پشت سرنیست فضایی زنده

نوستالژی خام، سانتی مانتالیزم افراطی و خود باختگی فرهنگی، روند غالب در معماری امروز ایران
سوال این است که آیا به راستی گسستی تاریخی در معماری روند معماری ایران وجود دارد یا خیر؟ شاید بهتر باشد این سوال را اینگونه مطرح کرد: «آیا آنچه که می خواهیم معماری ملی معاصر ایران بنامیم، از طریق رویکرد افراطی و تقلیدی به گذشته حاصل خواهد شد؟ جایگاه حال و آینده در این هویت سازی کجاست؟».
هر چند پاسخ به این سوال بسیار پیچیده می نماید اما موضوع بدیهی این است که نه نگاه معمارانه غیر اصیل و دست دوم در بازسازی سخیف گذشته و نه گرته برداری های ناشیانه و بعضا کودکانه از روشهای جهانی (که هر چند در محل خود موفق بوده اند ولی نسخه پیچیده شده برای شرایط ما نیستند) و در کل تک بعدی نگری و عدم تسلط بر توابع فرهنگی چاره راه حوزه ساخت و ساز در زاد بوم ایران نیست....
اصولا رویکرد جستجو گر برای راه یابی به مفهومی هویت گرایانه و متاثر از معماری و هندسه ایرانی – اسلامی هر چند نمونه کامل یک کنش ایرانیزه شده در وادی پسا مدرن و در تقابل با نوع غیر ایرانی آن است، اما سابقه چند ده ساله این نوع برخورد با معماری، بروشنی گویای سطحی بودن آن بوده، حائز نوعی دور باطل در تکرار خویشتن است.
نکته در این جاست که ما با اندکی صداقت باید معترف باشیم که نه تنها ارگانی رسمی یا غیر رسمی برای تدوین « معیار های سنجش در یک اثر معماری ایرانی» را نداریم بلکه با وجود تمام تلاشهایی که در جهت جا انداختن مفهوم نقد در معماری و شهر سازی صورت می گیرد، معمولا شجاعت پذیرش نگاه منتقدانه نیز در میان تولید کنندگان آثار کمتر دیده می شود.
باید توجه داشت که «هویت یابی» یا «هویت سازی» در یک کنش فرهنگی به هیچ وجه نمی تواند از طریق حذف فرهنگی انجام گردد؛ هویت معماری ایران از یک طرف با مولفه های فیزیکی آن و از طرف دیگر با محتوای معنوی خود، تعاملی تام و تمام دارد. اصولا نمی توان آثار معماری را (آنچنان که بعضی ناظران شاعر مسلک و ناراضی بالفطره می انگارند!) به مثابه قارچهای بتنی و فولادی و نابود کننده شهر ایرانی تلقی نمود و فن آوری تولید معماری و بلند مرتبه سازی و ... را معضل دانست و در عین حال انتظار داشت که هویت معماری ایران با شخصیتی مستقل و تاثیر گزار در جهان مطرح گردد. به عنوان مثال نوع برخورد رایج با مقوله «برج» برای معماری ایران کشنده است؛ «برج» در عرصه شهر، محمل تجلی مجموعه ایده هایی هنری و فن آورانه است که به جرات میتوان گفت که در مقام تخصصی امکان ظهور در بنا های متعارف را ندارند. برج ها معمولا در بیشتر شهر های بزرگ و معتبر در مواردی نقش نمادی ملی را می گیرند و عاملی در جهت به رخ کشیدن آبروی بین المللی و توان های علمی و مهندسی و هنری جوامع هستند. برج در هنگام ساخته شدن عصاره کامل بروز حوزه مدیریت و تشکیلات صنعت ساختمان است و ... با این همه آنچه «نوستالژی خام» می نامیم به طرفه العینی قلم رد به این عنصر معمارانه کشیده و دو از حیات های بزرگ با حوضهایی مملو از ماهی های قرمز می زند!
در انتها باید گفت در بستر فرهنگی صحیح، درک و تولید معماری در کنار مدیریت و طراحی شهری روزآمد به بالاترین سطح فن آوری و علم روز مجهز بوده ، ساخت و ساز در آن منتج کنشی رو به آینده بوده، گذشته منشا تجربیات است و آینده جولانگاه اندیشه های والای یک ملت پیشرو.... ان شا الله

بهرام هوشیار یوسفی

منبع : آرونا، پایگاه اطلاع‌رسانی اختصاصی معماری و شهرسازی