مثبت دیدن جوهر خوشبختی است

مرتضی ممیز، استاد کم نظیر گرافیک کشورمان، نهم آذرماه جاری در۶۹ سالگی روی در نقاب خاک کشید. یکی از مشخصه های بارز فعالیت های حرفه ای استاد، ایجاد و برقراری پیوند میان هنر گرافیک و جامعه صنعت بود که می توان وی را از نخستین بنیانگذاران آن دانست. در این زمینه تعدادی از اولین آثار گرافیکی ممیز در آرشیو شرکت نفت پارس وجود دارد. تاریخ تالیف برخی از این آثار به۴۲ سال قبل می رسد.
استاد ممیز از سال۱۳۴۲ طی چند سال و به تناوب پوسترها، بروشور و تبلیغات بصری نفت پارس را طراحی کرد که در نوع خود برای مطالعه علاقه مندان به هنر معاصر (در بخش گرافیک) حائز اهمیت است.
ماهنامه نفت پارس، به پاس این همکاری ارزنده و به منظور بزرگداشت این هنرمند وارسته، خلاق و ارجمند، یادنامه زیر را تقدیم دوستداران هنر و همه عزیزانی می کند که در راستای استحکام پیوند »هنر و صنعت« گام بر می دارند.
هنر و فرهیختگی مرتضی ممیز را با یک واژه نمی توان توصیف کرد، از آن رو که واژگانِ شایسته او در یک واژه فاخر نمی گنجد.همزمان با درگذشت ممیز، جامعه هنر و مطبوعات ایران، همدل و یک زبان هنرمندی را ستودند که با مرگ خود، آخرین تابلوی گرافیکی عمرش را رقم زد.در این تابلوی بدیع و هوش ربا، بسیاری از چهره های گوناگون، از طیف های متفاوت جامعه، مانند چهره نگاریهای گرافیکی او حضوری اصیل وتفکر برانگیز داشتند. در این تابلوی استثنایی، خیل عظیم و غیر منتظره ای از سه نسل،‌به زبان دل و در اندک زمان، فرهنگ نامه ای از گلواژه های ناب را در مطبوعات کشور بنام او تالیف کردند که در تاریخ هنر معاصر ایران برای همیشه به یادگار خواهد ماند. در این تابلو، طبیعت و فضیلت های انسانی و هنری هنرمند با رنگ هایی چشم نواز و دلپذیر در کنار یکدیگر قرار گرفت و در موارد بسیار، استحکام و ظرافت خطوط اندیشه ها، یادآور اصالت هنر ممیز در فرهنگ ساده اما زیبا اندیش او بود که بدون پشتوانه دانش و فرهیختگی نمی توانست پدید آید.دانش عمیق هنر ممیز در عمق نگاه و قلم ساده نگار او موجی از هنر و زیبایی می آفرید که چون با نواندیشی همراه بود،‌ جذب و کشف رموز آن، خارج از سیطره ذهن حتی برخی از تازه هنرمندان معاصر او بود.
ممیز بیشتر در پی خلقِ نوپدیده های هنر گرافیک بود و تازگی را با حفظ اصالت این هنر می پسندید: « خیلی علاقه دارم در زمینه های گوناگون حرفه گرافیک جستجو کنم، به دو دلیل؛ اول آنکه ببینم و بدانم چگونه باید از پس مشکلات متنوع این حرفه برآیم و نتیجه را به صورت یک اثر خوب منعکس کنم و دوم آنکه بتوانم موضوع و بُعدهای تازه ای از حرفه ام را مطرح کنم و این دومی، برایم نکته بسیار دلچسبی است، به همین دلیل در کنار حرفه ام، کار تدریس گرافیک را هم انتخاب کرده ام.»
استادی که می آموخت
در آموزشِ دانش و یافته های خود به دانشجویان و علاقه مندان هنرش چیزی را فرو گذار نمی کرد و آنرا لذتی تمام نشدنی می دانست: »فکر می کنم که طرح نکردن اطلاعات و تخصص باعث گندیدن ذهن شخص خواهد شد، لذا باید همیشه اطلاعات خود را مطرح کرد و در دسترس دیگران قرار داد. به این ترتیب عادت می کنید، تا مغزتان مرتب مثبت کار کند و فکرها و دیده های تازه ای در شما جوانه بزند و جایگزین اطلاعات قبلی شما شود. این امر سبب هیجان خاصی در زندگی تان می شود و به شما لذتی سیال و تمام نشدنی می دهد و همیشه احساس تازگی و زندگی خواهید کرد.«در عرصه هنر و کار، ممیز را باید با داوری های خودش نسبت به هنری که به آن عشق می ورزید قضاوت کرد. هر چند منتقدین و هنرمندان متعددی در طول بیش از۴۰ سال به خصوص در ایام شکوفایی درخشانش آثار او را نقد و بررسی کرده و در نهایت مورد ستایش قرار داده اند.ناگفته های دیگران را می توان در گفته های خود ممیز درباره چند و چون کارش مطالعه کرد و اصالت کار و هنر او را فراتر از آنچه به تفصیل گفته اند دریافت.از همان سالهای دور، موفقیت و ناکامی هایش را بی کم و کاست و صادقانه مطرح می کند: سال۱۳۳۷؛ « سال دوم تحصیل من در رشته نقاشی در دانشکده هنرهای زیبا بود. تا آن زمان هیچگونه اطلاع حرفه ای درباره طراحی گرافیکی نداشتم. جلد کتابهایی که توسط آقایان محمد بهرامی و پرویز کلانتری طراحی شده بود، تنها نمونه هایی بود که مرا هدایت می کردند.»
در همان سال روی جلد کتاب »نامه های یک زن ناشناس« نوشته »اشتفن تسوایک« را طراحی کرد؛ « طرح جلدِ نامه های یک زن ناشناس مورد پسند ناشر واقع نشد. بعدها وقتی با کتاب Modern Publicity فیلیکس گلاک در لندن آشنا شدم، طرح را برای او فرستادم. برای اولین بار یک اثر گرافیک از ایران در مطبوعات بین المللی چاپ شد.» سال۱۳۴۲؛ »در ایام کار در کتاب هفته کنتراست کردن عکس ها را به طور اتفاقی در گراورسازی مشاهده کردم. تا آن زمان عکس کنتراست شده، از نظر کار چاپ و نشر، غلط فاحش و گناه و نادانی بزرگی محسوب می شد. با هزار تعهد و التماس و سپردن وجه الضمان به تهیه کننده ها توانستم این شیوه را در کارهایم مطرح کنم.
زندگی حرفه ای ممیز را می توان جدالی آرام و متین با مشکلات دانست که هیچگاه از چارچوب روحیه مهرورزی، صمیمیت، احترام به خواسته های سفارش دهندگان کار و تلاش او، برای باوراندن نوآوریها و تکنیک های مدرنش به نا آشنایان با هنر گرافیک فراتر نمی رفت.
سال۱۳۶۷؛ « همیشه طراحی سهل و ممتنع، یکی از اهداف و ایده آل های من بوده است. کوشیده ام با چنین شیوه ای در طراحی، فضای مطلوب و آشنایی برای سفارش دهنده ایجاد کنم تا از این طریق ایشان را برای قبول نوآوری ها آماده سازم.»
یکی از شاگردان ممتازش می گوید: »ممیز برای شاگردانش علاوه بر درس، از نظر رفتار و کردار هم معلم بزرگی بود؛ شاگردانش را در زندگی کمک و همراهی می کرد. عنوان پدر گرافیک نوین در ایران برای او هم جنبه معنوی و هم جنبه علمی دارد. مرتضی ممیز یک دوست خوب، همکاری صمیمی و معلمی به تمام معنا بود.«
اما نظر ممیز درباره عناوینی که به او داده می شد، متفاوت و حاکی از خضوع و خشوع ذاتی او بود. در پاسخ افرادی که او را پدر گرافیک ایران نامیده اند گفت: »من پدر گرافیک نیستم، پدر گرافیک نوین هم نیستم؛ من تنها یک تلاشگرم. این تعارفات متعلق به جامعه ای است که دنبال سمبل هاست. در مراسم تجلیل و نامگذاری نگارخانه ای بنام او، عشق و علاقه اش به ایران و فرهنگ جامعه و کار را به این صورت بیان می کند:
« آدم احساس می کند اگر توانسته باشد کار ارائه کند و در فرهنگ جامعه خودش غرق شود - مثل شرایط پرمحبتی که شماها برای من درست کردید- می تواند جواب بگیرد و باید هشیار باشم که به پشتوانه این محبتها کارکردن را یا حداقل انتقال تجربه را فراموش نکنم. من از اینکه در مملکتم ماندم و این سالها را همراه شما زندگی کردم، بسیار بسیار خوشبختم و خدا را شکر می کنم که این سعادت را به من داد. »
جوهر خوشبختی
نگاه ممیز به زندگی مثبت و همراه با امید و مکاشفه بود، و این مثبت نگریستن را می توان یکی از رموز موفقیت او در عرصه هنرش دانست. در روز بزرگداشتش در موزه هنرهای معاصر ضمن صحبت از تکنیک های کاریش این مضمون را چنین بیان کرد: « در آن زمان (دوران کتاب هفته)، کار را بر اساس نظر و خواست استادانم انجام می دادم... بعد تطابق تکنیکی کیفیت کار طراح و نویسنده را کشف کردم. می دیدم که همه چیز به روایت تصویر است. در این زمینه به جنبه روان شناسانه فرم و رنگ توجه کردم و لحظات مستی آور و زیبایی به هنگام کشف این هماهنگی داشتم. این لذت همواره با من است، نه اینکه خیلی معایب را نبینم، بلکه دیدم اگر آدم خوب و مثبت ببیند، زندگی کوششی لذت بخش است. مثبت دیدن جوهر خوشبختی است.»سخن گفتن از هنرمندی که در تربیت نسل جوان گرافیک کشور نقش عمده ای ایفا کرد و هنرمندان مستعد و جوان از آموزش های او بهره مند شدند و تاثیر اندیشه های ناب او در بنیانگذاری هنر نوین گرافیک ایران در صفحات محدود این مطلب نمی گنجد،‌ لیکن اشاره ای کوتاه و بسیار فشرده به کارنامه پر بار مرتضی ممیز و خدمات او به جامعه هنری ایران می تواند ادای دینی کوچک به این هنرمند وارسته و گرانقدر باشد.
کارنامه درخشان
مرتضی ممیز: فرزند محمدعلی و خانم کوچک، متولد۱۳۱۵/۶/۴، تهران،
تحصیلات: فارغ التحصیل رشته نقاشی دانشکده هنرهای زیبا، دانشگاه تهران۱۳۴۴، گواهینامه طراحی غرفه و ویترین و معماری داخلی مدرسه عالی هنرهای تزئینی، پاریس۱۹۶۸.
تجربیات: طراحی گرافیک از سال۱۳۳۶ تا سالهای واپسین عمر، مدیر هنری، طراح گرافیک مجلات ایران آباد، کتاب و کیهان هفته، فرهنگ، کاوش، نگین، فرهنگ و زندگی، رودکی، سینما، معماری و هنر و تعداد دیگری از نشریات تا پایان سال۱۳۸۰.
طراحی صحنه و لباس و نور در۱۷ تئاتر، دو فیلم سینمایی و طراح بسیاری از پوسترهای سینمایی و نمایشگاههای بین المللی داخلی و خارجی.
کتاب و مقاله: تالیف حداقل۱۰ کتاب در زمینه های مختلف هنر گرافیک و نگارش فراتر از۳۵ مقاله در نشریات معتبر کشور.
سخنرانی، گزارش، گفتگو و مصاحبه: دهها گفتگو و مصاحبه در ارتباط با مسایل هنری با نشریات مختلف و نگارش دهها مقدمه برای بروشورها و تالیفات سایر هنرمندان و تهیه چندین گزارش در مورد رویدادهای هنری و ایراد سخنرانی های متعدد در محافل هنری داخل و خارج از کشور.
آثار چاپ شده در نشریات خارجی: انتشار بیش از۵۰ مقاله و اثر گرافیکی در نشریات کشورهای آلمان، لهستان، سوئیس، امریکا، ژاپن، انگلیس و کره جنوبی.
نمایشگاههای جمعی و فردی، جشنواره ها: حضور در بیش از۴۱ نمایشگاه جمعی و فردی و جشنواره سینمایی در داخل و خارج از کشور.
سمت ها، تدریس و آموزش: استاد رشته گرافیک دانشکده های هنرهای زیبا- دانشگاه تهران از۱۳۴۷ تا واپسین سالهای عمر، بنیانگذار رشته گرافیک در دانشکده هنرهای زیبا، استاد مدعو رشته گرافیک دانشکده علوم ارتباطات اجتماعی، دانشکده هنرهای تزئینی و دانشگاه فارابی، رئیس انتخابی کمیته هنرهای تجسسی کمیسیون ملی یونسکو در تهران، مشاور هنری کتابخانه مرکزی و مرکز اسناد دانشگاه تهران، بانی و دبیر اجرایی بی نیال هنری گرافیک آسیا، رئیس هیات مدیره انجمن صنفی طراحان گرافیک ایران، عضو انجمن بین المللی طراحان گرافیک، مدیر برنامه ریزی نمایشگاه دوسالانه طراحی گرافیک ایران، حضور و شرکت در چندین کنگره هنری از جمله پنجاهمین کنگره AGI در پاریس و معرفی سه نفر از طراحان ایرانی برای عضویت در۱۳۸۰AGI .
نشانها و جوایز: دریافت بیش از۱۱ جایزه ملی و بین المللی از جمله نشان رتبه اول دانشگاه هنرهای زیبا، دیپلم بی نیال پوستر ورشو، جایزه طراح شاعر از فستیوال کن، دیپلم برای فیلم یک نقطه سبز در فستیوال مسکو، جایزه فیلم برگزیده جشنواره سینمایی بیروت، جایزه ممتاز نمایشگاه طراحی امروز، دریافت نشان درجه یک دولتی و منتخب چهره ماندگار هنر ایران.
- استاد مرتضی ممیز جمعه۱۳۸۴/۹/۴ در بیمارستان آبان تهران درگذشت و جامعه هنری ایران را سوگوار کرد.