فولاد ایران و جهان در یک نگاه (۱)

این جهش عظیم در مصرف فولاد نتیجهٔ افزایش شدید تقاضای فولاد در چین است. کشوری که از سال ۱۹۹۵ تا ۲۰۰۰، سالانه متوسط ۶/۲ درصد، مصرف فولاد داشته است، از سال ۲۰۰۱ تا کنون ۲۵ درصد افزایش نشان داده و انتظار می‌رود این روند در سال ۲۰۰۴ و ۲۰۰۵ با سرعت زیادی ادامه یابد. در مقایسه با چین، مصرف فولاد در سایر کشورها ۲/۴ درصد در سال ۲۰۰۱ کاهش داشته و پس از آن نیز سالانه حدود ۲ درصد رشد داشته است. در محدودهٔ سازمان همکاری و توسعهٔ اقتصادی که شامل بیش از ۳۰ کشور می‌شود، مصرف فولاد در سال ۲۰۰۳ در مقایسه با سال ۲۰۰۲، ۵/۰ درصد کاهش داشته و موجب کاهش ۹/۸ درصدی در آمریکای شمالی نیز شده است که در واقع عامل تعدیل‌کنندهٔ افزایش ۶/۲ درصد در اروپا و ۵/۴ درصد منطقهٔ آسیا، اقیانوسیه است و انتظار می‌رود در سال ۲۰۰۴ با وضعیت اقتصادی بهتر در منطقه، مصرف فولاد در سازمان همکاری و توسعهٔ اقتصادی به همراه بازار آمریکای شمالی که بیشترین افزایش را دارد (۵۷ درصد) و رشد متعادل‌تر در اروپا (۲ درصد) و آسیا (۳/۱+) به رشدی نزدیک به ۳ درصد برسد. در خارج از سازمان همکاری و توسعهٔ اقتصادی در سال ۲۰۰۳، در حالی که مصرف فولاد در آفریقا کاهش یافت، مصرف فولاد در سایر کشورها به میزان ۸/۴ درصد و در کشورهای تازه استقلال‌یافته ۲/۷ درصد افزایش داشت پیش‌بینی می‌شود تحولاتی مشابه ولی با سرعتی کمتر در سال ۲۰۰۴ رخ دهد و این روند تا سال ۲۰۰۵ ادامه می‌یابد.
تجارت فولاد
حجم تجارت جهانی فولاد در سال گذشتهٔ میلادی، ۶/۲ درصد نسبت به سال ۲۰۰۲ افزایش یافته است و به رکورد تازه ۲۴۷ میلیون تن (به‌استثناء تجارت داخل اروپا) رسید و تجارت جهانی فولاد ۲۹ درصد از مصرف جهانی آن را در سال ۲۰۰۳ تشکیل می‌داد. صادرات فولاد از محدودهٔ سازمان همکاری و توسعهٔ اقتصادی ۱۲۰ میلیون تن سال ۲۰۰۲ باقی‌ ماند، این در حالی است که واردات فولاد ۹/۷ درصد از میزان ۲۰۰۲ کاهش یافت. بیشتر صادرات به کشور چین بوده است. واردات فولاد چین در سال ۲۰۰۳، ۴۸ درصد نسبت به سطح سال ۲۰۰۲ جهش داشت و به میزانی بی‌سابقه ۴۳ میلیون تن رسید. انتظار می‌رود تجارت جهانی فولاد در سال جاری میلادی ۲/۱ درصد دیگر افزایش یابد. واردات فولاد چین در نتیجهٔ رشد تقاضا باید در بالاترین حد سال ۲۰۰۳ باقی بماند و یا حتی اندکی افزایش یابد. همچنین در سازمان همکاری و توسعهٔ اقتصادی، واردات فولاد افزایش و صادرات آن اندکی کاهش خواهد یافت. پیش‌بینی می‌شود که برای ششمین سال متوالی صادرات فولاد از کشورهای تازه استقلال‌‌یافته، افزایش یابد و از مرز ۷۰ میلیون تن بگذرد که ۶/۲۸ درصد صادرات جهانی است. تولید جهانی فولاد خام تحولات مشابه بازار مصرف را دنبال می‌کند و به رکود تازه ۹۶۴ میلیون تن رسیده است. امید است در سال ۲۰۰۴، برای نخستین‌بار در تاریخ، تولید فولاد از مرز یک میلیارد تن بگذرد و به ۱۰۱۶ میلیون تن برسد که یک رشد ۳/۵ درصدی نسبت به سال ۲۰۰۳ است. تا زمانی که تولید فولاد به ۱۰،۶۵۸ میلیون تن در سال ۲۰۰۵ برسد، این روند ادامه خواهد داشت. این مورد همانند مصرف فولاد، عمدتاً نتیجهٔ توسعهٔ سریع تولید فولاد در چین است. تولید فولاد در چین بین سال‌های ۲۰۰۰ تا ۲۰۰۳، در رشد سالانهٔ ۲۰ درصدی به میزان ۹۳ میلیون تن افزایش یافته است. در سایر نقاط جهان، تولید فولاد خام در سال ۲۰۰۱، ۳ درصد کاهش یافته و پس از آن سالانه به میزان ۲/۳ درصد افزایش داشته است. تولید فولاد در محدودهٔ سازمان همکاری و توسعهٔ اقتصادی ۶/۱ درصد در سال ۲۰۰۳ افزایش یافته و انتظار می‌رود در سال ۲۰۰۵ که تولید فولاد از شاخص ۵۰۰ میلیون تن می‌گذرد، به همین میزان افزایش یابد. تولید فولاد در کشورهای تازه استقلال‌یافته ۱/۶ درصد در سال ۲۰۰۳ افزایش یافته و باید این افزایش تا میزان ۶ درصد در سال ۲۰۰۴ ادامه یابد. در سایر نقاط جهان، پس از رشد ۶ درصدی ثبت شده در سال ۲۰۰۳، نباید تولید فولاد بیش از ۲ درصد در سال جاری میلادی و سال ۲۰۰۵، افزایش یابد.
قیمت، ظرفیت و مواد خام
به رغم تحولات مثبت بازار جهانی فولاد، مشکلاتی به‌وجود آمده است. قیمت‌ها به میزان قابل ملاحظه‌ای افزایش یافته و در حال حاضر این صنعت، سودآور شده است. با این وصف، میزان سود به خاطر افزایش شدید قیمت‌های مواد خام و حمل و نقل کاهش یافته است. همچنین خطراتی به‌دلیل کمبود آهن‌پاره و ذغال کک وجود دارد. افزایش شدید قیمت محصولات فولاد در سال ۲۰۰۴ مشکلاتی را برای بیشتر صنایع مصرف‌کنندهٔ فولاد به‌وجود آورد؛ در حالی که قیمت مواد خام از ماه مه سال جاری کاهش یافته، ولی انتظار می‌رود تا پایان سال جاری در سطح نسبتاً بالائی بماند. به همراه افزایش قیمت مواد خام، هزینهٔ حمل و نقل نیز به شدت افزایش یافته است. قیمت اجارهٔ کشتی‌های بزرگ طی یک سال ۴ برابر شده، یعنی از روزانه ۱۷ هزار دلار در ژانویه ۲۰۰۳ به ۶۸ هزار دلار در اوایل ۲۰۰۴ رسیده است. اما به تازگی کرایه‌ها رو به کاهش گذاشته و احتمالاً بنا به موانع دولت چین در اعطاء وام، این روند ادامه یابد. در سال‌های اخیر، فاصلهٔ بین ظرفیت و تولید کاهش یافته است. این کاهش به‌ویژه در محدودهٔ سازمان همکاری و توسعهٔ اقتصادی اهمیت زیادی دارد، زیرا ظرفیت تولید فولاد، کاهش خالص ۵/۴۱ میلیون تنی یا ۷/۶ درصد را شاهد بوده است و تا سال ۲۰۰۵، کاهش خالص ۱۵ میلیون تنی قابل پیش‌بینی است. در کشورهای تازه استقلا‌یافته، اکثر ظرفیت‌های اضافی ناکارآمد،سابق تعطیل شده است، ولی با توجه به افزایش تقاضای منطقه‌ای و میزان بالای صادرات، امید می‌رود ظرفیت‌های جدیدی در آینده به مرحلهٔ بهره‌برداری برسد. این ظرفیت‌ها در خارج از محدودهٔ سازمان همکاری و توسعهٔ اقتصادی، در کشورهائی نظیر برزیل، هند و خاورمیانه در حال افزایش است. اما در سطح جهان این کشور چین است که ظرفیت خود را به سرعت افزایش می‌دهد. حتی اگر دولت چین در هفته‌های اخیر تصمیم به کاهش و یا توقف ساخت کارخانجات جدید فولاد بگیرد، انتظار می‌رود که بین سال‌های ۲۰۰۳ و ۲۰۰۵ ظرفیت به ۱۰۰ میلیون تن افزایش یابد. مسلماً چنین افزایشی منجر به افزایش تقاضا برای مواد خام می‌شود.
بیشترین تحولات در بازار فولاد و به‌ویژه نوسان قیمت‌ها به تحولات چین مربوط می‌شود. بعضی از بازارهای مواد خام حساس‌تر از بقیه هستند. این مسئله به‌طور خاص شامل آهن‌پاره و ذغال کک است. مصرف ذغال کک به شدت در حال افزایش است و قیمت کک متالوژیکی از ۱۴۳ دلار در هر تن در سال ۲۰۰۳ به ۴۴۰ دلار در هر تن در اوایل سال ۲۰۰۴، رسید. اخیراً در هند، اوکراین و چندین کارخانهٔ فولاد در جهان به‌دلیل کمبود کک برخی کوره‌ها بلااستفاده مانده‌اند. برعکس، قیمت آهن‌پاره بین ماه‌های ژوئیه ۲۰۰۳ و فوریه ۲۰۰۴ به شدت بالا رفته و در بعضی از کشورها بیش از ۱۸۰ درصد است. از آوریل ۲۰۰۴ قیمت آهن‌پاره ۶/۱۷ درصد از بالاترین سطح خود نزول کرده و از اواسط ماه مه به‌دلیل افت تقاضا، کاهش ۵۰ دلاری در هر تن ثبت شده است. به هر حال انتظار می‌رود در آیندهٔ نزدیک، قیمت‌ها در سطح بالاتر از سال پیش باقی بماند. در مقایسه با پائین‌ترین سطح قیمت در اکتبر ۲۰۰۱، سطح قیمت در ماه ژانویه و فوریه ۷۵۰ درصد بالاتر بود. ممکن است تنش‌ها و مشکلات بازار مواد تا پایان سال ۲۰۰۵ ادامه یابد که تا آن زمان، افزایش تولید از سوی تولیدکنندگان به تسهیل مشکلات کمک خواهد کرد.
فولاد ایران و بازارهای جهانی
در چنین بازار آشفته‌ای، فولادسازان کشورمان توانسته‌اند با افزایش تولید در مهر ماه سال جاری، به دور از تنش‌های موجود در بازارهای جهانی به فعالیت خود ادامه دهند. هرچند که همچنان صحبت از کاهش تعرفه واردات فولاد و اظهارنظرات متعدد و گه‌گاه مسئولان در این خصوص، آیندهٔ صنعت فولاد کشور را در هاله‌ای از ابهام فرو برده است؛ اما اکثریت شرکت‌های فولادسازی کشرمان توانستند به تولیدی بیش از درصد پیش‌بینی شده، دست پیدا کنند که این موفقیت در واحدهای شرکت ملی صنایع مس به وضوح مشهود است. گزارش زیر تولید مهرماه شرکت‌های فولادسازی تابعهٔ سازمان توسعه و نوسازی معادن و صنایع معدن ایران و مقایسه تولید با زمان مشابه سال گذشته را بازگو می‌کند که به نقل از هفته‌نامهٔ معدن و توسعه در ادامه می‌خوانیم:
شرکت ملی صنایع مس ایران
واحد تغلیظ این شرکت در مهرماه، بیش از ۴۲ هزار تن کنسانتره تولید کرد که با توجه به برنامهٔ تولید ۳۶ هزار تنی، ۱۱۶ درصد در اجراء برنامه پیشرفت داشت. در مدت مشابه سال گذشته ۲۲ هزار تن کنسانتره تولید شده بود که این نشان از رشد ۹۱ درصدی تولیدات این واحد دارد. در مهرماه سال جاری نیز ۲۶۸ تن کنسانتره مولیبدن تولید شد که از اجراء برنامهٔ خود که ۳۳۰ تن بود عقب ماند و توانست به ۸۱ درصد میزان پیش‌بینی شده دست یابد. رشد تولید کنسانتره مولیبدن نسبت به سال گذشته نیز ۲- درصد بوده است. لازم به‌ذکر است که از ابتدای سال نزدیک به ۲ هزار تن کنسانتره مولیبدن تولید شده که توانسته ۹۰ درصد از برنامهٔ پیش‌بینی شده را محقق کند، اما به‌طور کلی رشد کاهشی تولید این ماده از ابتدای سال جاری نسبت به مدت مشابه سال پیش ۲۴- درصد است که رکود استفاده و تولید از این کنسانتره را نشان می‌دهد. ممکن است محصولات جایگزین دیگری به‌جای مولیبدن در صنعت فولاد استفاده شده باشند که باعث کاهش تولید این محصول شده‌اند.
علاوه بر این، از ابتدای سال جاری ۲۵۸ هزار تن کنسانتره مس و مولیبدن تولید شده که ۹۷ درصد از برنامه را پوشش داده و نسبت به مدت مشابه سال گذشته نیز ۱۰ درصد رشد داشته است.

منبع : خانواده سبز