مطالعات و بررسى‌هاى مختلف نشان داده است که تهيه منابع پروتئين براى تغذيه انواع طيور از بازارهاى بين‌المللى روزبه‌روز مشکل‌تر و محدودتر خواهد بود و چه بسا در آينده دورر يا نزديک تهيه بعضى از اين منابع عملاً غيرممکن باشد. لذا بايد از هم‌اکنون براى تهيه اين منابع در داخل کشور به فکر استفاده از تکنولوژى‌هاى جديد به‌منظور تهيه منابع اوليه غذائى بود. يکى از اين منابع که از چند سال پيش با موفقيت در برخى از کشورها مورد عمل قرار گرفته است، تهيه پروتئين از کشت تک‌سلولى در روى نفت و گاز مى‌باشدکه به آن پروتئين تک‌سلولى (S.C.P Singls Cell Proteins) مى‌گويند.
در اين روش، از کشت باکترى‌ها و قارچ‌هاى مخصوص در روى گاز و نفت و گاز طبيعى و گاز متان و الکل متيليک استفاده مى‌شود و به‌سرعت و سهولت مقادير قابل توجهى پروتئين با کيفيت بالا (۷۸-۸۰) درصد و اسيدآمينه‌هاى مورد لزوم توليد مى‌گردد.
هم‌اکنون در کشورهائى مانند ژاپن، انگلستان، ايتاليا، فرانسه اين مواد توليد و در تغذيه حيوانات با نتيجه خوب به‌کار برده مى‌شود و طبق پيش‌بينى در آينده نزديک، امکان استفاده از آن در تغذيه انسان نيز خواهد بود. امروزه در بازار اين فرآورده به نام پروتون (Protun) ارائه مى‌گردد.
تکنولوژى تهيه پروتئين از نفت زياد پيچيده نيست و با توجه به اينکه خوشبختانه کشور ما از نظر گاز طبيعى و منابع نفتى تا ساليان دراز بسيار غنى مى‌باشد. در آينده مى‌توان با استفاده از اين تکنولوژى و نصب يک يا چند کارخانه و برنامه‌ريزى صحيح ميزان قابل توجهى پروتئين با کيفيت عالى براى تغذيه دام و ماهى تهيه کرده و در نتيجه کشور را از ورود مواد مشابه آن مانند پودر ماهي، بى‌نياز نموده و حتى مقدارى از آن را به کشورهاى ديگر صادر نمود.
قبل از انقلاب، قسمت پژوهش‌هاى شرکت ملى نفت ايران، با همکارى دانشگاه‌ها جهت دستيابى به اين تکنولوژى در ايران مطالعاتى انجام داد. طبق اين برنامه از پروتئين تک‌سلولى با نتيجه بسيار خوب توسط نگارنده در تغذيه طيور استفاده گرديد و کارآئى اين فرآورده مورد تائيد قرار گرفت ولى اقدامات بعدى در مورد نصب کارخانه و توليد پروتئين تک‌سلولى در ايران متوقف گرديد. اميد است که در اين مورد پيگيرى لازم به عمل آيد، زيرا توليد اين منبع جديد در ايران علاوه‌بر اينکه اقتصادى است به جلوگيرى از واردات پودر ماهى نيز کمک خواهد کرد.
استفاده از کود مرغ در تغذيه طيور
در کشورهائى که از نظر مواد اوليه براى تغذيه دام و طيور و ماهى دچار کمبود هستند، سعى مى‌نمايند. از تمام امکانات موجود داخلى براى اين منظور استفاده نموده و وابستگى خود را به واردات خارجى تا حد امکان کاهش دهند. يکى از اين منابع که در طى سال‌هاى اخير به‌عنوان يک منبع تغذيه‌اى دام و طيور و ماهى مورد استفاده قرار گرفته است، پودر کود مرغ مى‌باشد.
طبق مطالعات انجام شده، غذاى متعادلى که اکنون در مرغدارى‌هاى صنعتى در اختيار طيور قرار مى‌گيرد، در حدود ۷۰-۸۰درصد از انرژى آن جذب و بقيه به‌صورت مدفوع از بدن خارج مى‌شود که علاوه‌بر انرژي، حاوى مقدارى مواد ازتى مانند اسيد اوريک و بقاياى ويتامين‌ها و املاح و داروها نيز مى‌باشد. چنانچه بتوان از آن به‌طور صحيح استفاده نموده، منبع عظيمى ازنظر مواد اوليه در تغذيه مرغ و ماهى به شمار مى‌رود.
معمولاً براى اين منظور از کود مرغ‌ها يا جوجه‌هاى گوشتى که در قفس نگاهدارى مى‌شوند، استفاده مى‌گردد و آن را در دستگاه‌هايى مخصوص در حرارت خشک و پاستوريزه مى‌کنند، ترکيب شيميائى کودهاى جمع شده از قفس به قرار زير است:
- درصد رطوبت ۴/۱۱
- درصد پروتئين کل ۷/۲۸
- درصد اسيد اوريک ۳/۶
- درصد پروتئين حقيقى ۵/۱۵
- درصد اسيدآمينه‌ها ۶/۸
- درصد کلسيم ۸/۷
- درصد فسفر ۲/۲
- درصد فيبر خام ۸۴/۱۳
پودر کود مرغ داراى مقادير قابل توجهى از اسيدآمينه‌ها است. درصد ليزين ۳۹/۰، درصد متيونين ۱۲/۰ و درصد سيستين ۱۵/۰ مى‌باشد.
از کود مرغ در صورت ضرورت مى‌توان تا ۵ درصد جيره غذائى استفاده نمود چون کود مرغ از نظر انرژى فقير است، بايد در جيره‌هائى که از آنها استفاده مى‌شود، از مواد دانه‌اى پر انرژى مانند ذرت و يا از چربى استفاده کرد.
استفاده از بقاياى کارخانجات جوجهکشى
در حدود ۸۰ کارخانه بزرگ جوجهکشى دولتى و خصوصى در اطراف تهران و شهرهاى بزرگ وجود دارد. طبق آمار نيمه رسمى موجود در سال ۱۳۷۷ در حدود ۶۰۰ ميليون تخم‌مرغ در ماشين‌هاى مزبور خوابانده شده است. چنانچه درصد جوجه درآورى را به‌طور متوسط ۸۰ درصد محاسبه نمائيم، تعداد تخم‌مرغ‌هاى بى‌نطفه، جنين مرده، رقمى در حدود ۱۲۰ ميليون برآورد مى‌شود. چنانچه وزن متوسط هر تخم‌مرغ را ۵۶ گرم در نظر بگيريم، ميزان مواد زائد در کارخانجات مزبور در سال ۱۳۷۸ رقمى در حدود ۶۷۲۰ تن بوده است.
بقاياى کارخانجات جوجهکشى معمولاً از تخم‌مرغ‌هاى بى‌نطفه، نطفه مرده و جنين مرده و جوجه‌هاى وازده و تلف شده، تشکيل شده است، معمولاً از هر ۴-۵ کيلوگرم از بقاياى مزبور در حدود يک کيلوگرم پودر قابل استفاده به‌دست مى‌آيد اگر حد متوسط را ۵ کيلوگرم محاسبه نمائيم، به‌طور متوسط از بقاياى کارخانجات جوجهکشى در ايران در سال مزبور در حدود ۱۳۴۴ تن پودر قابل استفاده به‌دست مى‌آمده است که متأسفانه مورد استفاده قرار نگرفته و به دور ريخته شده است.
ترکيب شيميائى مزبور طبق مطالعات انجام شده در کشورهاى خارج به قرار زير مى‌باشد:
- پروتئين ۳۵ درصد
- عصاره ازتى ۳/۴۰ درصد
- کلسيم ۰۴/۰ درصد
- فسفر ۰۲/۱ درصد
- انرژى ۵۲۵۰ کيلوکالرى
علت بالا بودن انرژى، ميزان زياد چربى ناشى از وجود زرده تخم‌مرغ در اين فرآورده مى‌باشد. طبق مطالعاتى که در هندوستان انجام گرفته است، مى‌توان به‌صورت نصف و نصف با پودر ماهى جانشين شود.
علاوه بر اين بقايا، مقدار زيادى نيز پوسته تخم‌مرغ‌هاى جوجه شده ماشين وجود دارد که اين پوسته حاوى ۹۸ درصد کلسيم قابل استفاده براى حيوانات مى‌باشد و مى‌توان از آن به‌عنوان يک منبع خوب کلسيمى در غذاى حيوانات استفاده نمود.
