تکدی‌گری: یک معضل اجتماعی

یکی از مسائل مورد توجه مطالعات جامعه‌شناسی، <تکدی‌گری> است که با ساخت‌های اجتماعی- اقتصادی هر جامعه‌ای در ارتباط است. تکدی‌گری در شهر‌‌ها ازمعضلات اجتماعی است؛ آنان که با گدایی کردن حیات می‌گذرانند، نه تنها به کار تولیدی نمی‌پردازند، یا خدمتی ارائه نمی‌دهند، بلکه در مسیر‌های انحرافی قدم می‌گذراند. در این حالت، جامعه آسیب‌دیده و مغشوش می‌شود و در نهایت راه برای هنجارشکنی هر چه بیشتر باز می‌شود.
منظره هزاران متکدی که در نهایت ذلت و با ارائه اندام‌های از کار‌افتاده و زخمی، ... در گوشه‌گوشه شهر‌ها پدیدار می‌شوند، دال بر فقر، زوال منابع انسانی و همه نوع آمادگی در راه تکوین و بسط انواع جرائم است. از همین دیدگاه، می‌توان گفت: همان‌طور که یکی از مهم‌ترین شاخص‌های رشد، آمادگی‌های انسانی یک جامعه است، به همان نسبت نیز تعداد متکدیان شاخص اساسی در شناسایی عقب‌افتادگی آن جامعه به شمار می‌آید، چه پدیده تکدی با خود همه عوامل و عناصر منفی را یکجا دارد، از جانبی فقر فرهنگی و تباهی جامعه را می‌رساند، از جانب دیگر به روشنی محرومیت را با تمامی ابعادش هم مادی و هم‌روانی به منصه ظهور می‌گذارد. ‌
توزیع افراد در مشاغل مختلف از جمله ضرورت‌های هر جامعه است. اما نه هر شغلی که به اجتماع و نظام آسیب وارد کند. مشاغلی اهمیت دارند که برای جامعه مفید بوده و راه را برای رشد و توسعه فراهم نماید. ولی امروزه در بسیاری از کشور‌ها از جمله کشور‌های جهان سوم در کنار بسیاری از معضلا‌ت شهری، بسیاری از افراد به مشاغلی روی می‌آورند که این آسیب‌ها و معضلا‌ت را دوچندان می‌کند، نمونه بارز آن تکدیگری در شهر‌هاست که با شیوه‌های گوناگون و با سوء‌استفاده از احساسات و عواطف انسانی سعی در کسب منافع خود هستند. ولی مساله مهم در اینجا این است که با اینکه این نوع مشاغل مورد تایید جامعه نیست ولی این‌گونه افراد دارای چه خصوصیاتی بوده و چگونه و تحت چه شرایطی آن را انتخاب می‌کنند. ‌
انتخاب شغل با ویژگی‌های شخصیتی و خصوصیات شاغل رابطه دارد، انتخاب شغل حاصل کوششی است برای برقراری تعادل بین تصویر از خود و آن چه نقش‌های اجتماعی از فرد می‌طلبد.< پیتر بلا‌و> جامعه‌شناس معتقد است توانایی‌ها و خصوصیات شخصیتی فرد و مقتضیات اقتصادی جامعه در دوران‌های مختلف بر انتخاب فرد اثر می‌گذارد. فرد به سنجش توانایی‌های خود از یک سو و مقتضیات اجتماعی و اقتصادی جامعه از سوی دیگر می‌پردازد و با توجه به پاداش‌های دریافتی از شغل و هزینه‌های صرف شده برای آن به انتخاب دست می‌زند. اما در مقابل این نظریه <پاولکو> معتقد است که مشاغل غیرحرفه‌ای یا غیر تخصصی مشاغلی هستند که ورود به آنها نیازمند آمادگی قبلی و کسب مهارت‌های خاصی نیست بلکه داوطلبان برحسب تصادف نوع شغل خود را برمی‌گزینند.۱
نتایج یک نظر‌سنجی در مورد <تکدی‌گری> نشان می‌دهد که ۵۱ درصد پاسخگویان را مردان و ۴۹ درصد را زنان تشکیل می‌دهند. ۹۴ درصد پاسخگویان با سواد و ۶ درصد بقیه بی‌سوادند. در مورد علت کشیده شدن بعضی افراد به تکدی‌گری، ۴۳ درصد پاسخگویان فقر و نیاز مالی افراد متکدی را مهم‌ترین علت روی‌آوردن آنها به گدایی می‌دانستند. در عین حال ۱۹ درصد دیگر پاسخگویان بیکاری ناشی از مهاجرت به شهر‌ها را به عنوان دلیل ذکر کرده‌اند. اکثر پاسخگویان معتقد بودند که درصد کمی از گداها از روی احتیاج به تکدی‌گری روی می‌آورند و بسیاری از آنها نیازمند واقعی نیستند. ۷۱ درصد از افراد نمونه، به متکدی کمک می‌کردند، تنها ۲۹ درصد افراد نمونه هیچ‌وقت به گداها کمک نکرده‌اند. ۷۹ درصد از پاسخگویان برخورد مسوولا‌ن مربوطه را با این معضل اجتماعی ضعیف و ناکافی می‌دانستند و تنها ۲ درصد پاسخگویان برخورد مسوولا‌ن را قاطع دانسته‌اند. ۲
اما در تحقیق دیگری که در مورد آمار و تعداد متکدیان در شهر تهران انجام گرفته بود، نتایج زیر به دست آمد: ۶۶۱ نفر متکدیان صبح و ۴۳۸ نفر هم بعدازظهر مشاهده شده‌اند.۳
با کمی دقت در این آمار‌ها بی‌شک می‌توان متوجه شد که بیشتر اینگونه مشاغل سازمان یافته هستند و به صورت گروهی کار می‌کنند، ولی چون این نوع فعالیت با کل جامعه در ارتباط است، می‌تواند در آینده پیامد‌های منفی برای جامعه داشته باشد. لذا برای حل آن و یا پاک کردن صورت مساله باید با آن برخورد قانونی شود، چرا که این فعالیت‌ها جزء جرائم بدون قربانی محسوب می‌شود، این نوع جرایم، جرائمی هستند که شخص مرتکب شونده آسیبی به کسی وارد نمی‌کند، قوانین تنظیم شده برای این جرایم به گونه‌ای تدوین شده تا رفتار و زندگی خصوصی افراد را طوری تنظیم نماید که در جهت منافع مفروض اخلا‌قی عموم باشد.

غفار پارسا
پی‌نوشت:
۱-مجموعه مقالا‌ت مسائل اجتماعی، نشر آگه، ۱۳۸۳، ص ۱۲۵
۲-نظر‌سنجی از مردم تهران درباره <تکدی‌گری.> صدا و سیمای جمهوری اسلا‌می ایران، ۱۳۷۴
۳-پژوهش آماری از متکدیان شهر‌تهران. مجری: شهرداری، استانداری و دیگر سازمان‌ها، ۱۳۷۴

منبع : روزنامه اعتماد ملی