کلیات (۴)

تشخیص (تشخیص‌های مربوط به طبقات مواد)

علامت‌های IW، W، I، X یا P نشانگر آن است که آن طبقه در DSM-IV-TR شناسائی شده است. علاوه بر این، I به معنای آن است که عنوان 'با شروع در جریان مسمومیت' را می‌توان برای آن طبقه ذکر کرد (به‌استثناء دلیریوم ناشی از مسمومیت). W به معنای آن است که عنوان 'با شروع در جریان ترک' را می‌توان برای آن طبقه ذکر کرد (به‌استثناء دلیریوم ناشی از ترک)؛ و I/W به معنای آن است که عنوان 'با شروع در جریان مسمومیت' و یا 'با شروع در جریان ترک' را می‌توان ذکر کرد. P به معنای آن است که اختلال موردنظر پایدار است.

وابستگی

سوءمصرف

مسمومیت

ترک مصرف

مسمومیت

دلیریوم ناشی از ترک

الکل

X

X

X

X

I

W

آمفتامین‌ها

X

X

X

X

I

ــ

کافئین

ــ

ــ

X

ــ

ــ

ــ

حشیش

X

X

X

ــ

I

ــ

کوکائین

X

X

X

X

I

ــ

مواد توهم‌زا

X

X

X

ــ

I

ــ

مواد استنشاقی

X

X

X

ــ

I

ــ

نیکوتین

X

ــ

ــ

X

ــ

ــ

مواد افیونی

X

X

X

X

I

ــ

فن‌سیکلیدین

X

X

X

ــ

I

ــ

آرامبخش‌ها، خواب‌آورها یا ضداضطراب‌ها

X

X

X

X

I

W

مصرف چند ماده

X

ــ

ــ

ــ

ــ

ــ

غیره

X

X

X

X

X

W

دلیریوم ناشی از دمانس

اختلالات فراموشی

اختلالات پسیکوتیک

اختلالات خلقی

اختلالات اضطرابی

بدکاری‌های جنسی

اختلالات خواب

الکل

P

P

I/W

I/W

I/W

I

I/W

آمفتامین‌ها

ــ

ــ

I

I/W

I

I

I/W

کافئین

ــ

ــ

ــ

ــ

I

ــ

ــ

حشیش

ــ

ــ

I

ــ

I

ــ

ــ

کوکائین

ــ

ــ

I

I/W

I/W

I

I/W

مواد توهم‌زا

ــ

ــ

I (۱)

I

I

ــ

ــ

مواد استنشاقی

P

ــ

I

I

I

ــ

ــ

نیکوتین

ــ

ــ

ــ

ــ

ــ

ــ

ــ

مواد افیونی

ــ

ــ

I

I

I

ــ

ــ

فن‌سیکلیدین

ــ

ــ

I

I

I

ــ

ــ

آرامبخش‌ها، خواب‌آورها یا ضداضطراب‌ها

P

P

I/W

I/W

W

I

I/W

مصرف چند ماده

ــ

ــ

ــ

ــ

ــ

ــ

ــ

غیره

P

P

I/W

I/W

I/W

I

I/W

(۱) . همچنین اختلال ادراکی پایدار توهم‌زا (واکنش‌های تأخیری)

تعاریف

- مسمومیت:

به رفتار غیرتطابقی مربوط به مصرف اخیر دارو یا ماده گفته می‌شود. تأثیرات مسمومیت هر داروئی در بین افراد گوناگون بسیار متغیر است و به اوضاع و شرایط، خصوصیات شخیصیتی و مقدار ماده‌ای که مصرف می‌شود بستگی دارد (جدول علایم و نشانه‌های مسمومیت و ترک مواد).

- ترک:

به سندرم مختص ماده روانگردان (deterioration) به‌دلیل قطع مصرف زیاد (که تحمل و وابستگی را ایجاد کرده است) گفته می‌شود (جدول مدت زمان تأثیر مواد شبه‌افیونی).

- تحمل:

نیاز به مقادیر بیشتری از ماده برای رسیدن به حد مسمومیت، با کاهش تأثیر یک دارو با مصرف مداوم میزان یکسانی از آن.

- سوءمصرف:

الگوی غیرتطابقی از مصرف مواد که منجر به مشکلات مکرر و پیامدهای سوئی می‌شود (مانند مصرف در موقعیت‌های خطرناک، مشکلات شغلی - اجتماعی و قانونی).

- وابستگی:

نیاز جسمی یا روانی به ادامه مصرف مواد وابستگی به یک دارو ممکن است جسمی، روانی یا مرکب باشد. وابستگی روانی، که خوگیری نیز خوانده می‌شود، با میل مستمر یا متناوب برای مصرف مواد مشخص می‌شود. وابستگی جسمانی یا تحمل، یعنی نیاز به مصرف ماده برای پیشگیری از وقوع سندرم ترک یا پرهیز مشخص می‌شود.

وجود نشانه‌های ترک یا پرهیز معمولاً دلیلی بر وابستگی است. افتراق بین سوءمصرف و وابستگی، به‌جز در درمان کوتاه‌مدت نشانه‌های ترک، از اهمیت بالینی محدودی برخوردار است.

- اعتیاد:

اصطلاحی غیرعلمی است که در صورت وابستگی روانی، رفتار ماده‌جویانه، وابستگی جسمی و تحمل، و تخریب سلامت جسمی و روانی در نتیجه مصرف مستمر ماده به‌کار برده می‌شود؛ و برخلاف حذف رسمی آن در طبقه‌بندی طبی هنوز به‌کار برده می‌شود.

- سندرم قطع (discontinuation syndrome):

اصطلاح جدیدی که به نشانه‌ها و علایم گذرای ترک، بعد از قطع مصرف داروی تجویزی اطلاق می‌شود.

جدول علایم و نشانه‌های مسمومیت و ترک مواد

	ماده			مسمومیت			ترک
	شبه افیون			خواب‌آلودگی، نامفهوم و جویده جویده حرف زدن، اختلال در حافظه یا توجه، اثر ضد درد، بی‌اشتهائی، کاهش میل‌جنسی، کاهش فعالیت			میل شدید برای مصرف ماده، تهوع و استفراغ، دردهای عضلانی، آبریزش از چشم و بینی، اتساع مردمک، سیخ شدن موها، تعریق، اسهال، خمیازه کشیدن، تب، بی‌خوابی
	آمفتامین یا کوکائین			تعریق، لرزه، تاکیکاردی، اتساع مردمک، بالا رفتن فشار خون، تهوع، استفراغ، آریتم، تب، بی‌اشتهائی، خشکی دهان، توهمات، بیش فعالی، پرخاشگری، افکار پارانوئید، بیش فعالی، پرخاشگری، افکار پارانوئید، کونفوزیون، ترمور، کاهش وزن، ناتوانی جنسی، تحریک‌پذیری			اختلال خواب، آژیتاسیون، خستگی و دیسفوری
	آرامبخش‌ها، خواب‌آورها یا ضداضطراب‌ها			تکلم جویده جویده و نامفهوم، ناهماهنگی حرکتی، عدم تعادل در راه رفتن، اختلال توجه یا حافظه.			تهوع، استفراغ، کسالت، ضعف، بیش‌فعالی اتونومیک، اضطراب، تحریک‌پذیری، حساسیت زیاد به نور و صدا، حملات صرعی، تومور خشن، بی‌خوابی شدید

جدول مدت زمان تأثیر مواد شبه‌افیونی

	دارو			مدت زمان تأثیر (به ساعت)
	هروئین			۴-۳
	لوومتادیل استات (levomethadyl acetate)			۴۸-۴۶
	میپریدین			۴-۲
	مورفین، هیدرومورفین			۵-۴
	متادون			۲۴-۱۲
	پروپوکسی فن (propoxyphene)			۱۲
	پنتازوسین			۳-۲