تلاقی فناوری‌ها، دولت سیار

توسعه روزافزون و افزایش ضریب نفوذ دستگاه‌های بی‌سیم قابل حمل مخصوصاً تلفن همراه و قابلیت دسترسی شهروندان در هرکجا و در هر زمان به سرویس‌های ارائه‌شده روی آنها، این ادوات را به وسایلی جذاب و مناسب برای ارائه سرویس‌های مجازی تبدیل نموده است.
در این مقاله ما برآنیم تا با معرفی مفهوم دولت سیار، مثال‌هایی کاربردی از سرویس‌های ارائه شده توسط SMS روی تلفن همراه را بیان کنیم. امید است مورد استفاده صاحب‌نظران و کارشناسان واقع گردد.
اخیراً پیشرفت‌های انجام شده در حوزه فناوری‌های بی‌سیم سیار، راه‌های جدیدی را در برای سرویس‌رسانی راحت‌تر و کم‌هزینه‌تر نهادهای دولتی به شهروندان به ‌وجود آورده است. مجموعه این راهکارهای نوین "دولت سیار" یا M-Government نامیده می‌شود. بعضی کارشناسان، دولت سیار را اینگونه تعریف می‌کنند: دولت سیار یک استراتژی است که شامل پیاده‌سازی و کاربردی کردن تمامی انواع فناوری‌های سیار و بی‌سیم، ادوات، سرویس‌ها و کاربردهای مرتبط با آن، با هدف ارتقای ارائه خدمات مابین تمامی اجزا و نهادهای جامع، اعم از شهروندان، بخش تجاری و ادارات دولتی می‌گردد.
هم اکنون یکی از مصادیق مهم دولت سیار، ارائه سرویس پیام‌‌رسانی از طریق تلفن همراه، چه به صورت پیام متنی کوتاه یا SMS و چه به صورت پیام چند رسانه‌ای یا MMS است. SMS تکنولوژی قدیمی‌تری بوده و هم اکنون تقریباً در تمامی کشورهای جهان کاربردهای متنوعی یافته است.
MMS نیز هر چند به دلیل آنکه از نظر فنی نیاز به شبکه‌های تلفن همراه مبتنی به نسل ۵/۲ به بعد دارد و در کشورهای کمتری ارائه می‌گردد، اما با قابلیت‌های بیشتری نسبت SMS از جمله امکان ارسال عکس، متن، فایل‌های صوتی و تصویری، می‌تواند نقش گسترده‌تری را در ارائه سرویس‌های دولت سیار بر عهده گیرد.
هم اکنون در دنیا از SMS برای ارائه انواع سرویس‌ها مخصوصاً سرویس‌های دولت به مردم یا (G۲C) به طور وسیعی استفاده می‌شود. به عنوان مثال در هند شهروندان پس از درخواست گذرنامه، می‌توانند شماره داده شده توسط اداره صدور گذرنامه را به وسیله SMS به آنجا ارسال کرده و پس از چند دقیقه از وضعیت گذرنامه خود مطلع شوند و یا در عمان نمرات امتحانی بیش از ۲۰۰ هزار دانش‌آموز دبیرستانی از طریق SMS برای آنها ارسال می‌شود.
● دولت الکترونیک و دولت سیار
دولت الکترونیک و دولت سیار دو مفهوم جدای از هم نیستند. مفهوم دولت الکترونیک در برگیرنده استفاده از تمامی فناوری‌های نوین برای سرویس‌رسانی به شهروندان و تلاش برای کاهش مراجعه مستقیم مردم به ادارات و نهادهای مختلف جامعه، اعم از دولتی و خصوصی و جایگزین کردن روابط مجازی به‌جای مراجعه حضوری است.
با توجه به این تعریف و تعریف دولت سیار که پیشتر ارائه شد، می‌توان گفت که در حقیقت دولت سیار به لحاظ مفهومی زیرمجموعه‌ای از دولت الکترونیک است و با طرح آن مفهوم دولت الکترونیک به علت سیار بودن ادوات در دولت سیار، مانند تلفن همراه، PDAها ، لپ‌تاپ‌ها و... از گسترش و عمق بیشتری برخوردار می‌گردد.
البته هرچند ادوات سیار و در رأس آنها تلفن‌های همراه قابلیت‌های منحصر به فردی را برای ارائه خدمات در اختیار می‌گذارند، اما نباید از محدودیت‌های موجود نیز غفلت نمود. از مهم‌ترین این محدودیت‌ها عدم امکان ارسال فایل‌های حجیم روی تلفن همراه نسل ۲ (که بیشترین مشترک تلفن همراه دنیا را شامل می‌شود) است. در حالی‌ که هم‌اکنون (سال ۲۰۰۶) تنها حدود ۳درصد از مشترکان تلفن همراه از نسل ۳ استفاده می‌کنند امید می‌رود در آینده با توسعه استفاده از نسل سوم تلفن همراه این مشکل حل شود.
از سوی دیگر SMS که متداول‌ترین سرویس عرضه‌شده روی نسل دوم است، تنها تا۱۶۰ کاراکتر را می‌تواند در هر پیام جای دهد. هرچند این محدودیت‌ها هم‌اکنون تا حدی تنوع و گستردگی ارائه سرویس‌ها در دولت سیار را محدود ساخته است اما با استفاده ازهمین قابلیت موجود نیز –چنان که در ادامه خواهیم دید- سرویس‌های جالبی قابل ارائه است.
امید می‌رود با توجه به سرعت رشد ضریب نفوذ فناوری‌های مبتنی بر شبکه‌های سیار، مانند Wi-Fi،Wimax ، تلفن همراه (نسل‌های ۵/۲ و ۳) و... مفهوم دولت سیار و سرویس‌های ارائه شده در این حوزه به حدی از گسترش و مقبولیت برسد که مفهوم دولت الکترونیک را در خود ببلعد!
● آمادگی شهروندان
یکی از مهم‌ترین چالش‌های پیش روی توسعه خدمات دولت الکترونیک میزان آمادگی شهروندان است. منظور از آمادگی شهروندان، امکان و توانایی دسترسی و استفاده از فناوری‌های ارتباطی و اطلاعاتی(ICT) چون اینترنت، تلفن همراه، کامپیوتر و ... است. هرچند در کشورهای پیشرفته این آمادگی بالاست اما در کشورهای در حال توسعه وضعیت متفاوت است. پایین بودن آمادگی شهروندان می‌تواند دلایل مختلفی ازجمله پایین بودن سطح سواد و تحصیلات، ضعف در دانستن زبان انگلیسی، ضعیف بودن زیرساخت‌های مخابراتی، پایین بودن درآمدهای اقتصادی دولت و مردم، نداشتن برنامه‌ریزی منسجم برای بخش ICT و... داشته باشد.
با توجه به این شرایط است که مزیت‌های تلفن همراه نسبت به کامپیوترها خود را بهتر نشان می‌دهند. سادگی استفاده و ارزان‌تر بودن نسبت به کامپیوتر (در اکثر کشورها) و ضریب نفوذ بالاتر و قابلیت جابه‌جایی و تحرک‌پذیری آنها باعث شده است که سرویس‌های قابل ارائه روی آن، به هر میزان هم که باشد، مورد توجه قرار گیرد. به علاوه توسعه ارائه سرویس روی تلفن همراه در کشورهای توسعه نیافته و در حال توسعه باعث آشنایی مردم با مفهوم دولت الکترونیک و افزایش آمادگی آنها برای پذیرش انواع سرویس‌های جامعه اطلاعاتی خواهد شد.
● SMS و سرویس‌های قابل ارائه با آن در دولت سیار
در این بخش از مقاله مروری خواهیم داشت به چند سرویس از دولت سیار که در تعدادی از کشورها ارائه می‌گردد. یکی از ویژگی‌های سرویس‌هایی که در ادامه به آنها اشاره می‌کنیم خلاقانه بودن آنهاست. "خلاقانه" گاهی اوقات به غلط مترادف با "جدید" تصور می‌شود. در حالی‌که منظور از خلاقانه بودن ارائه محصولات، فرآیندها یا مکانیسم‌های جدیدی است که با استفاده از مزیت‌های خاص خود وارد چرخه اقتصادی گردد. در واقع ایده‌ای که نتواند از نظر اقتصادی عملی شود از نظر ما خلاقانه نیست!
● سرویس موبایل ‌پارک
سرویس موبایل‌پارک روشی راحت برای پرداخت هزینه پارک اتومبیل در شهرهای بزرگ است و جایگزین روش فعلی پرداخت هزینه پارک که به صورت سکه‌ای یا استفاده از کارت پارک است، می‌گردد.
استفاده از این سرویس به این صورت است که مشتری با یک شماره تماس می‌گیرد و با این تماس یک حساب پارک مجازی برای او ایجاد می‌گردد. در هنگام آغاز پارک کردن، مشتری یک SMS با شماره سریال حساب اتومبیل خود و کد محل پارک به مرکز سرویس می‌فرستد. با پایان یافتن پارک و تصمیم مشترک به ترک محل پارک، مشترک پیام پایان را به مرکز می‌فرستد و مرکز بر اساس زمان پارک و محل پارک هزینه مربوط را به صورت‌حساب ماهیانه تلفن همراه مشتری اضافه می‌کند.
البته اتمبیل‌هایی که از این سرویس استفاده می‌کنند ملزم به نصب برچسب‌های مخصوص به اتومبیل خود هستند و کنترل‌کنندگان ویژه، داشتن این برچسب را روی اتومبیل های پارک شده و ثبت آنها در مرکز را چک می‌کنند. مزیت این سرویس برای مشترکان عبارت است از راحتی، عدم نیاز به پول خرد یا کارت پارک و نیز دقت پرداخت در هزین پارک، زیرا در سیستم کارت پارک مشتری نمی‌داند دقیقاً چه مدت اتومبیلش در پارک می‌ماند و بالاخره همواره مجبور است مقداری بیشتر از زمان پارک خود پول بپردازد، در حالی که در سرویس موبایل پارک چنین نیست.
به‌عنوان نمونه در ارائه این سرویس در سال ۲۰۰۲ در شهر تالین کشور استونی حدود ۴۰ درصد از پرداخت‌های پارک از این طریق بوده است.
● تهیه بلیط حمل‌ونقل با استفاده از موبایل
در این شیوه مشتری یک SMS به مرکز صدور بلیط می‌فرستد و مرکز نیز یک شماره سریال به عنوان بلیط برای او صادر می‌کند. هزینه بلیط روی صورت‌حساب ماهیانه مشتری محاسبه می‌گردد. هنگام سوار شدن در وسیله نقلیه مشترک با ارائه شمار سریال (= بلیط) و تصدیق آن به وسیله متصدی مربوطه، می‌تواند از وسیله نقلیه استفاده کند. این شیوه را نیز می‌توان با اندکی تغییر در اتوبوس‌های درون شهری و مخصوصاً مترو به‌کار برد.
● تجارت با موبایل
این شیوه برای خرید و فروش کالاها مخصوصاً در فروشگاه‌های کوچک و متوسط بسیار مناسب است و البته برای خریدهای برزرگ به علت امنیت و اطمینان کمتر نسبت به کارت اعتباری شاید چندان مناسب نباشد.
شیوه ارائه و استفاده از این سرویس به این شکل است که صاحب تلفن همراه، اعتباری نزد سرویس‌دهنده (که می‌تواند یک بانک یا مؤسسه اعتباری باشد) باز می‌کند (مشابه کارت اعتباری)، از سوی دیگر‌، فروشگاه‌ها و بازرگانانی که می‌خواهند در فروشگاه‌های خود این سرویس را از مشتریان قبول کنند نیز نزد همان سرویس‌دهنده حسابی باز می‌کنند، سرویس‌دهنده هم یک کد به آنها داده، شماره تلفن همراه از صاحب مغازه می‌گیرد.
هنگام خرید، مشتری شماره‌ای به شکل مثلاً aaaa*bbbbb*cc (چهار رقم اول کد فروشگاه، پنج رقم دوم مبلغ مورد نظر دو رقم آخر رمز) را به مرکز سرویس‌دهنده ارسال می‌کند.
سرویس‌دهنده با توجه به اعتبار شخص، صحت خرید را بررسی و مبلغ را به حساب صاحب فروشگاه اضافه می‌کند و یک SMS برای صاحب فروشگاه می‌فرستد. پس از رسیدن SMS به دست صاحب فروشگاه و تأیید معتبر بودن خرید، خرید انجام شده و خریدار می‌تواند جنس مورد نظر را با خود ببرد.
این شیوه مخصوصاً برای مغازه‌ها که به هر دلیل دستگاه کارت‌خوان (اعتباری) ندارند و یا مشتریانی که کارت اعتباری ندارند بسیار مناسب است.
● سرویس موقعیت‌یابی با تلفن همراه
با نصب یک نرم‌افزار روی شبکه توسط اپراتور می‌توان به ارائه سرویس‌های بر مبنای موقعیت یا LBS پرداخت. اولین سرویس LBS با کاربرد موقعیت‌یابی تماس‌های اضطراری (در اروپا با شماره تلفن ۱۱۲ و در آمریکا با ۹۱۱) راه‌اندازی شد. شبکه موقعیت دقیق تماس‌گیرنده را تشخیص داده و در اختیار نیروهای ذی‌ربط امدادی (پلیس یا اورژانس یا آتش‌نشانی) قرار می‌دهد.
مزیت اصلی این سرویس‌ها سریع‌تر شدن کمک‌رسانی در موارد اضطراری است. کمیته مخابرات فدرال آمریکا (FCC) تمامی اپراتورها را ملزم کرد که تا اکتبر ۲۰۰۱ این سرویس را راه‌اندازی کنند. اتحادیه اروپا نیز قانون مشابهی را وضع نمود و اپراتورها را ملزم کرد تا ژولای ۲۰۰۳ این سرویس را ارائه دهند.
سرویس‌های LBS می‌توانند کاربردهای دیگری هم داشته باشند. از جمله این کاربردها سرویس دوست‌یاب است. در این سرویس موقعیت مکانی دوست فرد (البته با رضایت قبلی او که به اپراتور اعلام شده است) در اختیار فرد قرار می‌گیرد. مزیت این سرویس برای والدینی که می‌خواهند از موقعیت فرزند خود مطلع باشند آشکارتر از آن است که نیازی به توضیح داشته باشد!
● سرویس M-Teacher
هدف از این سرویس ساده‌تر کردن ارتباط بین خانه و مدرسه است. در این طرح یک فرم برای والدین دانش‌آموزان ارسال می‌شود تا در صورت تمایل با دادن شماره تلفن همراه خود در این طرح عضو شوند. باعضویت در این طرح وضعیت آموزشی- تربیتی دانش‌آموزان به طور مرتب به والدین آنها از طریق SMS گزارش می‌شود. مواردی چون نمرات خوب و بد، غیبت‌های، پیشرفت‌ها و افت تحصیلی دانش‌آموز، اطلاعیه برگزاری اردوها و مراسم‌های فوق برنامه و... از مواردی‌اند که برای والدین ارسال می‌شوند. همچنین در موارد مقتضی با ارسال یک پیام SMS می توان از والدین خواست تا ایمیل خود را برای مشاهده کارنامه و یا سایر مستندات مشاهده کرده و یا اینکه به مدرسه مراجعه نمایند.
● نتیجه‌‌گیری
فناوری شبکه های سیار روز به روز در حال گسترش و تعداد مشترکان آنها در حال افزایش است. همان‌طور که با ادامه این روند شرکت‌های فعال این حوزه و نیز مردم سود می‌برند، دولت‌ها نیز می‌توانند از این پیشرفت‌ها به عنوان راهی برای رساندن خدمات بهتر و سریع‌تر به شهروندان بهره گیرند. به‌علاوه آنکه روز به روز نیازها و توقعات مردم از دولت‌ها برای ارائه سرویس‌های گسترده‌تر و راحت‌تر بیشتر می‌شود.
تا به حال کشورهای پیشرفته از زیرساخت ارتباطی سیمی و بی‌سیم خود استفاده‌های زیادی را به همین منظور برده‌اند و اکنون نیز این روند را با تأکید بیشتری بر روی فناوری‌های بی‌سیم دنبال می‌کنند. در این میان برای کشورهای در حال توسعه که تا به حال به این حوزه توجه کمتری داشته‌اند، فناوری‌های بی‌سیم به دلیل نیاز به هزینه و زمان کمتر و قابلیت‌های کاربردی وسیع‌تر نسبت به فناوری‌های سیمی، فرصت خوبی برای توسعه ارتباطات و جبران بخش مهمی از عقب‌ماندگی‌ها به‌وجود آورده‌اند.
به نظر می‌رسد معرفی مفهوم دولت سیار با سرویسی چون SMS آغاز خوبی باشد، ولی مسلماً با فراگیر شدن آن و اشباع بازار حرکت به سمت فناوری‌های پیشرفته‌تر چون MMS ضروری است.

منبع : اخبار فن‌آوری اطلاعات ایتنا