توزیع سالمندان در جهان

سازمان ملل متحد در اجلاس جهانى تابستان ۱۹۸۲ اتريش که اختصاص به مسائل سالمندان داشت حقايقى را در مورد افزايش سريع تعداد و نسبت سالمندان در جمعيت جهان مطرح کرد.

در ارائه دليل برگزارى اين اجلاس چنين آمده است، چند دهه آينده، جهان با افزايش سريعى در تعداد و نسبت سالمندان روبه‌رو خواهد شد، در حالى‌که در سال ۱۹۷۵ جمعيت جهان داراى ۳۵۰ ميليون سالمند بالاى ۶۰ سال بوده است، در سال ۲۰۲۵ تعداد سالمندان به رقمى معادل يک ميليارد و يکصد و بيست و يک ميليون نفر خواهد رسيد که حدود ۷/۱۲ درصد جمعيت جهان را در آن زمان تشکيل خواهد داد (مجمع جهانى سالخوردگان سازمان ملل، ۱۹۸۲).

در کشورهاى در حال توسعه نيز با افزايش سطح بهداشت و بالا رفتن اميد زندگانى، تعداد سالمندان، مرتب رو به افزايش است و مى‌رود تا با کاهش زاد و ولد، درصد آنها نيز در کشورهاى در حال توسعه افزايش يابد. ميان سنى جمعيت جهان که در سال ۱۹۵۰ برابر ۴/۲۳ سال بوده است، در سال ۲۰۲۵ برابر ۱/۳۱ سال خواهد بود.

سالخوردگى جمعيت از دو طريق به‌وجود مى‌آيد:

در مرحلهٔ اول در پايه هر سنى تغيير ايجاد مى‌گردد که نتيجهٔ آن کاهش بارورى و کم شدن نسبت جوانان در کل جمعيت است و در مرحله بعد به‌دليل کاهش مرگ و مير سالخوردگان نوک هرم سنى پهن مى‌گردد.

طبق سرشمارى سال ۱۳۳۵ لغايت ۱۳۷۵ نسبت سالخوردگان ۶۵ ساله و بيشتر در ايران برابر ۹۷/۳، ۸۶/۳، ۵۲/۳، ۰۴/۳، ۲۷/۳ و ۳۲/۴ درصد کل جمعيت بوده است (سالنامه آمارى ۱۳۳۵-۱۳۷۵).

Fighre I . Median age of the world population 1950-2025

Source: World Population prosects 1988 (united nations publication)

سازمان ملل متحد در بررسى موقعيت سالمندان جهان در سال ۱۹۹۱، سالخوردگى جمعيت را يک پديده جهانى دانست که در بخشى از جهان خودنمائى کرده و در بخش ديگر در حال ظهور است.

تعريفى که از سالخوردگى جمعيت ارائه کرده است اين است که 'وقتى در جمعيتى سالمندان در جمعيت رو به افزايش بگذرد نسبت کودکان و جوانان رو به کاهش که نتيجهٔ آن متورم شدن جمعيت ميانسال است، اين جمعيت را سالخورده مى‌نامند' (نشريه بهزيستى، ۱۳۶۵).

سالخورده جمعيت از دو طريق به‌وجود مى‌آيد، يکى تغيير در پايه هرم سنى که نتيجهٔ کاهش بارورى‌ها و کم شدن نسبت جوانان در کل جمعيت است و ديگرى تغيير در نوک هرم سنى و متورم شدن نتيجه بهبود در کاهش مرگ و مير سالخوردگان اتفاق مى‌افتد.

همچنين سالخوردگى جمعيت مى‌تواند در جريان مراحل انتقالى جميعت وقتى ساخت جمعيت از مرحله بارورى بالا و مرگ و مير بالا به مرحله بارورى پائين تغيير مى‌يابد نيز اتفاق مى‌افتد.

طبق نظريه انتقالى جميعت (جهانفر، ۱۳۵۴: ۹۸)، مناطق مختلف جهان ابتدا داراى بارورى بالا و مرگ و مير بالا بوده است و از رشد جمعيت کمى برخوردار بوده است. در مرحله دوم کاهش ميزان مرگ و مير در برخى مناطق جهان و ثابت ماندن ميزان بارورى در اين مناطق، ميزان رشد جمعيت رو به افزايش سريع گذاشت، در مرحله سوم که در کشورهاى صنعتى به وقوع پيوسته است، ميزان مرگ و مير و ميزان بارورى، هر دو در سطح پائينى بوده و لذا رشد جمعيت به ميزان قابل توجهى کاهش يافته و در اين مرحله است که نسبت سالمندان در آن جوامع رو به افزايش مى‌گذارد.

البته در مناطق توسعه يافته جهان، مراحل انتقال جمعيت، قبلاً اتفاق افتاده است و آنها به مرحله سوم يعنى بارورى پائين و مرگ و مير پائين رسيده‌اند و جمعيت آنها پيرتر از کشورهاى در حال توسعه است و پيش‌بينى مى‌شود در آينده، جمعيت آنها از اين هم پيرتر شود. اين در حالى است که اکثريت کشورهاى واقع شده در مناطق در حال توسعه جهان يعنى کشورهاى آسيا و آمريکاى لاتين، اکنون در ميانه راه مراحل انتقال جمعيت هستند يعنى بارورى بالا، مرگ و مير پائين و رشد جمعيت بالا مى‌رود که به‌علت مرگ و مير پائين، جمعيت سالمندان در اين کشورها افزايش مى‌يابد.

در بخشى از صحراى آفريقا اکثر کشورها هنوز در مرحله اول انتقال جمعيت هستند البته در اين کشورها هم تغييرات جمعيت از همان الگوى کشورهاى در حال توسعه پيروى خواهد کرد ولى با تأخير. (U. N. the world Aging situation 1991 Pag 14)

پيش‌بينى مى‌شود که در دهه دوم قرن آينده، جمعيت سالمندان جهان يک مسئله مهم جهانى باشد. چرا که طبق آمارهاى موجود در سال ۱۹۵۰ در جهان حدود ۲۰۰ ميليون جمعيت سالخورده وجود داشت که به‌طور برابر در مناطق توسعه يافته و توسعه نيافته جهان توزيع شده بودند، در سال ۱۹۷۵ تعداد سالمندان به ۳۵۰ ميليون نفر رسيد با همان توزيع (سيلتز، يهودا، دوبچ، وکوک، خسرو مهندسى، ۱۳۶۴).

در سال ۲۰۰۰ پيش‌بينى مى‌شود که جمعيت سالمندان جهان به ۶۱۴ ميليون نفر برسد و نسبت آنها در مناطق در حال توسعه جهان به ۲/۶ درصد برسد و در سال ۲۰۲۵ تعداد جمعيت سالمندان دوبرابر مى‌شود يعنى ۷۲ درصد آنها در کشورهاى در حال توسعه خواهند بود.