نگاتیو جنسیت

●محوری زنان
ناصر شفق ـ تهیه كننده درباره نقش زنان در مجموعه های تلویزیونی معتقد است: توجه به زن یكی از نشانه های افتخارآمیز فرهنگ و تمدن ایرانی و اسلامی است، چرا كه جامعه با تعالی اندیشه زن متعالی می شود و اندیشمند بودن زنان و تزكیه و تهذیب زنان موجب سربلندی جامعه و افتخار نسل بشری است. توجه به زن در آثار ایرانی درعرصه نمایش و تصویر بالاخص در بعد از انقلاب اسلامی شالوده ای نو و ارزشمند پیدا كرد، به طوری كه حالا زن نه به عنوان یك ابزار، بلكه به مثابه پایه های ساختاری جامعه و خانواده در شكل گیری حركت های اجتماعی است.یكی از مهمترین شاخصه های ماندگاری آثار سینمایی و تلویزیونی توجه به زن و نقش محوری زن بوده است و می توانیم نتیجه بگیریم فیلم هایی كه به زن توجه محوری ندارند بعضاً فاقد ارزش و خاصیت مانایی هستند. ممكن است یك اثر استثنایی با حضور مردان شكل بگیرد، ولی اكثریت قریب به اتفاق آثار خوب با نقش و شكل و تاثیر زن در تصویر و نمایش همراه بوده است، اما متاسفانه آثار دم دستی و سطحی نگر به وفور در سینما و تلویزیون دیده می شود كه نگاهشان به زن، دور از شخصیت واقعی او بوده است.
گروه ادب و هنر- جایگاه اجتماعی و موقعیت زنان در مجموعه های تلویزیونی، چگونه ترسیم می شود؟ آیا در مجموعه های تلویزیونی، زنان نقش های مهمی را ایفا می كنند؟ نوع نگاه در مجموعه هایی كه با محوریت زنان تولید می شود، چگونه است؟ نقش زن ها كلیشه ای است یا نگاه هایی نو و متفاوت از جایگاه آنان به نمایش در می آید؟
شاید اینها اولین سؤالاتی است كه در هنگام بررسی جایگاه زن در مجموعه های تلویزیونی به ذهن می رسد.
چیستا یثربی- درام نویس- معتقد است: نگاه مجموعه های تلویزیونی به زن در دو قطب افراط و تفریط قرار دارد و كمتر اتفاق می افتد كه سیمای واقعی زن را شاهد باشیم. متأسفانه جایگاه اجتماعی و موقعیت زنان در مجموعه های تلویزیونی همیشه ضعیف تصویر شده است و البته این مسأله دو علت دارد؛ یكی عدم شناخت و آگاهی فیلمنامه نویسان نسبت به شخصیت پردازی زن و اساساً عدم اشراف كامل در درام نویسی از شخصیت زن و دوم، تن دادن به ساده پسندی در حد ارزش های پیش پا افتاده و پایین آوردن شأن زن است. در واقع با این دیدگاه، جایگاه زن جنبه كاریكاتور پیدا كرده و به دلایل عدیده ای كه ریشه در مسائل جامعه شناختی دارد، اغلب برنامه سازان به این كار دامن می زنند و تصویری نادرست و قالبی ازپیش تعیین شده را نشان می دهند؛ به خصوص در مجموعه های طنزی كه از دهه ۷۰ پخش شده، از سیمای زن تصویر اشتباهی نمایش داده اند. در كل، نشان دادن سیمای زن به این ترتیب، به شخصیت زنان لطمه وارد كرده است. برنامه سازان تلاش می كنند تعریف غیرواقع گرایانه ای از زن ارائه كنند. در واقع آنها شخصیت زن را در حدی نازل و زنان را جماعتی بی تدبیر نشان می دهند. آنها به جای اینكه با انرژی و ایده های نو، سعی در فرهنگسازی داشته باشند، در جهت عكس عمل می كنند.
یثربی در ادامه می گوید: اینكه بعضی از زنان فیلمنامه نویس هم به موضوعات مرتبط با زنان كم توجهی می كنند متأسفانه به دلیل مشكلات امرار معاش است كه در نوشته های خود تن به خواسته های بعضی از تهیه كنندگان می دهد. البته اگر بخواهیم در جهت عكس نظر تهیه كننده عمل كنیم، نیاز به اعضای فولادین داریم. من خود در چند كار تلویزیونی كه انجام داده ام نمی توانستم خودم را راضی كنم كه با این نظریات هماهنگ شوم.
در مجموعه های تلویزیونی ، هنوز زنان را در حال سبزی پاك كردن یا پرحرفی می بینید. از سوی دیگر بعضی از مجموعه ها كه به جایگاه زن توجه می كنند، آنقدر در این مسأله اغراق می كنند كه فضا غیرواقعی می شود؛ به طوری كه دیگر برای بیننده قابل لمس نیست. از این رو كمتر اتفاق می افتد كه ما سیمای واقعی زن را ببینیم و به طور كلی پرداخت تلویزیون به شخصیت زن، بسیار ساده اندیشانه است.
پروانه معصومی- بازیگر- در مورد جایگاه اجتماعی زنان در مجموعه های تلویزیونی می گوید: تاكنون مجموعه سازان، تصویری واقعی از زن ایرانی نشان نداده اند؛ زنی كه ویژگی های خاص خود را دارا باشد. به نظر من در مجموعه ها نوع معاشرت زنان، خانه ای كه در آن زندگی می كنند، ماشینی كه سوار می شوند، عكس العمل شان در مقابل كارهای فرزند و... دور از رفتارهای یك زن ایرانی است. در واقع این مجموعه ها نه تنها تصویر قابل لمسی از زن ارائه نمی كنند بلكه تعریف درستی از زن سنتی و زن امروزی هم ندارند. اگر منظور ما از تعریف به تصویر كشیدن است و در هنر نمایش شخصیت پردازی مهم است می توانم بگویم كارگردان ها از عهده شخصیت پردازی زن ایرانی بر نیامده اند.
معصومی در ادامه می گوید: در طول سال ها حضور در خارج از كشور توان مقایسه بین زن ایرانی و غیرایرانی را دارم و به نظرم زنان ایرانی به لحاظ شخصیتی بسیار قوی هستند. اما كارگردان ها شناخت خوبی از اجتماع خودشان و شخصیت زنان ندارند. البته در مقابل برخی كارگردان های سینمایی همچون ناصر تقوایی هستند كه شناخت بسیار خوبی از زنان دارند.
یك تحقیق جامعه شناسی لازم است تا مشخص شود در مجموعه های تلویزیونی چه حد به دغدغه های واقعی زنان پرداخته می شود، اما افراد هر جامعه ای فرهنگ مختص به خود و نیازهای متفاوتی دارند. اما متأسفانه كارگردان های ما دغدغه های واقعی زنان را نمی شناسند. من در طول سال هایی كه در مجموعه های تلویزیونی حضور داشتم كمتر مجموعه ای را دیدم كه به دغدغه های واقعی زنان بپردازد.
فریال بهزاد- كارگردان- نیز معتقد است: زنان در مجموعه های تلویزیونی ما جایگاه درستی ندارند و معمولاً زن ها در این مجموعه ها افراد صاحب فكری نیستند و حرفی برای گفتن ندارند.
ما زنانی داریم كه در مشاغل مهم و حساسی همچون پزشكی، وكالت و... فعالیت می كنند ولی متأسفانه ما نمونه این زنان را در مجموعه های تلویزیونی خیلی كم می بینیم. در مجموعه های تلویزیونی، زنان هویتی اجتماعی ندارند و اغلب به لحاظ فكری تأثیرگذار نیستند، بلكه دنبال رو بی چون و چرای همسران خود هستند در حالی كه در واقعیت زنان ایرانی با این مشكلات خیلی ظریف برخورد می كنند.
متأسفانه در تلویزیون ما تفكر مردمسالاری حاكم است و حتی در جلساتی كه اختصاص به تصویب طرح مجموعه ها دارد یك زن هم حضور ندارد، چرا كه معتقدند زنان موجوداتی ضعیف، احساساتی و بی منطق هستند. زنان جامعه ما در معرض تحقیر و خشونت های كلامی و بدنی زیادی واقع می شوند. اما متأسفانه در تلویزیون به این بعد پرداخته نمی شود. زنانی كه فرهنگ ایرانی را به فرزندان خود منتقل می كنند و یك تنه مجموعه خانواده را حفظ می كنند، در مجموعه های تلویزیونی فراموش می شوند.
هما روستا- بازیگر- در مورد جایگاه اجتماعی زنان در مجموعه های تلویزیونی می گوید: درباره جایگاه زنان به طور جداگانه صحبت نمی كنم، چون در مجموعه های تلویزیونی به طور كلی در حق زن و مرد اجحاف شده است. محتوای اكثر مجموعه ها ضعیف است و جنبه سرگرم كنندگی آنی دارد و بینندگان را كمتر به فكر وامی دارد. در واقع ما به ندرت مجموعه های پرمحتوا می بینیم. در مجموعه ها نه تنها شخصیت زنان یك بعدی نشان داده می شود بلكه شخصیت مردها نیز پرداخت خوبی ندارد. انسان ها به طور مطلق شخصیت سیاه یا سفید ندارند. انسانها همگی خاكستری هستند. پس نباید شخصیتها را تك بعدی نشان دهیم.
شیرین بینا- بازیگر- نیز معتقد است. سازندگان مجموعه های تلویزیونی همان زن قاجاری را با پوششی امروزی كه به او افزوده اند در آثارشان به تصویر می كشند. متأسفانه در چند سال اخیر فیلمنامه نویسان، شخصیت زنها را سطحی، كلیشه ای و ضعیف نمایش می دهند و زنان ما یا مطلقاً مثبت و یا منفی هستند. در اكثر مواقع مجموعه سازان الگوی مثبتی كه از زن نشان می دهند صرفاً به مادر یا زنی فداكار و با گذشت تبدیل شده كه با ایثارگری، تمام هستی خود را فدا می كند.
اگر ما دید بازتری به مسأله زنان داشته باشیم متوجه می شویم شخصیت و موقعیت آنها از آنچه اخیراً در مجموعه های تلویزیونی می بینیم، پیچیده تر و پررنگتر است.
نقش زنان در مجموعه های تلویزیونی كلیشه ای شده چون كارگردانها معمولاً افرادی را كه در نقش های خاص خوب جواب داده اند دوباره در همان قالب به كار می گیرند، بازیگرها اعتماد به نفس خود را برای بازی در نقش های متفاوت از دست داده اند و معمولاً در فیلمنامه ها، نقش های خاصی برای بازیگران زن نوشته نمی شود و بنابراین نمی توان انتظار زیادی از آنها داشت. ما اگر نگاه ساده ای به زنان اطراف خود بیندازیم متوجه می شویم كه زن ایرانی چه جایگاه والایی در جامعه سازی این سرزمین آیینی دارد، بنابراین ساده لوحانه است اگر بخواهیم جایگاه والای زن را از پشت نقاب زنان دوران قاجاریه ببینیم.
منیره نوبخت- رئیس شورای فرهنگی اجتماعی زنان - در گفت وگو با خبرگزاری فارس در این باره گفته است: ما زنانی داریم كه در سیاستگذاری برنامه های صدا و سیما نقش دارند، ولی بی توجهی آنان به تبیین جایگاه شایسته زن باعث تعجب است. در حال حاضر مجموعه سازان برای تبیین و ترسیم سیمای زن در جامعه نتوانسته اند مجموعه هایی در خور توجه تهیه كنند. در واقع ساخت مجموعه ای با محوریت زنان جایگاه چندانی نداشته است. اما مسلماً این قضیه تعمدی نیست. تاكنون تعریف واقع گرایانه ای از زن در تلویزیون ارائه نشده و مجموعه سازان به زنان فقط به عنوان بخشی از جمعیت جامعه توجه می كنند. ما در سریال ها، سیمای زن مسلمان ایرانی را در معنای واقعی اش كه تأثیرگذار است نمی بینیم. فیلم و مجموعه های زیادی درباره جنگ ساخته شده كه همیشه مردان نقش های بارزی در آن ایفا می كنند در حالی كه در كنار مردان، زنان در حاشیه قرار دارند. در مجموعه های جنگی فقط مردان جانباز نشان داده می شوند و در مجموع درباره زنان مسلمان كمتر الگو سازی می شود.نوبخت در مورد مجموعه های خارجی می گوید: در مجموعه های خارجی معمولاً گوشه ای از زندگی زنان را می بینیم مثل سریال پرستاران در حالی كه در سریال های ایرانی كمتر جایگاه زنان به این صورت نشان داده می شود. ما نباید در مجموعه ها نقاط قوت را نادیده بگیریم ولی باید ضعف هایمان را برطرف كنیم. زنانی كه در سیاستگذاری برنامه های صدا و سیما نقش دارند باید به مسائل زنان توجه كرده و راه را باز كنند. اگر مردان در این زمینه بی توجهی می كنند جای تعجب ندارد ولی این اتفاق اگر از جانب زنان رخ دهد باعث تعجب است.

منبع : روزنامه همشهری