دینامیک تشکیل آنتی‌بادی

تزريق يک واکسن براى اولين بار منجر به توليد مقادير کمى آنتى‌بادى بعد از يک دوره کمون با مدت زمان‌هاى متفاوت، مى‌شود. تماس بعدى با همان آنتى‌ژن منجر به يک پاسخ سريع و شديد مى‌شود. علت اين واکنش وجود سلول‌هاى حساس شده‌اى است که خاطره آنتى‌ژنى را در خود نگه داشته‌اند و به‌نام واکنش آنامنستيک (Anamnestic Reaction) ناميده مى‌شود.

پاسخ اوليه

پاسخ‌هاى اوليه بعد از اولين تزريق واکسن ديده مى‌شوند، برعکس پاسخ‌هاى ثانويه که با تکرار تزريق‌ها به‌وجود مى‌آيند.

به‌طور خلاصه، سه دوره مشخص بعد از تزريق اولين واکسن وجود دارد:

- دوره کمون: اين دوره فاصله زمانى بين تزريق واکسن و ظهور آنتى‌بادى در سرم است. اين زمان از ۲۴ ساعت تا ۲ هفته بسته به سطح تکامل سيستم ايمنى فرد، ماهيت، شکل و دوز آنتى‌ژنى مورد استفاده متغير است.

- دوره رشد: به‌محض پايان دوره کمون سطح آنتى‌بادى به‌صورت تصاعدى افزايش مى‌يابد و به‌مرور زمان در طى ۴ روز تا ۴ هفته به حداکثر مقدار خود مى‌رسد. اين زمان براى توکسوئيد کزاز و ديفترى تقريباً سه هفته و براى واکسن‌هاى ميکروبى دو هفته مى‌باشد. توليد IgM معمولاً قبل از IgG اتفاق مى‌افتد. سطح آنتى‌بادى ممکن است به‌مدت چند روز در سطح بالائى ثابت باقى بماند. بعد از آن به‌سرعت کاهش مى‌يابد.

- دور کاهش: سطح آنتى‌بادى بعد از رسيدن به يک غلظت حداکثر، کاهش مى‌يابد اين کاهش ابتدا سريع و بعد به آهستگى صورت مى‌گيرد. طول اين دوره متغير است و بستگى به سرعت سنتز آنتى‌بادى و ميزان تخريب آن و نيز کيفيت و کميت آن دارد. IgA و IgM خيلى سريع‌تر از IgG کاهش مى‌يابند.

پاسخ ثانويه

تلقيح مجدد آنتى‌ژن بعد از يک فاصله زمانى مناسب منجر به ظهور پاسخ ثانويه مى‌شود. اين پاسخ با دو ويژگى مشخص مى‌شود: ظهور سريع آنتى‌بادى‌هاى اختصاصى و ميزان فراوان آنتى‌بادى‌هاى ترشح شده اين آنتى‌بادى‌ها از ابتداى ظهور IgG هستند و در طى مدت زمان کوتاهى به حداکثر سطح خود مى‌ِسند. مرحله رشد همچنان تصاعدى است ولى تکامل آن سريع‌تر مى‌باشد، در حالى‌که دوره کاهش طولانى‌ترى باشد. علاوه‌براين، اگر تزريق دوم قبل از ناپديد شدن آنتى‌بادى‌هاى ايجاد شده به‌دنبال تزريق اول انجام شود موجب کاهش موقتى در سطح آنتى‌بادى شده و سپس به‌دنبال آن افزايش سطح آنتى‌بادى را خواهيم داشت. اگر سطح سرمى آنتى‌بادى بالا باشد آنتى‌ژن‌هاى تجويز شده را مى‌پوشاند و مانع از عمل آنها در تحريک پاسخ ايمنى مى‌شود. اين به آن معنى است که تحريک آنتى‌ژنيک ثانويه به سطوح بالاى آنتى‌بادى است. آنتى‌بادى‌هاى ايجاد شده در پاسخ ثانويه به‌مدت طولانى‌ترى باقى مى‌مانند، گاهى اوقات اين زمان نامحدود است.

اهميت پاسخ ثانويه به‌علت وجود جمعيتى از لنفوسيت‌ها است که داراى خاطره هستند. اين سلول‌ها توسط مولکول‌هاى ايمونوژنيک تحريک مى‌شوند و به سلول‌هاى توليدکننده آنتى‌بادى تمايز پيدا مى‌کنند. سلول‌هاى T و B هر دو داراى خاطره ايمنى هستند. در طى تحريک دوم زمانى که دوز آنتى‌ژن افزايش يابد شدت پاسخ ثانويه به بيشترين مقدار مى‌رسد. در انسان حتى زمانى که غلظت سرمى آنتى‌بادى‌ها به حد غيرقابل اندازه‌گيرى سقوط مى‌کند، خاطره ايمنى براى مدت طولانى باقى مى‌ماند. اين زمان به کيفيت و کميت آنتى‌ژن‌هاى تلقيح شده و نيز همان‌طور که قبلاً متذکر شديم، به‌فاصله زمانى بين تحريکات بستگى دارد.