روابط بین عوامل تولید (Input-Input Relationship)

به‌طور کلى آشنائى به ارتباط بين نهاده‌هاى توليد گام مهمى در مبحث تعيين ترکيب بهينه آنها است.

رابطه مکمل

دو نهاده وقتى مکمل يکديگرند که در فرآيند توليد وجود هر دو و استفاده هم‌زمان آنها لازم باشد. بر اين اساس به‌کارگيرى يکى از آنها محصولى را توليد نخواهد کرد. مثلاً تراکتور و راننده آن به‌عنوان دو نهاده مکمل در زراعت مى‌باشد.

ويژگى اين قبيل نهاده‌ها اين است که اولاً يکى را به جاى ديگرى نمى‌توان در پروسه توليد به کار برد و ثانياً نسبت آنها براى دستيابى به يک مقدار معين محصول، مشخص و معلوم است. لذا در شرايط ثابت و از جمله با سطح معين تکنولوژى هرگونه تخطى از اين نسبت نه تنها ميزان محصول را افزايش نمى‌دهد بلکه هزينه‌هاى توليد را نيز براى هر سطح معين محصول افزايش خواهد داد. اما افزايش هر دو نهاده به يک نسبت، ميزان محصول را نيز به همان نسبت افزايش مى‌دهد.

رابطه جانشينى کامل

نهاده‌هاى کاملاًً جانشين به عوامل توليدى اطلاق مى‌شود که اولاً براى توليد مقدار معينى محصول يکى را مى‌توان به‌جاى ديگرى به کار برد و ثانياً به‌ازاء صرف‌نظر کردن از يک نهاده به ميزان معين، بايستى مقدار معلومى از نهاده دوم را جايگزين آن نهاده کرد.

ويژگى مهم اين قبيل نهاده‌ها آن است که در حد بهينه نهاده‌اى که ارزان‌تر است. به‌کار گرفته مى‌شود. از جمله در شرايط ثابت مى‌توان دو نهاده سرمايه و نيروى کار را نام برد.

رابطه تقريباً جانشين

دو نهاده در حالتى تقريباً جانشين هستند که اولاً مى‌توان در جريان توليد يک مقدار معين محصول، يکى را به‌جاى ديگرى به‌کار برد و ثانياً به ازاء صرف‌نظر کردن از واحدهاى معين يکى از نهاده‌ها، هربار بايستى مقدار بيشترى از نهاده‌ ديگر را جايگزين آن کرد. ترکيب بهينه نهاده‌هاى اخير به عوامل زير بستگى دارد:

۱. نرخ معاوضه آنها در بازار، يعنى قيمت نسبى آنها.

۲. نرخ جايگزينى آنها.