معرفی کتابخانه تخصصی سازمان مدیریت زمین‌شناسی و اکتشاف معادن جنوب باختری(اهواز)

امروزه،مؤسسات و سازمانها دریافته اند كه برای افزایش كارآیی خدمات و محصولات خود باید درزمینه كاری خود به پژوهش بپردازند و برای انجام پژوهش، نیازمند اطلاعات هستند.این اطلاعات مورد نیازرا باید ازمراكزی به دست آورند كه دارای منابعی درارتباط با اهداف سازمان و مؤسسه باشند.این مراكز،كتابخانه های تخصصی هستند.با توسعه علوم و فنون و نیزرشد صنایع و سازمانها،كتابخانه های تخصصی هم رشد یافته اند و درتكاپوی ارائه خدمات به جامعه كاربری خود میباشند.توجه به كتابخانه های تخصصی و احساس نیازبه آنها سبب گردیده كه این كتابخانه ها درجامعه،پیشرو باشند و هرسازمان و مؤسسه ای درتلاش برای دایركردن یك كتابخانه تخصصی محتوی منابع مرتبط با اهداف سازمانی خود میباشد.
●تعریف
كتابخانه های تخصصی مراكزی هستند كه توسط اشخاص،انجمنها یا سازمانهای مختلف به منظورفراهم آوری،سازماندهی و اشاعه اطلاعات مورد نیازجامعه استفاده كننده مورد نظر،ایجاد میگردند.رسالت این كتابخانه ها، حمایت ازاهداف سازمان مادر و تهیه منابع مورد نیاز مرتبط با كاركرد سازمان، به منظورمشاركت درپیشبرد اهداف سازمانی و روزآمد نگاه داشتن اطلاعات كاركنان سازمان میباشد.این كتابخانه ها،دارای منابع،مراجعه كنندگان و خدمات خاص میباشند. به همین دلیل،كتابخانه های تخصصی داخل یك جامعه،ازنظرنوع منابع،مراجعه كنندگان و خدمات با هم متفاوتند.حتی آندسته ازكتابخانه های تخصصی كه سازمانشان ازنظركاركرد و اهداف دریك زمینه موضوعی میباشند، با هم اختلاف دارند؛چراكه هرسازمان دارای كاركنانی است كه نیازهای متفاوتی دارند و اطلاعات تولید شده درهرسازمان نسبت به سازمان مشابه متفاوت میباشد.به طوركلی میتوان گفت كه كتابخانه تخصصی،مركزپژوهشی و حامی اهداف ازقبل برنامه ریزی شده هرسازمان میباشد.
●هدف گزارش
دراین گزارش، كتابخانه تخصصی سازمان مدیریت زمین شناسی و اكتشاف معادن جنوب باختری (اهواز) معرفی خواهدشد.این سازمان،زیر پوشش سازمان زمین شناسی و اكتشاف معدنی كشور و درمجموع زیرنظروزارت صنایع و معادن میباشد.درابتدای گزارش،به معرفی سازمان اكتشاف معادن و اهداف این سازمان خواهیم پرداخت،پس ازآن سازمان مدیریت زمین شناسی و اكتشاف معادن جنوب باختری (اهواز)و درنهایت كتابخانه تخصصی این سازمان، معرفی خواهند شد.
●سازمان زمین شناسی و اكتشاف معدنی كشور
این سازمان، درسال ۱۹۶۲ میلادی مطابق با ۱۳۴۱ شمسی با همكاری سازمان ملل تاسیس گردید.سازمان زمین شناسی و اكتشاف معدنی كشور،مسئول انجام بررسیهای زمین شناسی و معدنی درسراسركشور،جمع آوری نتایج فعالیتهای انجام شده دراین زمینه،ایجاد هماهنگی بین این فعالیتها،تهیه،تكمیل و انتشار نقشه های زمین شناسی ایران میباشد.درسال ۱۹۹۹ میلادی،وظایف اكشافی وزارت معادن و فلزات تماما به سازمان زمین شناسی و اكتشاف معدنی ایران محول گردید.گروههای مختلف سازمان،مانند چینه شناسی،سنگ شناسی،رسوب شناسی،زمین شناسی دریایی،فسیل شناسی،زمین ساخت،لرزه زمین ساخت،اكتشاف،ژئوفیزیك،ژئومتیكس و آزمایشگاهای مختلف براساس رهنمودهای كلی كه توسط وزارت معادن و فلزات تصریح و درچارچوب قانون جدید معادن كه اخیرا به تصویب رسیده این فعالیتها را به انجام می رسانند.این سازمان درحال حاضر با حدود ۷۰۰پرسنل با مدارج علمی بالا و بهره گیری ازتجهیزات آزمایشگاهی و امكانات رایانه ای،توان اجرای پروژه های پژوهشی و اكتشافی را با بالاترین كیفیت دارا میباشد.اداره مركزی سازمان،درتهران قراردارد.درپنج ناحیه شمال خاوری(مشهد)،شمال باختری(تبریز)،جنوب(شیراز)،جنوب باختری(اهواز) و جنوب خاوری(كرمان)، مراكزی برای ارائه خدمات زمین شناسی منطقه ای تاسیس گردیده است.سازمان زمین شناسی و اكتشاف معدنی كشور،همچنین با دیگرسازمانها درایران و خارج ازایران دارای همكاریهای متقابل و برنامه های پژوهشی مشترك است.سازمان زمین شناسی و اكتشاف معدنی كشور، به منظورانتقال دانش زمین شناسی و انتشاریافته های نوین علمی، ازپائیز سال ۱۹۹۲ میلادی مطابق با ۱۳۷۰ شمسی شروع به انتشار فصل نامه علوم زمین نموده است.
●سازمان مدیریت زمین شناسی و اكتشاف معادن جنوب باختری(اهواز)
این سازمان، یكی ازپنج شاخه سازمان زمین شناسی و اكتشاف معدنی كشور میباشد و درشهراهوازقراردارد.حوزه های تحت پوشش این سازمان، مناطق جنوب باختری كشورمیباشد.این سازمان،درسال ۱۳۶۲ به همت مرحوم دكترمحمد زهره بخش تاسیس گردید.وی ازتهران به اهواز آمد و این سازمان را بنا نهاد.هدف اصلی این سازمان كه همزمان باسالهای جنگ تاسیس گردیده بود،تهیه نقشه های زمین شناسی و مطالعه و پژوهش درباره مسائل مختلف زمین شناسی به دلایل نظامی بود.محل استقرار این سازمان درشهرستان اهواز،خیابان سوم و چهارم كیان آباد،خیابان شهید وهابی نژاد،پلاك ۲۱ میباشد.
●اهداف و وظایف
این سازمان دارای اهداف و وظایفی است كه به شرح زیرمیباشند:
-انجام مطالعات و بررسیهای زمین شناسی واكتشافات معدنی در مناطق تحت پوشش وجمع آوری وطبقه بندی كلیه اطلاعات مربوطه وایجاد ارتباط وهماهنگی لازم و تهیه و انتشار نقشه های زمین شناسی واكتشافی.
- انجام مطالعات و تحقیقات زمین شناسی و معدنی، شناسایی و تعیین امكانات بالقوه ذخایر معدنی در مناطق مختلف كشور و تهیه و انتشار نقشه ها وگزارش های مریوطه.
- انجام بررسیهای لازم پیرامون انواع سرمایه گزاریها و قراردادهای اكتشافی واجرای طرح های زمین شناسی و اكتشافی و تهیه گزارشهای مربوطه.
- مشاركت در سمینارها و كنفرانس ها و نمایشگاهها وگردهمایی های داخلی و بین المللی به منظور تبادل اطلاعات و ارائه نتایج مطالعات وتحقیقات زمین شناسی و اكتشافات معدنی.
- همكاری با دانشگاه ها وموسسات آموزش عالی داخلی وخارجی و سایر مجامع علمی و پژوهشی.
-گردآوری كتب و مجلات وكلیه نوشتارها وگزارشهای تخصصی زمین شناسی واكتشافی به منظور بالا بردن دانش كارشناسان و سایر كاركنان.
- تهیه فنی نقشه های زمین شناسی و زمین شناسی مهندسی و هر نوع نقشه ای كه سازمان قصد انتشار آن را داشته باشد و با روش كارتوگرافی رقومی و نظارت بر حسن اجرای آنها تا مرحله چاپ وتكثیر.این نقشه ها بیشتر درمقیاسهای ۱۰۰هزار و ۱۵۰ هزارتهیه میشوند.
- برنامه ریزی كوتاه مدت و میان مدت و دراز مدت جهت تهیه نقشه های زمین شناسی مناطق تحت پوشش به مقیاس های گوناگون و به ترتیب اولویت.
- ایجاد ارتباط بین گروه های سنگ شناسی وچینه شناسی و دیرینه شناسی و زمین ساخت در پروژه های كلان سازمان.
- برنامه ریزی جهت انجام عملیات صحرایی و مطالعات دفتری بمنظور تهیه انواع نقشه ها وگزارش های زمین شناسی.
- انجام كلیه امور عملیات صحرایی وآزمایشگاهی مربوطه در منطقه تحت پوشش بمنظور تهیه نقشه های زمین شناسی و معدنی در مقیاس‌های متفاوت.
-همكاری و هماهنگی باكلیه واحدهای ذیربط سازمان زمین شناسی واكتشافات معدنی كشور و ارائه آمار و اطلاعات مورد نیاز آنها در جهت نیل به اهداف كلی سازمان.
معرفی كتابخانه تخصصی
●تاریخچه و اهداف
سازمان مدیریت زمین شناسی و اكتشاف معادن جنوب باختری(اهواز) به منظورساماندهی مدارك تولید شده توسط سازمان و فراهم آوری اطلاعات مورد نیازكاركنان،ازسال ۱۳۸۰ اقدام به تاسیس یك كتابخانه تخصصی نمود و نام مرحوم دكترمحمدزهره بخش،مؤسس سازمان، را برآن نهاد.این كتابخانه،درون ساختمان سازمان واقع است و دسترسی سریع كاركنان به آن امكانپذیرمیباشد.
●مكان كتابخانه
درب ورودی كتابخانه،قفسه هایی كوچك قراردارد كه برخی نشریات و گزارشهای قدیمی درباره موضوعات مختلف زمین شناسی درآنها واقع هستند.كتابخانه،دارای مكان بسیار كوچكی است و امكان مطالعه و یا مشاوره اطلاعاتی درآن وجود ندارد.
●تعداد و انواع مدارك
حدود۸۰۰جلد مدرك را درخود جای میدهد.این مدارك شامل: كتاب،نشریه،نقشه،گزارش،عكسهای هوایی،نمودار و … میباشند.به دلیل اینكه وظیفه اصلی این سازمان،بیشتر تهیه نقشه توپوگرافی میباشد،نقشه های متعددی درمكانهای خاص خود،دراین كتابخانه وجود دارند و كارشناسان برای بازدیدها ازمناطق مختلف و انجام عملیات صحرایی ازاطلاعات این نقشه ها سود میبرند.
●زبان مدارك
این مدارك به زبانهای مختلفی هستند كه ازجمله میتوان به : فارسی،انگلیسی،آلمانی،چینی و .. میباشند.
●رده بندی كتابها
برای چیدمان كتابها درقفسه ازنظامهای رده بندی استفاده نشده است.كتابها براساس موضوعات مختلف زمین شناسی: چینه شناسی،رسوب شناسی،آب شناسی و … درقفسه قرارمیگیرند.كتابهافهرست نویسی نشده اند و فاقد برچسب شناسایی هستند.كتابخانه فاقد برگه دان جهت بازیابی مدارك است و كاربران كتابخانه كتاب مورد نیازخود را ازكتابدار درخواست میكنند و وی با توجه به آگاهی خود ازوجود منابع به آنها پاسخ میدهد، یا اینكه كاربران كتابخانه مستقیما به سراغ قفسه ها میروند و منابع دلخواه خود را انتخاب میكنند و به امانت میبرند.
●كتابداركتابخانه
این كتابخانه،تك-كتابداراست.تمامی وظایف و مسئولیتهای كتابخانه برعهده یك نفركتابدارمیباشد.این كتابدار،وظیفه نیازسنجی ازكاركنان،خرید و ثبت كتابها و نیز چیدن آنها را درقفسه و خدمت رسانی به كاربران برعهده دارد.كتابداراین كتابخانه،دارای تحصیلات دانشگاهی است اما فاقد تحصیلات و تخصص درزمینه كتابداری و اطلاع رسانی میباشد.وی بازنشسته سازمان است كه پس ازاتمام دوران خدمتش برای كاردراین كتابخانه فراخوانده شده است.
●شرایط استفاده ازكتابخانه
تمام كاركنان سازمان،درموقع نیازبه اطلاعات، میتوانند به این كتابخانه مراجعه كنند وبا ارائه كارت شناسایی خود به كتابدار،منابع موردنیازخودرا به امانت ببرند.كارشناسان سازمان، برای انجام عملیات صحرایی،بیشتر ازنقشه ها و عكسهای هوایی استفاده میكنند.این كتابخانه به دانشجویان زمین شناسی دانشگاهها هم خدمت رسانی میكند.آنان میتوانند با ارائه كارت شناسایی یا شناسنامه،منابع مورد نیازشان را امانت بگیرند.هرچند این فعالیت،طبق گفته كتابدار،جزووظایف اصلی كتابخانه نیست،اما حوزه پوشش خودرا به این ترتیب، گسترش داده است و این كارمورداستقبال دانشجویان قرارگرفته است.مدت زمان امانت دادن منابع،یك هفته میباشد.تاخیركاربران درپس دادن منابع،جریمه ای را به دنبال نخواهد داشت.●انتشارات كتابخانه
كتابخانه دارای انتشارات بخصوصی نیست.اما گزارشهای پروژه هایی را كه انجام داده است دركتابخانه نگهداری میكند.همچنین نقشه های تولید شده توسط سازمان،جهت استفاده های بعدی به كتابخانه منتقل میشوند.
●نحوه تهیه منابع
برای تهیه مواد كتابخانه ای و نیزاداره كتابخانه خط مشی مدون و مكتوبی وجود ندارد.كتابدار،قبل ازتهیه منابع كتابخانه ای با نیازسنجی ازكاركنان،ازمنابع موردنیازآنان آگاه میشود.آنگاه این منابع را ازكتابفروشیهای سطح شهر،نمایشگاه بین المللی كتاب تهران،مراكزمختلف زمین شناسی،جهاددانشگاهی،دانشگاهها تهیه میكند و یا برای مدت زمانی معین به امانت میگیرد.كتابهای خریداری شده دریك دفترثبت،سیاهه میشوند.همچنین این كتابخانه،نشریات درزمینه موضوعی زمین شناسی را تهیه میكند و دراختیاركاربران خود قرارمیدهد.اداره مركزی زمین شناسی و اكتشاف معدنی درتهران، یك نسخه ازنشریات زمین شناسی فارسی و لاتین برای این كتابخانه ارسال میدارد.
●بودجه كتابخانه
این كتابخانه،بودجه مخصوصی ندارد و تنها برای خرید كتابهای مورد نیازكاركنان سازمان است كه هزینه ای برای این كتابخانه توسط سازمان اختصاص داده میشود.
●امكانات كتابخانه
كتابخانه دارای یك دستگاه رایانه است.البته ازآن جهت كارهای كتابخانه استفاده نمیشود.كتابخانه به جزاین رایانه،فاقد دیگرامكانات سمعی بصری همچون: میكروفرمها،تلویزیون،ویدئو،لوحهای فشرده و نرم افرارهای زمین شناسی میباشد.رایانه كتابخانه به شبكه اینترنت متصل میباشد اما كاركنان سازمان تاكنون ازكتابدارجهت جستجودرپایگاههای اطلاعاتی زمین شناسی یا دیگرسایتهای مرتبط درخواستی نكرده اند و خود كتابدار به دلیل عدم انتظارمدیران سازمان ازوی،خدمات آگاهی رسانی جاری را ازاین طریق ارائه نمیدهد.تنها وسیله آگاهی ازاخبارجدید،تابلوی اعلانات میباشد كه بیشتر اخبارمربوط به همایشها و جلسات زمین شناسی را انعكاس میدهد.
●چگونگی اثبات ضرورت وجود
كتابخانه برای اثبات ضرورت وجود خود درسازمان،فعالیت چشمگیری ازخود نشان نداده است.تنها به دلیل وجود منابع مختلف زمین شناسی و احساس نیاز كاركنان سازمان به منابع موردنیازشان است كه ازكتابخانه و منابع موجود درآن استفاده میكنند.كاركنان،طبق گفته كتابدار ازعملكرد كتابخانه رضایت دارند.
● ویژگی خاص كتابخانه
كتابخانه این سازمان، به دلیل اینكه تنها كتابخانه ای است كه درمنطقه تحت پوشش خود دارای منابع گوناگون زمین شناسی میباشد،مراجعه به آن بسیارزیاد است و این ویژگی خاص كتابخانه است.ویژگی دیگراین كتابخانه این است كه به جزكاركنان سازمان و دانشجویان رشته زمین شناسی به سایرافراد هم خدمت رسانی میكند كه البته این كار ازامانت دادن كتابهای مورد نیازافراد فراترنمی رود.افراد با ارائه كارت شناسایی معتبرمیتوانند ازمنابع مورد نیاز خود استفاده كنند.
● محدودیت دسترسی به منابع
گاهی اوقات برای دسترسی به منابع،این ضرورت پیش می آید كه مدیریت سازمان مجوز استفاده ازمنبع خاصی را برای كاربران صادركند.
●گزارشهای آماری
ازگزارشهای آماری برای بهبود خدمات دراین كتابخانه استفاده نمیشود.
●امكان آموزش كاركنان و كاربران
دراین كتابخانه،امكان آموزش استفاده ازمنابع كتابخانه ای یا سایرآموزشهای لازم ازسوی كتابخانه به كاركنان و كاربران وجود ندارد.
●هماهنگی با اهداف سازمان
كتابخانه با وجود كوچك بودن اندازه و نیز مجموعه اش،به خوبی اهداف سازمانی را پوشش میدهد و درراستای وظایف و اهداف برنامه ریزی شده سازمان گام برمیدارد و منابع مورد نیازافراد را فراهم میسازد.درانجام پروژه های سازمانی و فراهم سازی منابع لازم برای انجام پژوهشها و بررسیها، مشاركت فعال دارد.
● خدمات مرجع
دراین كتابخانه،امكان ارائه خدمات مرجع نیست؛اما كتابهای مرجع درزمینه تخصصی زمین شناسی و نیز درزمینه های عمومی دردسترس كاربران میباشند.
● نگرش سازمان نسبت به كتابخانه
علیرغم استفاده فراوان كاربران ازاین كتابخانه و برانگیخته شدن احساس نیازبه این كتابخانه دركاركنان سازمان و سایركاربران،مدیریت سازمان توجه چندانی به كتابخانه و تجهیزآن نشان نمیدهد.انتظارمدیریت سازمان ازكتابخانه،تنها گردآوری منابع مورد نیازكاركنان و امانت دادن آن میباشد.نوع نگرش مدیریت سازمان به این كتابخانه به گونه ای است كه ازكتابداران متخصص برای اداره كتابخانه استفاده نمیكند.باوجودپافشاریهای فراوان كتابداركتابخانه جهت مجهزسازی كتابخانه،اقدامی برای این كارصورت نگرفته است.تاكید مدیریت سازمان تنها برگردآوری كتاب و نشریات است و تهیه پایگاههای اطلاعاتی و لوحهای فشرده و سایرامكانات را به صرفه نمیداند.چرا كه یك مكان هزینه بر و مصرفی قلمداد میشود.
●●نتیجه گیری
كتابخانه ها همواره ازعوامل اصلی رشد و پویایی یك جامعه محسوب شده اند.كتابخانه های تخصصی كه همگام با پیشرفت علوم،فنون و صنعت گام برمیدارند و پوشش دهنده اهداف مؤسسه یا سازمان مادرهستند، ازاین امرمستثنی نمیباشند.كتابخانه تخصصی سازمان مدیریت زمین شناسی و اكتشاف معادن جنوب باختری(اهواز)، توانایی این را دارد كه وسعت پیدا كند و جامعه كاربری بیشتری را تحت پوشش خودقراردهد.باتوجه به اینكه این كتابخانه تنها كتابخانه تخصصی زمین شناسی درمنطقه اختصاص یافته خود میباشد، میتواند با مشاركت بیشتر درپژوهشهای سازمانی و معرفی هرچه بیشتر خدمات خود، نقش ارزنده ای درتولید اطلاعات و پیشرفت علم زمین شناسی و احساس نیازهرچه بیشتر جامعه كاربری به خود گردد.این امرمستلزم آن است كه مدیریت سازمان، توجه بیشتری را به كتابخانه مبذول دارد و آن را تنها به عنوان یك مكان مصرفی درنظرنگیرد.این امكان وجود دارد كه درسازمان،فضای بیشتری به كتابخانه اختصاص داده شود، بخشهای مختلف درآن به وجود آید،كتابداران متخصص درآن به كارگرفته شوند،ازپایگاههای اطلاعاتی و سایرامكانات جدید وروزآمد استفاده شود.ازكتابداران دعوت شود كه آنها هم درجلسات مدیران حضورداشته باشند و ازنیازهای اطلاعاتی افراد آگاهی پیدا كنند و نیز مشكلات كتابخانه را بیان كنند تا با غنی شدن آن برتولید اطلاعات علمی سازمان افزوده شود.نباید صرفا به این دلیل كه كتابخانه،درآمد زا نیست توقع رشد و پویایی را ازآن نداشت.مشاركت فعال كتابخانه درپژوهش باید درك شود و باید این آگاهی را داشت كه تاثیر استفاده از یك كتابخانه كه محتوی اطلاعات متناسب با نیازهای اطلاعاتی كاركنان یك سازمان است، در درازمدت خواهد بود و نقش چشمگیری را درپیشرفت سازمان و اهداف آن خواهد داشت.
منابع:
۱. http://www.ngdir.ir
۲. http://www.gsi-iran.org
۳. Harvey,John M(۱۹۷۶).Specialised information centres.-London:C.Bingley; Hmden,cenn: Linnet Books.
امیررضا اصنافی
دانشجوی كارشناسی ارشد علوم كتابداری و اطلاع رسانی دانشگاه شهید چمران اهواز

منبع : نما مجله الکترونیکی پژوهشگاه اطلاعات و مدارک علمی ایران