ميان رفت و در سال ۱۸۷۲ که سدى در مرز جنوبى زوين ايجاد شد، نقطهٔ پايانى بر تاريخ زوين، به منزلهٔ راه کشتيرانى نهاد.

هم‌اکنون زوين به‌صورت مرغزارى به وسعت ۱۵۰ هکتار درآمده است. ۲۵ هکتار از اين مرغزار در خاک هلند قرار دارد. سه‌پنجم آن به آسانى قابل دسترس عموم مردم است و بقيهٔ آن، که صومعه‌اى در آن بنا گرديده است، بر روى بازديدکنندگان گروهى و سازمان‌يافته گشوده است.

اين مرغزار بزرگ‌ترين خاستگاه پرندگان مهاجر و مهم‌ترين جايگاه پرندگان آشيانه‌سازى است که به آرامش مطلق نياز دارند. پيش از ورود به زوين، بايد از بوستانى پر درخت که داراى استخرها و فقس‌هاى بزرگ با ۱۱۰ گونه از پرندگان اصيل و بومى است، عبور کرد. در فصل پائيز دسته‌هائى از پرندگان شمالى به‌سوى جنوب و به طرف سرزمين‌هاى گرم مهاجرت مى‌کنند. انبوهى گونه‌هاى پرندگان لانه‌ساز و مهاجر در زوين به سبب تنوع فراوان منظره‌ها، تپه‌هاى شني، درختان سرسبز، مرداب‌ها، تالاب‌ها، آبگيرها، چمنزارها و تحت حفاظت بودن اين سرزمين است.

خاک زوين که نمکى است. رويشگاه گياهانى کاملاً استثنائى است که منظره‌هاى زيبا، حتى در ماه‌هاى تابستان که خشک مى‌شوند، به‌وجود آورده‌اند. وانگهي، گياهى به نام ارمواز دريائى که عطر آن يادآور بوى خوش افسنطين است در زمين‌هاى وسيع اين ناحيه مى‌رويد.

بر روى تپه‌هاى شنى نيز گياهانى بومى و ويژه‌اى که به‌گونه‌اى شگفت‌آور با بادها و ماسه‌ها سازگارى يافته‌اند مى‌رويند، مخصوصاً اويا که شن‌هاى جابه‌جا شده به وسيلهٔ باد را تثبيت مى‌کند.

هر روز بسيارى از جهانگردان از اين سرزمين ديدن مى‌کنند. به‌طورى که شلوغى و رفت ‌و آمد مسافران و دستکارى احتمالى لانه‌هاى پرندگان تهديدى براى جامعهٔ پرندگان محسوب مى‌شد. از طرفي، بازرگانان براى خريد و فروش گياهان داروئى اين سرزمين به آنجا هجوم مى‌آوردند. به‌گونه‌اى که نسل اين گياهان در خطر انقراض بود. براى مبارزه با اين خطرات، در سال ۱۹۲۴، 'شرکت املاک زوت ـ Compagnie Immoblier du Zoute' تأسيس شد. اين شرکت زمين‌هاى اين ناحيه را خريدارى کرد تا ضمن پايان دادن به اين سوءاستفاه‌ها، دسترسى صحيح و استفاده‌هاى مجاز از اين طبيعت زيبا آمد و رفت آسان به گردشگاه‌هاى آن ميسّر شود. زوين از آن پس به‌صورت ذخيره‌اى طبيعى و منطقه‌اى حفاظت‌شده درآمد. هم‌اکنون ضمن مراقبت و جلوگيرى از ويراني، اين ذخيرهٔ طبيعى به‌صورت جايگاهى به‌منظور پژوهش‌هاى پرنده‌شناسى و گياه‌شناسى و آموزش و راهنمائى مسافران و جهانگردان مشتاق طبيعت درآمده است.

با اين اقدام، مسئولان شرکت املاک زوت گام بزرگى در راه حفظ اين ذخيرهٔ عالى طبيعى و مصون نگه داشتن اين پناهگاه جانداران و تبديل آن به يک مرکز علمى ـ جهانگردى برداشتند. جامعه نيز ارزش اين اقدام را شناخت، در حالى‌که در سال ۱۹۷۲، ۳۶۰،۰۰۰ نفر از اين منطقه بازديد کردند و در سال ۱۹۸۷ تعداد جهانگردان به بيش از يک ميليون نفر رسيد که دويست هزار تن از آنان کودکان و نوجوانانى بودند که به‌عنوان مسافرت علمى از آن ناحيه بازديد کردند. آنان ضمن اين بازديد و آشنائى با گونه‌هاى گياهى و جانوري، به ارزش زيبائى‌هاى طبيعى و ميراث گران‌بهائى که زادهٔ محيط است پى بردند و از اين پس در احترام و حفظ تقدس اين ميراث مى‌کوشند. (A.Haulot، Tourisme et Environnement، Marabout، Verviers،Belgique، 1974، P، 135)

در فرانسه، 'شوراى بين‌المللى گنجينه‌ها ـ Le Conseil international des Musees' اين قبيل ذخاير طبيعى و سرزمين‌ها را 'اِکوموزه ـ Muse'es ـ Ecoe' (گنجينهٔ طبيعي) ناميده است. ژان‌ باپتيست دوويلمورين (Jean Baptiste de Vilmorin) گنجينهٔ طبيعى را چنين تعريف مى‌کند: 'جائى است که گروه‌هاى مشخص گياهى يا جانورى را به‌منظور پژوهش، محافظت، آموزش و لذت بردن به‌گونه‌اى طبيعى و غيرطبيعى گردآورى مى‌کند ـ (A.Haulot، Tourisme et Environnement، Marabout، Verviers،Belgique، 1974، P، 135). نمونهٔ جالب ديگرى از اين نوع گنجينه در مارکز (Marqueze) واقع در پارک طبيعى ناحيه‌اى لاندزدوگاسکنى (Landes de Gaseogne) تحت‌نظر استاد برجسته وى نيو (Vigneaux) ايجاد شده است.

طرح‌هاى ديگرى براى ايجاد گنجينهٔ طبيعى در ايستر (Istres)، پون ـ دو ـ مون‌ورت (Monvert ـ de ـ pont) واقع در منتهى‌اليه مون ـ لوزر تدوين شده است.

با اجراء طرح‌هاى مزبور روستاهاى ما ـ کامارگ، هوپيتال (Hopital) و بل کوست (Bellecoste) از نابودى نجات يافتند. در اين روستاها، دو گنجينه يکى به نام 'موزهٔ دوتا ـ Muse'e de L'Espace' (گنجينهٔ فضا) است که چشم‌اندازها، منظره‌ها، ساختمان‌ها و چگونگى آماده‌سازى محيط را براى حفظ طبيعت و سازگارى آن با سکونتگاه‌هاى انسانى از زمان باستان در معرض عموم قرار مى‌دهد.

گنجينهٔ روستاى پون ـ دو ـ مون‌ور علاوه بر اينکه از چشم‌انداز طبيعى بسيار زيبائى بهره‌مند است، به سبب اينکه صحنهٔ جنگ‌ها و کشتارهاى مذهبى را در معرض تماشا قرار مى‌دهد، ارزش تاريخى فراوان دارد. چنين ابتکار و خلاقيتى هم دلواپسى و نگرانى را در مورد نجات ويژگى‌هاى اصيل محيط‌زيست انسانى يک ناحيه از خطر نابودى برطرف نمود و هم به آرزوى احياء دوبارهٔ زندگى طبيعى اين مناطق، با فعال کردن جريان‌هاى جهانگردي، پاسخ مثبت داد.

بانين گنجينهٔ طبيعى مون لوزر با توجه و در نظر گرفتن ميزان آمد و رفت جهانگردان و اينکه در اندک مدتى هزينه‌هاى عمراني، از راه درآمدهاى جهانگردى جبران مى‌شود، معادل شش ميليون و دويست هزار فرانک بلژيک براى ايجاد آن خرج کردند. گنجينهٔ مزبور در ماه‌هاى مساعد سال يعنى از آوريل تا اکتبر مورد بازديد گروهى از جهانگردان قرار مى‌گيرد:

- پژوهشگران: سخنرانى‌ها و نشست‌هائى در سطح ناحيه‌اي، ملى و بين‌المللى در مورد مسائل بوم‌شناسي، نژادشناسي، جامعه‌شناسي، کشاورزي، آموزش و پرورش، شهرسازى و جهانگردى در اين گنجينه برگزار مى‌شود و دانشمندان به‌نامى در اين مجامع حضور مى‌يابند. همچنين از سوى بوستان ملى دِسِوِن (Des Cevennes)، دانشگاه‌هاى کلرمون فران (Ferrand ـ Clermont) و مونپليه (Montpellier) و مرکز ملى پژوهش‌هاى علمى (Sientifique ـ Reeherehes ـ Centre National des)، گنجينهٔ هنرها و مردم‌شناسى و ساير سازمان‌هاى عمومى دولتى يا خصوصى نيز نشست‌هائى در اين گنجينه برگزار مى‌شود؛

- دانش‌آموزان و دانشجويانى که به همراه مربيان و اساتيد خود به‌منظور بازديدهاى علمى ـ تفريحى به اين گنجينه مى‌آيند؛

- بازديدکنندگان شخصي، به‌ويژه از پون ـ دو ـ مون‌ور، يا مردم بسيارى که بر اثر تبليغات ملى يا محلى به ديدار اين گنجينه مى‌شتابند؛

- ورزشکاران، راه‌پيمايان، سوارکاران؛

- جمعيت‌ها و مردم محلى که به‌گونه‌اى فعال در فعاليت‌هاى گنجينه مشارکت دارند.

موفقيت ايجاد چنين گنجينه‌هائى از جنبه‌هاى گوناگون جهانگردي، حفاظت از طبيعت، سنن و آداب، آموزش و پژوهش و.. بى‌نظير و شگفت‌آور است.

شوراى بين‌الملى گنجينه‌ها، هنگام برپائى نشست‌ها، طى سخنرانى‌هائى با عنوان 'گنجينه محيط‌زيست' در بردو (A. Haulot، Tourisme et Environnement، Marabout، Verviers،Belgique، 1974، P، 137)، ايستر، لورمارين و پاريس از ۲۵ تا ۳۰ سپتامبر، نقش فعال گنجينه‌ها را در جامعه‌اى پويا مورد تائيد قرار داد و اشاره کرد که: 'گنجينهٔ جائى است که جامعهٔ بشرى مى‌تواند در آن، مسائل جهان کنونى را موردبررسى و پژوهش قرار دهد و راه‌حل‌هائى براى آنها بيايد و نقش و آثار حياتى گذشتگان را که در خود جمع نموده است به مردم بشناساند. نابودى و ويرانى محيط‌زيست يکى از وخيم‌ترين مسائل جهان کنونى است. بنابراين چنين گنجينه‌هائى مى‌توانند با ارائهٔ راه‌حل براى مسائل مبتلا به، در جلوگيرى از اين ويرانى نقش مهمى داشته باشند' . (A. Haulot، Tourisme et Environnement، Marabout، Verviers،Belgique، 1974، P، 137)

انديشهٔ ايجاد گنجينهٔ طبيعى و بهره‌بردارى از آن براى پژوهش، آموزش و بحث پيرامون مسائل جهان معاصر و در عين حال فعاليت‌هاى جهانگردى و اوقات فراغت، الهام‌بخش 'گروه ۱۹۸۵' در فرانسه شد که به فکر احياء مناطق صحرائى افتادند و اعلام داشتند که 'مناطق صحرائي' را نبايد سرزمين‌هائى فرسوده، پير و مناطقى که در آن سنت‌ها و آداب و فعاليت‌هاى اجدادى و کشاورزى به آرامى در حال خاموشى است تلقى نمود، بلکه بايد براى جلوگيرى از نابودى آنها، هر چند به اندازه‌اى ناچيز، کمک کرد. اين صحراها که در اروپاى‌غربى بسيار نادر هستند، امروزه به‌صورت مراکز تفريح، فعاليت‌هاى آزاد و نشاط‌آور درآمده‌اند و در صورتى‌که ضوابط و مقررات مربوط به حفظ کيفيت و ويژگى آنها رعايت شود، وجود آنها مغتنم است. اين صحراها را بايد پارک‌هاى ملى اعلام کنند و در راه احياء فعاليت‌هاى تفريحى و آموزشى و.. در آنها بکوشند (Ibid).