اکلیل کوهی (رزماری)

● مقدمه
گیاه رزماری از قدیم الایام مورد توجه مردم بوده است. لیكن از آن به عنوان دارو استفاده نمی‌شده وعموماً در مراسم تشریفاتی و جشن‌ها ، بعنوان سمبل عشق و علاقمندی به كار می‌رفته است. رومیان قدیم برای اولین بار به كشت این گیاه اقدام نمودند و بتدریج در قرن اول میلادی به خواص درمانی این گیاه پی بردند و از آن پس این گیاه نیز بعنوان گیاه دارویی شناخته شد.
● خصوصیات گیاه شناسی
اكلیل كوهی (Rosmarinus officinalis) ، گیاهی است خشبی، چند ساله، همیشه سبز و متعلق به تیره نعناع (Lamiaceae) ، منشأ این گیاه مناطق آهكی نواحی مدیترانه گزارش شده است. ارتفاع این گیاه بستگی به شرایط اقلیمی محل رویش داشته و بین ۱ تا ۲ متر متغیر است. برگها سبز رنگ، متقابل، باریك ، بلند و نوك تیز است. سطح رویی برگ صاف و فاقد كرك است در حالی كه پشت برگ سفید رنگ و پوشیده از كرك می باشد. گلها كوچك و آبی رنگ بوده و اواخر بهار از لابلای برگها خارج می شود. گلها به ندرت سفید رنگ است. گلهای این گیاه نوش فراوانی تولید كرده و شدیداً عسل آور است .
● مواد موثره:
برگها وگلهای این گیاه حاوی مواد موثره هستند . از اینرو پیكر رویشی اكلیل كوهی از بوی مطبوعی برخوردار است . مواد موثره این گیاه را اسانس، تانن و مواد تلخ تشكیل میدهد . مقدار اسانس دربرگهای خشك بین ۵/۰ تا ۵/۱ درصد می باشد. مهمترین تركیبات اسانس را سینئول (cineole)، كامـفور (camphor)، بورنـیل استات (bornyl acetate) و اسید رزماریك تشكیل
می دهد. تركیبات دیگر گیاه را موادی نظیر فلاونوئیدهای آپی ژنین، روتین، لوتئولین و كومارین های آمبلی فرون، هرنیارین تشكیل و اسیدهای گیاهی نظیر اسید كافئیك نیز در برگهای این گیاه وجود دارد .
● اثر درمانی
تركیبات موجود در عصاره اكلیل كوهی به سبب تحریك متابولیسم و تسریع گردش خون سبب گشادكنندگی عروق و مویرگها شده و بدین ترتیب باعث تقویت و شادابی پوست و مو می گردد. این عصاره از ریزش مو جلوگیری كرده و لذا در تولید فرآورده هـای بهداشتی و آرایشی بر روی مو و پوست معمولی و چرب كاربرد زیادی دارد.
● سایركاربردها
از گیاه رزماری همچنین در درمان فشار خون، نفخ و بی اشتهایی استفاده می‌شود. مصرف موضعی آن نیز دردرمان دردهای عضلانی و بیماریهای رماتیسمی كاربرد دارد. اسانس این گیاه خاصیت ضد باكتریایی و ضد قارچی شدید داشته و بعنوان طعم دهنده در داروهای بد مزه بكار می‌رود. همچنین مواد مؤثره این گیاه خاصیت نگاهدارندگی شدید داشته و در صنایع غذایی و كنسرو سازی كاربرد فراوانی دارد.
● فرآورده‌ها
از مواد مؤثره این گیاه پمادها و كرمهایی جهت درمان دردهای رماتیسمی و عضلانی تهیه شده است. اگرچه عصاره‌های پروپلین گلایكولی این گیاه بعنوان مواد اولیه تولید فرآورده‌های آرایشی و بهداشتی كاربرد فراوان دارد لیکن از عصاره‌های آبی و آبی الكلی و حتی عصاره‌های خشك این گیاه نیز درتهیه داروهای معالجه كننده ناراحتی های گوارشی استفاده می‌شود. مهمترین فرآورده های تولیـدی ازعصـاره های این گیاه شامل شامپوها ، نرم كننده های مو، لوسیونهای دست و صورت و ژل حمام می باشد.
● محصولات شركت دارویی زردبند
▪ گیاه اکلیل کوهی با مقادیر استاندارد مواد مؤثره.
▪ اسانس اکلیل کوهی به شماره مجوز ۰۳۸- (زـ ب)-۸۲- م.
▪ عصاره گلایكولی اکلیل کوهی جهت استفاده در فرآورده‌های آرایشی و بهداشتی به شماره مجوز ۰۰۳- (زـ ب)-۷۹- م.

دكتررضا امیدبیگی
مشاورعلمی شركت دارویی زردبند [e-mail]
مهندس محمدرضاباستان
کارشناس تحقیقات کشاورزی شرکت دارویی زردبند [e-mail]
مراجع:
۱- زرگری, علی, ۱۳۷۶. گیاهان دارویی, انتشارات دانشگاه تهران, جلد چهارم , ۹۶۹ صفحه.
۲- Andrew¸C. ۱۹۹۶. The encyclopedia of medicinal plants. Dorling Kindersley.
۳- Bruneton¸J. ۱۹۹۵. Pharmacognosy¸ Phytochemistry¸ Medicinal Plants¸ Lavoisier pub. Paris.
۴- Dragoco catalogues¸ Extrapones.
۵-The complete german conmmission E monographs,۱۹۹۸,۱۹۷.
۶- Happer¸ H. ۱۹۸۷. Herbal cosmetics¸ Thorsons pub.
۷- Markers¸ A. ۱۹۹۷. Herbal extracts in cosmetics the worldwide dictionary for the cosmetic industry.
۸- Martindale ۱۹۸۸.
Chemical Abstracts
hair product
۱۹۹۴-vol:۱۲۰
- hair lotion contg., for alopecia prevention and treatment, ۱۱۱:P۴۵۰۴۶w
- hair growth lotions contg. mercuric salts and, ۱۱۱:P ۱۲۰۶۲۳n, P۱۲۰۶۲۵q
- hair prepns. contg. keratin driv. And, ۱۱۱:P ۱۵۹۹۹۱f
- hair prepns. contg. microbicide and, for dandruff control, ۱۰۶:P۷۲۶۹۵k
۱۹۹۳-vol:۱۱۸
- hair conditioner contg. chiein driv. and, No:۶ P ۴۵۴۴۶w
۱۹۹۴-vol:۱۲۰
- hair conditioner contg. disodium cocoumphodracetate and, No:۸ P۸۶۰۸۵n
- laccase from, as oxidants, hair dyes and permanent hair wave-seeting compns. contg., No:۲۲ P ۲۷۹۸۴۷w
۱۹۹۷-vol:۱۲۶
- hair treatment compns., No:۷ P ۹۴۶۰۲t
- hair tonic and growth stimulant comns contg. kankosozol and rosemary exts. No:۶ P ۷۹۷۸۳j
۱۹۹۹-vol:۱۳۱
- hair dye compn. contg. alaccase, No:۹ P ۱۲۰۵۸۹u, P ۱۲۰۵۹۰n
- hair dye compn. contg. alaccase, No:۹ P ۱۲۰۵۹۶u
۲۰۰۱-vol:۱۳۵
- hair cleaner compn. contg. behentrimonium chloride, aloe vera gel and glycerol, No:۲۴ P ۳۴۸۷۱۵d
- two component hair dye contg. sulfites and glycols as penetration promotors, No:۱۹ P ۲۷۷۷۱۸r
- hair compns. contg. zinc pyrithione and piroctone olamine for treatment of dandruff, No:۶ P ۸۱۸۳۲d
anti wrinkle/anti aging
۱۹۸۷-۱۹۹۱
- anti wrinkle cosmetics contg. titania sol and, ۱۱۱:P ۲۰۱۳۸۸s
۱۹۹۴-vol:۱۲۰
- anti aging cosmetics contg., No:۲۲ P ۲۷۹۸۶۳y
۱۹۹۹-vol:۱۳۰
- anti wrinkle cosmetics contg. rosemarinic acid, No:۱ P ۷۲۷۷g
- essence, collagen bundle conditioner; wrinkle-preventing cosmetics contg. collagen bundle conditioners and inflammatory inhibitors, No:۱۳ P ۱۷۲۷۹۸k
۱۹۹۹-vol:۱۳۱
- antiaging anti wrinkle cosmetics contg. glutathione and plant exts. as elastase inhibitor, No:۱۷ P ۲۳۳۴۱۴ b
- skin prepns.contg. antioxidants to prevent photoaging, No:۴ P۴۹۲۱۶n
۲۰۰۱-vol:۱۳۴
- antiaging cosmetic contg. camu-camu (myreiaria dubia) exts. and active O scavengers, No:۱ P ۹۱۶۹e
۲۰۰۱-vol:۱۳۵
- cosmetic or topical compns. for prevention or treatment of skin damage or aging caused by uv, No:۲ P ۲۴۴۰۵t
cleansers
۱۹۸۷-۱۹۹۱
- cosmetic cleansers contg. N-acetyl glutamate and, ۱۰۶:P ۱۶۲۳۸۸s
- cosmetic cleansers contg. caseins and oil and, ۱۱۰:P ۱۴۱۲۸۰t
۱۹۹۳-vol:۱۱۸
- cosmetic for cleansing and moisturizing contg., NO:۲۲ P ۲۱۹۴۸۰v
۱۹۹۸-vol:۱۲۸
- oil-in-water cosmetic cleansing emulsions for improving skin conditions, No:۱۶ P ۱۹۶۴۷۴m
- combination of surfactants, chelating agents and essential oils as disinfectants and cleaning agents, No:۱۱ P ۱۳۲۴۹۲h
۱۹۹۹-vol:۱۳۱
- cleaning path for improving skin condition, No:۱۰ P ۱۳۴۴۲۵z
moisturizing
۱۹۹۳-vol:۱۱۸
- cosmetic for cleansing and moisturizing contg., No:۲۲ P ۲۱۹۴۸۰v
۱۹۹۶-vol:۱۲۵
- rheol. structural anal. and cosmetic efficacy of an honey based hydrating cream, No:۴ P ۴۱۴۰۸g
lotions
۱۹۹۸-vol:۱۲۸
- cosmetic lotions contg. acidic water and, No:۴ P ۳۹۴۱۰v
۲۰۰۱-vol:۱۳۵
- after shave lotions contg. lower alcs., astringents, and polyalcs. and plant exts., No:۲۶ P ۳۷۶۵۵۸v
Skin-lightening
۱۹۹۵-vol:۱۲۳
- skin lightening cosmetics contg. melanin formation inhibitor extd. From plants, No:۱۶ P ۲۰۸۴۹۶q
۱۹۹۶-vol:۱۲۵
- skin lightening cosmetics contg. amine drivs. and plant exts., No:۶ P ۶۷۱۸۵g
۱۹۹۷-vol:۱۲۷
- skin lightening cosmetics contg. plant exts. showing strong tyrosinase inhibiting activity, No:۲ P ۲۳۵۳۵h
۱۹۹۸-vol:۱۲۹
- skin lightening cosmetics contg. alkoxysalicylate and plant exts., No:۲۴ P۳۲۰۹۶۳g
- skin lightening cosmetics contg. tranexamate and plant exts., No:۲۴ P ۳۲۰۹۶۲f
۱۹۹۹-vol:۱۳۱
- skin whitening compn. with hypopigmenting component and antioxidant, No:۲۳ P ۳۱۴۱۱۸k
۲۰۰۱-vol:۱۳۵
- skin lightening cosmetics contg. garden balsam exts. or bisnaphthoquinone compd. contained therein, No:۴ P ۵۰۸۷۹r
anti bacterial/anti acne
۱۹۹۸-vol:۱۲۹
- lignan glycoside combinations with antisebum/antibacterial agents for prevention of acne and dandruff, No:۲۶ P ۳۴۷۲۹۵c , P ۳۴۷۲۹۶d
۲۰۰۱-vol:۱۳۵
- ext. for bactericide combinations in detergents, No:۹ P ۱۲۴۱۵۶f
- cosmetics contg bactericides and plant exts., No:۴ P ۵۰۹۱۱z
cosmetic preservative
۱۹۸۲-۱۹۸۶
- cosmetic preservative contg. condensate of oil and glyceride and, ۱۰۰:P۱۷۹۹۴۷x
- exts. of, as preservatives for food, cosmetics, and pharmaceutical, ۹۶:P۴۰۷۲۸g
۱۹۹۶-vol:۱۲۴
- inhibition of lipids peroxidn. In cosmetics by rosmarinus officinalis ext., No:۲ P ۱۵۲۳۳f
۲۰۰۱-vol:۱۳۴
- extn. of natural plant ingredients as preservatives, No:۱۵ P۲۰۶۸۵۱x
dental products
۱۹۸۲-۱۹۸۶
- mouth washes contg. dispensing base, in relation to, ۱۰۴:P ۱۰۶۱۱e
- oral deodorants contg. menthol and, ۹۹:P ۱۸۱۲۸۸h