عراق تکه تکه شده در سه اپیزود

فیلم مستند «عراق تکه تکه شده» به کارگردانی«جیمز لانگلی» از جمله مستند های برتر سال بود که در جشنواره سینما حقیقت در کنار آثار پر سر و صدایی چون «سیکو» به کارگردانی مایکل مور به نمایش درآمد.فیلم عراق تکه تکه شده پرتره یی سه اپیزودی، از زندگی مردم عراق پس از جنگ و حمله امریکا (سال ۲۰۰۳) در این کشور است و برشی از زندگی روزانه مردم عراق را از زبان خود مردم روایت می کند. در زمان ساخت این فیلم، لانگلی کارگردان فیلم به گفته خودش به شدت تحت فشار بود و احساس خطر می کرد و در شرایطی که حتی مردم می ترسیدند از خانه هایشان بیرون بیایند او تلاش می کرد مستندی از زندگی مردم جنگ زده عراق بسازد. لانگلی نخستین فیلم خود را با نام نوار غزه در سال ۲۰۰۲ ساخت که از سوی جشنواره ها و منتقدان مورد تحسین بسیاری قرار گرفت.
او که امسال با فیلم عراق تکه تکه شده در جشنواره سینما حقیقت حضور داشت اعلام کرد که بسیار مایل است مستندی درباره ایران بسازد. لانگلی از بین شش داستان که در زمان دو سال اقامت خود در عراق نوشته بود سه داستان را برای ساختن فیلم عراق تکه تکه شده برگزید. این سه داستان هر کدام در سه فضای متفاوت فرهنگی- مذهبی، زندگی در عراق را به تصویر می کشند و در سه بخش خانواده شیعه، سنی و کرد به روایت عقاید مردم عراق درباره جنگ و حضور امریکا در عراق می پردازند.لانگلی اجازه می دهد بدون محدودیت داستانی، هر اپیزود ماجرای خودش را روایت کند و کاراکتر ها با صداقت و صراحت خاصی عقاید خودشان را جلوی دوربین مطرح کنند. او اعتقاد دارد این فیلم نشان دهنده تمام فجایع جنگ نیست بلکه تنها تکه یی از این اتفاقات جلوی دوربین برده شده و به تصویر کشیده شده است. اپیزود ابتدایی فیلم داستان پسر بچه یی یازده ساله به نام محمد هیثم را روایت می کند که پدرش را از دست داده و در یک تعمیرگاه و مکانیکی اتومبیل کار می کند. لانگلی در این سکانس به رابطه پدر- پسروار هیثم با صاحب کارش می پردازد.
صاحب کاری که پدرانه اما با پرخاش حتی گاهی با فحش هیثم را به یادگیری سواد تشویق کرده و در صورتی که نتواند نام پدر خود را بنویسد او را تهدید به اخراج می کند.در این سکانس با ظرافت خاصی از زبان پسربچه می شنویم که من دلم نمی خواهد کتک بخورم و فحش بشنوم تا سواد یاد بگیرم و... در مونولوگ های هیثم روی تصاویر فیلم نکته یی روشن می شود که رسیدن به فرهنگ و سواد و تمدن تحت زور و فشار کارکردی برعکس خواهد داشت. در این اپیزود هیثم مسلمانی سنی است و مسائل بسیاری در خلال دیالوگ های این بخش از فیلم درباره مناقشه شیعیان و سنی ها در عراق و اختلافات آنها مطرح می شود. در اپیزود دوم فیلم، لانگلی به شیعیان و حضور مقتدا صدر در نجف می پردازد. در ساخت این اپیزود لانگلی با مشکلات بسیاری مواجه شد تا سرانجام توانست نماینده مقتدا صدر، شیخ عوس، را در عراق ملاقات کند. در این بخش جنبش شیعیان طرفدار مقتدا صدر و سخنرانی ها و جلسات و عقاید آنها به تصویر کشیده شده است. و در اپیزود سوم، فیلم وضعیت کردهای عراق و شورش کردها برای دستیابی به استقلال را تصویر می کند. لانگلی در این قسمت بیان عقاید کردها را از دل یک خانواده کرد و کارگران کوره های آجرپزی در مزرعه یی در اربیل آغاز می کند.
آنها در دیالوگ هایشان درباره عراق، استقلال طلبی و عقاید مذهبی صحبت می کنند و فیلم مرد مزرعه دار کردی را نشان می دهد که آرزو دارد یکی از پسرانش را برای رضای خدا و کسب علوم روحانی به مدرسه طلبگی بفرستد. عراق تکه تکه شده مستندی جذاب و هوشمندانه است که بازتابی مستقیم از جنگ عراق و فجایع این جنگ و حضور امریکا را به تصویر می کشد. لانگلی کارگردان فیلم، مانیفست صادر نمی کند، فیلم تبلیغاتی پرهیاهوی اغراق آمیز نساخته است، شعار نمی دهد، بلکه به جای شانتاژ تبلیغاتی صرف، در نهایت ظرافت و سادگی حقایق را از زبان خود مردم بیان می کند. و تاثیر این جنگ درازمدت و فرسایشی و حضور امریکایی ها را بر زندگی و روحیه مردم عراق نشان می دهد و فیلم به وضوح عراقی تکه تکه شده را نشان می دهد؛ عراقی که پس از حضور امریکا به سه بخش تجزیه شده است؛ سنی های مرکز و شیعیان در جنوب و در شمال، کردها...این فیلم علاوه بر اینکه از نظر حقایق ژورنالیستی فیلمی قابل توجه است به لحاظ تصویری هم بدیع و جذاب است.
سوال اصلی فیلم این است که آیا بالاخره مردم عراق متحد خواهند شد یا عراق از درون به این سه بخش تجزیه می شود؟ در دیالوگی در فیلم از زبان پسربچه یی با تاکید می شنویم که عراق یک کشور است چطور می شود آن را تبدیل به سه قسمت کرد؟ و این سوالی است که تنها زمان و آینده می تواند به آن پاسخ گوید.

الهام طهماسبی

منبع : روزنامه اعتماد