نگاهی به تاریخچهٔ متحرک‌سازی در ایران

شروع نقاشى متحرک در ايران، بطور جدى با تشکيل گروهى شامل اسفنديار احمديه، جعفر تجارتچي، پرويز اصانلو، پطروس پاليان و اسدالله کفافى و تأسيس بخش انيميشن وزارت فرهنگ و هنر توسط اين گروه آغاز مى‌شود. چندى بعد نصرت‌الله کريمي، کارگردان تحصيل‌کرده در چکسلواکى به اين گروه پيوست و با همکارى چند تن ديگر توانستند، اولين فيلم‌هاى کارتونى ايران را تهيه کنند.

اسفنديار احمديه، نخستين فيلم انيميشن خود بنام 'ملانصرالدين' را در سال ۱۳۳۶ تهيه کرد. در ۱۳۳۹، اولين فيلم رنگى نقاشى متحرک در ايران بنام 'موش و گربه' به کارگردانى پرويز اصانلو ساخته شد، که کليه کارهاى طراحى و رنگ‌آميزى آن توسط اسفنديار احمديه انجام گرفت.

از سال ۴۱ به بعد، اسفنديار احمديه، فيلم‌هاى 'خوشهٔ گندم' و 'اردک جسور' را در واحد انيميشن وزارت فرهنگ و هنر کارگردانى و طراحى کرد. با پيوستن کريمى به گروه در سال ۴۳، هفت فيلم انيميشن با تکنيک‌هاى نقاشى متحرک، عروسکى و مقوايى همزمان ساخته شد، که اسفنديار احمديه در بيشتر آنها طراحى و نقاشى يا گردانندگى عروسک را به عهده داشته است.

از فيلم‌هايى که کارگردانى و طراحى آنها به عهدهٔ وى بوده است مى‌توان 'قمر مصنوعي' (۱۳۳۸)، 'باران شادي' (۱۳۷۳)، 'آموزش الفبا' (۱۳۶۸)، 'ميان پردهٔ ساده' (۱۳۷۳)، زاغى دزيرک (۱۳۷۴) را مى‌توان نام برد.

در فيلم‌هاى 'موش و گربه' (پرويز اصانلو)، 'زندگي' (نصرت‌الله کريمي)، 'شکار ماه' (نصرت‌الله کريمي)، 'ملک جمشيد' (نصرت‌الله کريمي)، 'آدم شاخ در بيار' (نصرت‌الله کريمي)، 'سگ طمعکار' (پروين افشاري)، 'وقتى بابا کوچک بود' (بهروز يغمائيان)، 'قصه‌هاى آشنا' (بهروز يغمائيان)، احمديه نقاشى و طراحى را به عهده داشته است.

نصرت‌الله کريمى در سال ۴۳ به ايران بازگشت و سرپرستى نقاشى متحرک را در ادارهٔ هنرهاى زيبا به عهده گرفت. او بعد از وقفه‌اى که در اين مسؤوليت بدليل روى آوردن به سينماى حرفه‌اي، داشت مجدداً در سال ۴۷ به اين مسؤوليت ادامه داد. اما مجدداً به سينما روى آورد و کارهاى بسيارى را ناتمام گذاشت.

'ملک‌جمشيد' (۱۳۴۵)، 'باباکرم' (۱۳۴۵)، 'زندگي' (۱۳۴۵)، 'تعصب' (۱۳۴۶)، 'سلسله مراتب' (۱۳۴۶)، 'شکارماه' (۱۳۴۷)، 'آدم شاخ‌ در بيار' (۱۳۵۱)، 'پيدايش آتش' (۱۳۴۸)، 'بيمهٔ عمر' (۱۳۳۸) و جاى پاى آشنا، از ساخته‌هاى اوست.

پرويز اصانلو تحصيل‌کردهٔ دانشگاه سيرآکيوز و اوکلاى آمريکا، تا سال ۴۱ چند فيلم ساخت و تخصص وى در عرصهٔ فيلم‌بردارى و کارگردانى بود. از سال ۴۱ به بعد در ساخت انيميشن‌هاى تبليغاتى و تجارتي، فعاليت خود را ادامه داد.

اولين کسى که جند فيلم بصورت تک فريم ساخت، جعفر تجارتچى بود. در سال ۴۱ 'موش با اراده' و در ۴۳ 'مرغ ماهى‌خوار' را با همکارى پروين تيمورى به اتمام رساند. پس از اين سال‌ها فعاليت‌هاى انيميشن رو به خاموشى نهاد.

ساير فيلم‌هاى انيميشن وزارت فرهنگ و هنر که از سال ۱۳۳۶ به بعد ساخته شده‌اند، عبارتند از: 'بهترين دوست شما' (دلارا رسولي)، 'گل و بلبل' (فريدون فرشباف)، 'ارزش هر چيز' (دلارا رسولي)، 'چرخ' (پرويز ميرافشاري)، 'لاک‌پشت و مرغابى‌ها' (جعفر تجارتچي)، 'پاداش' (دلارا رسولي)، 'جاى پاى آشنا و ماهى طلايي' (فرانک حسني)

در سال ۱۳۴۴ کانون پرورش فکرى کودکان و نوجوانان، جشنواره بين‌المللى فيلم‌هاى کودکان و نوجوانان را برگزار کرد. نورالدين زرين کلک (نفاش و گرافيست) از طرف مرکز سينمايى کانون، در سال ۴۸ به بلژيک اعزام شد تا با کسب تخصص لازم، بخش انيميشن کانون را فعال‌تر سازد. زرين‌کلک در سال ۵۱ به ايران بازگشت. در سال ۵۴ مرکز تجربيات نقاشى متحرک پايه‌گذارى شد.

در سال ۱۳۵۶، با مذاکراتى که بين کانون پرورش فکرى و دانشگاه تازهٔ تأسيس فارابى صورت گرفت، توافق شد که رشتهٔ نقاشى متحرک بعنوان يکى از رشته‌هاى اين مرکز قرار گيرد، اما با تعطيلى دانشگاه‌ها اين دوره بپايان نرسيد.

در زمينهٔ اقتصادى چون درگيرى‌هاى مالى مطرح نبود. توليدات کانون رقابتى در حد برخوردهاى فستيوالى وجود داشت و گاه موجب مى‌شد فيلم‌ها براى قشر خاصى که سينماروهاى حرفه‌اى و پيروان فيلم‌هاى هنرى بودند، ساخته شود.

نورالدين زرين‌کلک، فرشيد مثقالي، على‌اکبر صادقى و نفيسه رياحى از اولين و مطرح‌ترين چهره‌هاى اين حرفه در ايران بودند.

فيلم‌هايى چون 'وظيفهٔ اول' (نورالدين زرين‌کلک)، 'زمين بازى با بوش' (نورالدين زرين‌کلک)، 'سپر و ساز و پرنده' (فرشيد مثقالي)، 'سياه و سفيد' (سهراب شهيد ثالث)، 'گلباران' (على‌اکبر صادقي)، 'آنکه خيال بافت، آنکه عمل کرد' (مرتضى مميز)، 'استقلال' (پرويز نادري)، 'من آنم که ...' (على‌اکبر صادقي)، 'کرم خيلى‌خيلى خوب' (فرشيد مثقال)، 'رخ' (على‌اکبر صادقي)، 'يک نقطهٔ سبز' (مرتضى مميز)، 'سوءتفاهم' (فرشيد مثقالي)، 'آقاى هيولا' (فرشيد مثقالي)، 'دوباره نگاه کن' (فرشيد مثقالي)، 'مراد بنفش' (نفيسه رياحي)، 'دنياى ديوانه ديوانه ديوانه' (نورالدين زرين‌کلک)، 'تداعي' (نورالدين زرين‌کلک)، 'مرد و ابر' (پرويز نادري)، 'ملک خورشيد' (على‌اکبر صادق)، 'آزادى امريکايي' (پرويز کلانتري)، 'بازگشت' (کار گروهي)، 'اميرحمزهٔ دلدار و گور ديگر' (نورالدين زرين‌کلک)، 'ابرقدرت‌ها' (نورالدين زرين‌کلک)، 'بازار' (عبدالله على‌مراد)، 'لى‌لى حوضک' (وجيه‌الله فرد مقدم)، 'کوه جواهر' (عبدالله على‌مراد)، 'پرواز' (فرخنده ترابي)، 'کوزه‌گر' (صفرعلى اصغرزاده)، 'اصحاب فيل' (على‌ اصغرزاده) و 'يکى کم است' (عبدالله على‌مراد) به موفقيت‌هايى در جشنواره‌هاى بين‌المللى دست يافتند.