لباس و پوشش در سیره نبوی

لباس برای پوشاندن بدن و حفظ آن از سرما و گرما و آلودگی، و مایه آبرو و آراستگی انسان است. تبدیل آن به وسیله تفاخر و تجمل، و ارزش را در کیفیت جامه دانستن، نوعی انحراف از فلسفه وجودی لباس است.
از این رو"ساده پوشی " به عنوان یکی از مظاهر ساده زیستی و رهایی از تعلقات مادی است. پیامبر اکرم صلی‌الله علیه و آله این گونه به زندگی و دنیا می نگریست و این گونه نیز می زیست و هرگز ارزش را در لباس نمی دید.
سعدی می گوید:
تن آدمی شریف است به جان آدمیت
نه همین لباس زیباست نشان آدمیت
و به قول پروین اعتصامی:
زهد با نیت پاک است نه با جامه ی پاک
ای بس آلوده، که پاکیزه ردایی دارد
در این جا به نمونه‌هایی از سیره حضرت رسول اکرمصلی الله علیه و آله در مورد پوشیدن جامه، جنس لباس، رنگ، اندازه و تعداد و نحوه پوشیدن پیراهن،کفش، کلاه، عمامه، ردا و... اشاره می کنیم:
از نشانه‌های وارستگی آن حضرت در پوشیدن جامه و این که فخر خویش را به جامه و نوع آن نمی دانست، این است که نقل شده هر نوع لباسی که فراهم می شد می پوشید، از لنگ و پیراهن یا جبه یا هر چیز دیگر.
۱) جنس و رنگ لباس
رسول خدا صلی الله علیه و آله هم به سلامت و عافیت جسمی، هم به سادگی و هم به نوع سالم‌تر پارچه لباس توجه داشت. لباس پنبه‌ای مورد علاقه آن حضرت بود.حضرت علی علیه السلام می فرماید:"لباس‌های پنبه‌ای بپوشید، چرا که آن، لباس پیامبر خداست."(۱)
آن حضرت، هم لباس بُرد یمانی می پوشید، هم جبه‌ای پشمین و خشن از پنبه و کتان. (۲)
می فرمود:"پنج چیز را تا زنده‌ام ترک نمی کنم،... یکی هم پوشیدن لباس پشمی." (۳)
"سبز"، رنگ مورد پسند پیامبر اکرمصلی الله علیه و آله برای لباس بود.(۴)البتهبیشتر جامه‌های پیامبر سفید بود و می فرمود: لباس سفید را بر زندگانتان بپوشانید و مردگانتان را هم با پارچه سفید کفن کنید.(۵)
پیامبر خدا ملحفه‌ای داشت که با زعفران رنگ‌ آمیزی شده بود و گاهی تنها با پوشیدن همان، با مردم نماز می خواند.(۶)
اما "سرخ"، رنگی بود که پیامبر خدا صلی الله علیه و آلهآن رابرای لباس، نمی پسندید.(۷)
رسول خدا صلی الله علیه و آله نمونه اعلای تمیزی و آراستگی بود. در لباس پوشیدن نیز به این نکته توجه داشت و در مورد نظافت جامه می فرمود:"من اتخذ ثوبا فلینظفه."(۸)
لباس سفید، خود به خود طوری است که چرک و آلودگی زودتر در آن معلوم می شود، و انسان مقید به سنت نبوی نظافت، به شستن و تمیز کردن آن روی می آورد. به علاوه انبساط خاطر و باز شدن روحیه نیز از فواید پوشیدن لباس روشن و سفید است.
۲) اندازه و کیفیت
جامه‌ای که انسان را مغرور و سرمست کند یا تکبر و خود برتر بینی آورد، ناپسند است. مقید بودن به نوع خاصی از جامه نیز، اسارت آور است.
رسول خدا صلی الله علیه و آله هر گاه لباس تازه می پوشید، خدا را شکر و سپاس می گفت و جامه قبلی را به مسکین می داد."کان من فعله اذا لبس الثوب الجدید حمدالله."(۹)
در روایت دیگری آمده است که چون جامه نو به تن می کرد، دعا می کرد و می فرمود: خدایی را سپاس که بر تن من چیزی پوشاند تا پوشش من باشد و میان مردم آراسته باشم. (۱۰)
جامه بلندی که بر زمین کشیده شود، نشان تکبر است و در جاهلیت، شیوه اشراف بوده است. رسول خدا صلی الله علیه و آله ضمن آن که از پوشیدن آن گونه جامه‌ها نهی می کرد، خود جامه‌ای می پوشید که از نظر بلندی به قوزک پاهایش نمی رسید. "کانت ثیابه کلها مشمره فوق الکعبین."(۱۱) این در مورد جامه‌ای بود که همچون لنگ به کمر می بست. و جامه‌ای که از رو می پوشید، تا نصف ساق پا می رسید.
جامه وی گاهی جامه‌ای کوچک‌تر از قطیفه (شمله) بود، یا جامه‌ای پشمین و راه راه با خطوط سیاه و سفید که وقتی آن را به بر می کرد، هیئت زیبایی می یافت.(۱۲)
از نشانه‌های وارستگی آن حضرت در پوشیدن جامه و این که فخر خویش را به جامه و نوع آن نمی دانست، این است که نقل شده هر نوع لباسی که فراهم می شد می پوشید، از لنگ و پیراهن یا جبه یا هر چیز دیگر.(۱۳)
رسول اکرم به صحابی پارسای خود ابوذر غفاری فرمود:
ای ابوذر! من لباس خشن و سخت می پوشم، روی زمین می نشینم، بر چهار پای بی زین سوار می شوم و کسی را در ردیف خود سوار می کنم. اینها از سنت‌های من است، هر کس از سنن من روی گردان شود، از من نیست.
۳) ساده پوشی
ساده زیستی رسول خدا صلی الله علیه و آله و وابسته نبودن به جلوه‌های فریبنده دنیا و به ناز و نعمت آن دل نبستن و به جلوه‌های مادی دل خوش نداشتن، در همه شوون زندگی وی متجلی بود از جمله در کیفیت و نوع لباس و فرش و زیر انداز و...
نقل شده که گاهی آن حضرت، روی حصیر می خوابید، بی آن که جز آن چیزی زیرش باشد. (۱۴)
هر چه فراهم بود می پوشید، چه قطیفه‌ای باشد که بر کند، یا بُرد عالی که بپوشد، چه جبه پشمین، هر چه که از حلال می یافت می پوشید. "ما وجد من المباح لبس."(۱۵)
مهم، مباح بودن جامه بود که برای رسول خدا اهمیت داشت، نه قیمت و جنس و دوخت و جذاب بودن!
آن حضرت به صحابی پارسای خود ابوذر غفاری فرمود:
ای ابوذر! من لباس خشن و سخت می پوشم، روی زمین می نشینم، انگشتانم را پس از غذا می لیسم،- کنایه از این که در صرف غذا اسراف نمی‌کردند - بر چهار پای بی زین سوار می شوم و کسی را در ردیف خود سوار می کنم. اینها از سنت‌های من است،هر کس از سنن من روی گردان شود، از من نیست.(۱۶)
در سخن دیگری آمده است که عبایی داشت، هر گاه می خواست نافله بخواند (یا جا به جا شود) آن را دو تا می کردند و زیرشان می انداختند.(۱۷)
پیامبر خدا صلی الله علیه و آله هرگز نسبت به جای خواب و رختخواب، عیبجویی و ایرادگیری نداشت. اگر بستر برایش می گستردند، بر آن می خوابید و اگر رختخوابی پهن نمی شد، بر زمین می خوابید."ان فرشوا له اضطجع و ان لم یفرش له اضطجع علی الارض." (۱۸)
این نهایت زهد و اوج وارستگی از تعلقات دنیوی است.
وقتی در خانه بود، لباس خود را می دوخت و بر کفش خویش وصله می زد.(۱۹)
روزی عُمَر خدمت آن حضرت رسید، در حالی که وی بر روی حصیری خفته بود و حصیر بر پهلوهای آن حضرت خط انداخته بود؛ گفت: یا رسول الله! کاش بستری گسترده بودید! فرمود: دنیا را می خواهم چه کنم؟ مَثل من و دنیا مَثل رهگذری است که در یک روز گرم،ساعتی از روز را زیر سایه درختی به استراحت پرداخته، سپس آن جا را وانهاده و رفته است.(۲۰)
۴) لباس های ویژه
کلاه، عمامه، دستار و عرقچین، گر چه پوشاننده بدن نیست، ولی در ردیف جامه به شمار می آید. از سنت‌های اسلامی، پوشاندن سر است، چه هنگام عبادت و نماز، چه در مواقع دیگر. گر چه"در سر عقل باید، بی کلاهی عار نیست."
پوشش پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله برای سر خود، اغلب عمامه بود. هنگام نماز و خطبه و جهاد، به تناسب، شرایط، با چیزی سر را می پوشاند. گاهی هم سر برهنه بود. به روایت امام صادق علیه السلام پیامبر اسلام، عرقچین و کلاه سفید راه راه می پوشید و در هنگام جنگ، عرقچینی بر سر می گذاشت که روی گوش‌ها را می پوشاند.(۲۱)
در مواقع دیگر، از زیر عمامه، عرقچین هم بر سر می پوشید. "کان یلبس القلانس تحت العمائم." (۲۲) البته گاهی عمامه بدون کلاه بر سر می نهاد، یا کلاه بدون عمامه می پوشید.(۲۳) عمامه سیاهی داشت که بر سر می پیچید و با آن نماز می خواند. (۲۴)
اگر استفاده از دستمال و حوله را برای خشک کردن دست و صورت هنگام وضو وارد بحث پوشش و لباس کنیم، در این زمینه هم بد نیست بدانیم که رسول خدا صلی الله علیه و آله حوله‌های متعددی داشت،با نام‌های مختلف و کاربردهای گوناگون، که به مراعات بهداشت و نظافت و نظم هم مربوط می شود.
در روایت آمده است: آن حضرت دستمال و حوله‌ای داشت که پس از وضو چهره خود را با آن خشک می کرد. و اگر حوله و دستمالی همراه نداشت، با گوشه لباس خود صورت را خشک می کرد.(۲۵)
آراستگی آن حضرت، بهخصوص هنگام حضور در جمع مسلمانان در مسجد و برای خطبه و نماز، گوشه دیگری از سیره ایشان را نشان می دهد. لباس نماز جمعهایشان مخصوص بود:"کان له ثوب للجمعه خاصه." (۲۶) در بعضی روایات آمده که غیر از لباسی که در روزهای غیر جمعه می پوشید، دو جامه مخصوص برای جمعه داشت.(۲۷)
۵) آداب لباس پوشی
گرچه لباس پوشیدن، کاری ساده و روزمره و عادی است، ولی روش و سیره اولیای دین در این زمینه‌ها هم برای ما مهم است.
پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله هر گاه لباس و پیراهن می پوشید، ابتدا سمت راست را بر تن می کرد و هر گاه جامه از تن در می آورد، از سمت چپ شروع می کرد.(۲۸)
گاهی بی آن که جامه دیگری بر تن کند، روپوشی را بر اندام خود می افکند و دو طرف آن را بین دو شانه خود گره می زد و چه در خانه یا بیرون یا هنگام نماز بر جنازه‌ها، با همان حالت نماز می گزارد. گاهی نیز در یک لباس گشاد نماز می خواند. دو عدد جامه بُرد بافته شده داشت که آن‌ها را تنها در حال نماز می پوشید، امت خویش را به نظافت دستور می داد و تشویق می کرد.(۲۹)
آن حضرت، انجام کار را با دست راست، و شروع از سمت راست را در همه کارهایش دوست داشت؛ در پوشیدن جامه و کفش، در شانه کردن موی. (۳۰)
لباسی که می خرید، اگر آستین آن بیش از اندازه بود، مقدار اضافی را می برید. (۳۱) و نمی گذاشت لبه آن را هم بدوزند و به همان حال می پوشید و می فرمود: کار، خیلی زودتر از این‌هاست.(۳۲)
پایان این بخش را به دو کلام از حضرت رسول اکرمصلی الله علیه و آله زینت می دهیم که درباره جامه و آداب لباس پوشیدن فرموده است:
" من لبس ثیاب شهره فی الدنیا البسه الله لباس الذل یوم القیامه"(۳۳)؛ هر کس در دنیا لباس شهرت بپوشد (لباسی غیر معمول که به خاطر آن انگشت نما شود) خداوند در روز قیامت جامه ذلت و خواری بر او می پوشاند.
امام صادق علیه السلام از پدران خویش روایت کرده است که رسول خدا صلی الله علیه و آله نهی می کرد که مردان، در لباس پوشیدن خود را شبیه زنان سازند. و نهی می کرد که زنان، در لباس شبیه مردان شوند.(۳۴)

پی نوشت ها:
۱. البسوا الثیاب القطن فانها لباس رسول الله (سنن النبی، ص ۱۲۶).
۲. بحارالانوار،ج ۱۶، ص ۲۲۷.
۳. مکارم الاخلاق، ص ۱۱۵.
۴. کان یعجبه الثیاب الخضر(سنن النبی، ص ۱۲۰).
۵. البسوها احیاکم و کفنوا فیها موتاکم (سنن النبی، ص ۱۲۰ و محجهٔ البیضاء، ج ۴، ص ۱۴۰).
۶. محجه البیضاء، ج ۴، ص ۱۴۱.
۷. سنن النبی، ص ۱۳۳. (انه کره الحمره فی اللباس)
۸. مکارم الاخلاق، ص ۱۰۳.
۹. بحارالانوار، ج ۱۶، ص ۲۵۱/ مکارم الاخلاق، ص ۳۶.
۱۰. بحارالانوار، ج ۱۶، ص ۲۵۱/ محجهٔ البیضاء، ج ۴، ص ۱۴۵.
۱۱. سنن النبی، ص ۱۲۰/ محجهٔ البیضاء، ج ۴، ص ۱۴۱.
۱۲. سنن النبی،ص ۱۲۵، حدیث ۱۳۵.
۱۳. همان، ص ۱۲۰ به نقل از احیاء العلوم غزالی.
۱۴. همان، ص ۱۲۳.
۱۵. محجه البیضاء،ج ۴، ص ۱۲۵.
۱۶. سنن النبی، ص ۱۳۱.
۱۷. همان، ص ۱۲۳/ بحار الانوار، ج ۱۶، ص ۲۲۷.
۱۸. محجهٔ البیضاء، ج ۴، ص ۱۳۰.
۱۹. بحارالانوار، ج ۱۶، ص ۲۳۰.
۲۰. همان، ص ۲۳۹.
۲۱. مکارم الاخلاق، ص ۱۲۰.
۲۲. سنن النبی، ص ۱۲۲/ محجهٔ البیضاء، ج ۴، ص ۱۴۳.
۲۳. بحار الانوار، ج ۱۶، ص ۲۵۰.
۲۴. سنن النبی، ص ۱۲۵.
۲۵. مکارم الاخلاق، ص ۳۶.
۲۶. بحارالانوار، ج ۱۶، ص ۲۲۷.
۲۷. همان، ص ۲۵۱/ سنن النبی، ص ۱۲۱.
۲۸. سنن النبی، ص ۱۲۳.
۲۹. همان، ص ۱۲۶.
۳۰. بحارالانوار، ج ۱۶، ص ۲۳۷.
۳۱. همان، ص ۲۷۸.
۳۲. مکارم الاخلاق، ص ۱۰۱.
۳۳. همان، ص ۱۱۶.
۳۴. همان،ص ۱۱۸.

منبع : باشگاه اندیشه