آخرین بازمانده جنگ سرد

الزامات ناشی از جغرافیای سیاسی کوبا در زمینه تنظیم رفتار سیاسی این کشور پس از پیروزی انقلاب کمونیستی و سرنگونی رژیم متمایل به غرب باتیستا در سال ۱۹۵۹ به رهبری فیدل کاسترو در مواجهه با ایالات متحده امریکا همواره مهم ترین عامل در تعیین وضعیت سیاسی، اقتصادی و اجتماعی کوبا بوده است . به عقیده بسیاری از صاحبنظران سیاسی، فقدان دموکراسی بزرگترین نقیصه سیستم سیاسی کوبا طی چهار دهه حاکمیت دولت انقلابی فیدل کاسترو به عنوان آخرین بازمانده جنگ سرد به شمار می رود.
اگرچه اعتبار اخلاقی کاسترو در بین مردم امریکای لاتین و بعضاً کشورهای جهان سوم برگرفته از بعضی اقدامات زیربنایی همچون ریشه کنی بی سوادی و توسعه سیستم بهداشت و درمان مردم کوباست برای مثال فیدل کاسترو توانست در طول یک سال بی سوادی را از ۲۰ درصد به ۲ درصد کاهش دهد. به طوری که سازمان یونسکو این عمل را حماسه خواند و وی را شایسته تقدیر دانست. همچنین کاسترو در اجلاس هزاره مجمع عمومی سازمان ملل آمادگی کشورش را برای اعزام سه هزار پزشک کوبایی به آفریقا اعلام کرد.
با این وجود با عنایت به عناد دیرینه ایالات متحده امریکا و فروپاشی شوروی با توجه به میزان وابستگی کوبا به آن بلوک (این سوال همواره مطرح بوده است که رفتار سیاسی کوبا به عنوان کشوری که در ۱۴۰ کیلومتری سواحل ایالات متحده واقع است، مستقل و بدون اتکا به قدرت رقیب است، یا اینکه به عنوان بازوی مسلح اتحاد جماهیر شوروی سابق عمل می کرده است)، این سوال به ذهن پژوهشگران امور کوبا متبادر شد که فیدل کاسترو و رژیم سیاسی کوبا تا چه زمانی قادر خواهد بود در مقابل مشکلات فزاینده داخلی دوام بیاورد؟
تلاش برای بقا پس از این تحولات عمیق، پاسخی علمی به این سوال است. به رغم این مشکلات، کوبا بر حفظ ساختار اقتصادی اشتراکی در قالب حاکمیت توتالیتر سیاسی اصرار ورزید.
جالب این است که مقاومت و اصرار کوبا در فضای سیاسی خاصی مطرح است که به طور ملموسی سپهر اقتصادی و سیاسی جهانی به ترتیب به سوی اقتصاد بازار و مردم سالاری سیاسی پیش می رود. جالب تر اینکه، علاوه بر این فضای عمومی اقتصادی سیاسی، واشنگتن نیز نتوانسته با اعمال تحریم های خاص در تصمیم رهبران کوبا تغییری ایجاد کند.
بدون اینکه قصد ارائه قضاوتی ارزشی نسبت به صحت یا عدم صحت راهی که کوبا پیموده است، داشته باشیم، در راستای سوال پیش آمده، کتاب حاضر درصدد است ضمن آنکه به علت و انگیزه رهبران کوبا بر این پایداری پی ببرد، دریابد تا چه حد کوبا می تواند با توجه به کناره گیری موقت فیدل کاسترو از قدرت، در ادامه این سیاست پایداری نشان دهد.
بدیهی است میزان هزینه یی که مردم کوبا در این پایداری نیز باید بپردازند، از اهمیت ویژه یی برخوردار است . البته این نکته مهم را نباید از نظر دور داشت که کاسترو پس از چهل و هفت سال ناخواسته و برای اولین بار به دلیل ضعف مزاجی و عمل جراحی، قدرت را در ۳۱ جولای ۲۰۰۶ آن هم به برادرش رائول کاسترو معاون و وزیر دفاع کابینه اش واگذار کرد.
بنابراین کتاب حاضر سعی در شناسایی مولفه های مهم کاری و بیان مفروضه های ناشی از این تحولات و فراز و نشیب های دوران حکومت کمونیستی فیدل کاسترو دارد و نویسنده این روند را در سرفصل های جداگانه یی تنظیم کرده است. در سر فصل اول به لحاظ تأثیرات سیاست های امریکا بر کوبا، سعی شده است ابتدا نظام نوین جهانی و تاثیرات آن بر شاخصه های قدرت کوبا یعنی رژیم کاسترو، مورد بررسی و مداقه قرار گیرد و در این راهبرد به عوامل و انگیزه های تاثیرگذار بر روابط کوبا و امریکا پی خواهیم برد.
فصل دوم به فشارهای ناشی از تحریم امریکا بر عناصر قدرت کوبا و آثار اقتصادی تحریم علیه این کشور اشاره کرده و نگرش حقوقی به قانون تشدید تحریم کوبا توسط امریکا و عمق فشار بر کوبا مورد بررسی قرار خواهد گرفت. در فصل سوم فشارهای ناشی از فروپاشی بلوک شرق بر عناصر قدرت کوبا از زاویه یی دیگر مورد ارزیابی قرار گرفته است و تاثیرات داخلی و خارجی این فشار و نقش روسیه و اتحادیه اروپا در این روند مورد بررسی و کندوکاو قرار می گیرد.
در فصل چهارم آثار تحریم و فشارهای وارده بر کارآمدی سیاسی و اقتصادی و اجتماعی کوبا و نقاط ضعف و قوت دولت سوسیالیست کوبا در مقابله با این معضل عمده مورد بحث قرار گرفته است. فصل پنجم، تلاش دولت کوبا برای بقا و استراتژی این کشور در این راستا مورد ارزیابی قرار گرفته است. فصل آخر این کتاب ۱۵۰ صفحه یی که با طراحی جدیدی از سوی انتشارات اطلاعات و متفاوت با بسیاری از کتاب های این ناشر ارائه شده است به تجزیه و تحلیل داده ها و در نهایت نتیجه گیری اختصاص یافته است.

محمود فاضلی

منبع : روزنامه اعتماد