پرندگان مهاجر، ترانه خوان غم شده اند

شیوع گونه ای مرگبار از آنفلوآنزای مرغی در سراسر جهان تا به حال به مرگ صدها میلیون مرغ و ۶۰ نفر در آسیا انجامیده است. انتشار گونه H۵N۱ آنفلوآنزای مرغی از سال ۲۰۰۳ از كره جنوبی آغاز شد. اكنون كشورهای مختلفی از قبیل چین، ویتنام، روسیه، رومانی و تركیه وجود این بیماری را در صنعت مرغداری كشورشان تأیید كرده اند. به نظر می رسد حركت پرندگان مهاجر در سفرهای فصلی از قاره ای به قاره ای دیگر، محتمل ترین عامل گسترش جهانی این بیماری است. مقامات اتحادیه اروپا برای بررسی اقدامات لازم برای مقابله با این بیماری خطرناك كه می تواند صنعت مرغداری را نابود كند یا پس از جهش، به صورت یك ویروس انسانی درآید، چند نشست برگزار كرده اند. در آلمان و اتریش به مرغداری ها دستور داده شده است از خروج مرغ ها و ورود آنها به فضای باز جلوگیری شود. دولت بوش هم قرار است گزارش مهمی را در مورد طرح اضطراری مقابله با شیوع آنفلوآنزا منتشر كند. كانادا نیز به زودی میزبان نشستی بین المللی برای هماهنگی تلاش های جهانی برای مقابله با این بیماری خطرناك خواهد بود. هر چقدر كه احتمال بروز آنفلوآنزا در میان ماكیان بیشتر شود، احتمال جهش ویروس و تبدیل آن به ویروسی كه به راحتی بین انسان ها منتقل شود یا تركیب آن با گونه ای موجود از ویروس آنفلوآنزای انسانی، می تواند فاجعه ای انسانی در ابعاد جهانی پدید آورد. چنین دگرگونی مرگباری به خصوص در كشورهای فقیر محتمل است كه نظام بهداشتی و نظارتی آن ضعیف تر است و شمار بیشتری از مردم در مجاورت ماكیان و سایر دام ها زندگی می كنند. دانشمندان معتقدند H۵N۱ ویروس مستعدی برای تبدیل به گونه انسانی است، چون به سرعت جهش پیدا می كند و به جذب ژن از ویروس های سایر گونه های جانوری گرایش دارد. كشورهای فقیر باید ضمن تقویت اقدامات بهداشتی، صندوق مالی جهت جبران خسارت مرغدارانی كه به كشتار مرغ ها ناچار می شوند، ایجاد كنند. در این حال، كمیسیون اروپا از ۲۵ كشور عضو خواسته است داروهای ضد این ویروس را ذخیره كنند. سازمان بهداشت جهانی نیز از همه كشورها درخواست كرده است طرح های اضطراری برای مقابله با انتشار بیماری تدوین كنند. شیوع بیماری سارس در سال ۲۰۰۳ در آسیا با حدود ۸۰۰۰ مورد ابتلا همراه بود. حدود یك دهم از مبتلایان به این بیماری تنفسی جان باختند. این بیماری حدود ۶۰ میلیارد دلار به اقتصاد كشورهای جنوب شرق آسیا به خصوص بخش گردشگری لطمه زد. شیوع آنفلوآنزای انسانی می تواند فشار زیادی به نظام بهداشتی كشورها وارد كند. چه بسا برای جلوگیری از گسترش ویروس، تعطیلی مدارس و ممنوعیت گردهمایی های بزرگ ضروری باشد. در كوتاه مدت باید داروهای ضد ویروس در كشورهای دارای توان مالی ذخیره شود. تولید واكسن ضد ویروس های جدید آنفلوانزای انسانی چند ماه طول می كشد. در دراز مدت یعنی پنج تا ده سال آینده، ممكن است وضع تغییر كند، یعنی بعید نیست كه واكسنی برای انواع قدیمی و جدید ویروس آنفلوانزا تولید شود. اما تا آن زمان تمام كشورها باید خود را برای مقابله با بدترین وضع آماده كنند.
چگونگی عملكرد ویروس های آنفلوانزا
ویروس ها استاد انتقال بین انواع گونه های جانوری هستند. آنها اغلب می توانند با جهش سریع و كسب ماده ژنتیك سایر ویروس ها، از جانوران به انسان انتقال یابند. گاهی مانند بیماری تب نیل غربی، این انتقال از طریق یك میزبان میانجی مانند پشه رخ می دهد. اما ویروس می تواند مستقیماً نیز منتقل شود.
سال های دهه ۱۹۸۰ فهرست بیماری هایی كه مستقیماً از جانوران به انسان منتقل شده اند، به سرعت افزایش یافته و شامل مواردی همچون سارس و این اواخر آنفلوانزای مرغی كه آنفلوانزای پرنده نیز خوانده می شود. به غیر از ایدز، شاید هیچكدام از این بیماری ها نتواند به اندازه آنفلوانزای مرغی به انسان لطمه بزند.در انسان، آنفلوانزای مرغی مانند آنفلوانزای معمولی با تب، سرفه، گلودرد و درد ماهیچه شروع می شود، اما ممكن است به وضعیت های تهدید كننده زندگی بینجامد. در اوایل سال ،۲۰۰۵ كارشناسان بهداشت در مورد خطر بالقوه بروز بیماری آنفلوانزای مرغی هشدار دادند. بدترین حالت شیوع جهانی این بیماری به مانند سال های ۱۹۱۸ و ۱۹۱۹ است كه دست كم جان ۲۰ میلیون نفر در جهان را گرفت. در این حال، پژوهشگران روی راه های پیشگیری یا جلوگیری از شیوع این بیماری كار می كنند.
علائم و نشانه ها
ویروس های آنفلوانزای مرغی پیچیده و دارای زیرگونه ها و گونه هایی است كه با هم تفاوت زیادی دارند. اما به طور كلی این ویروس ها را به دو دسته دارای امكان بیماری زایی اندك یا بیماری زایی بالا تقسیم می كنند. در بین پرندگان، تأثیرات ویروس های كم بیماری زا معمولاً اندك است و شامل مواردی همچون به هم ریختگی پرها یا كاهش تولید تخم می شود. اما انواع بیماری زای شدید باعث بیماری سخت و علائمی همچون ناراحتی تنفسی می شود. تقریباً ۱۰۰ درصد موارد ابتلا به مرگ می انجامد. در برخی موارد مرغ و خروس ها در همان روز پیدا شدن علائم می میرند. دانشمندان هنوز نمی دانند چگونه این زیرگونه های ویروس ها بر انسان تأثیر می گذارد، اما به نظر می رسد ویروس های بیماری زای شدید سخت ترین موارد بیماری و بیشترین تعداد مرگ را در انسان و جانوران ایجاد می كنند. با وجودی كه دوره نهفته ماندن ویروس آنفلوانزای مرغی در انسان هنوز دقیقاً معلوم نیست، اما به نظر می رسد بیماری حدود یك تا پنج روز پس از در برابر ویروس قرار گرفتن، بروز می كند. گاهی اوقات تنها نشانه بیماری عفونت نسبتاً خفیف چشم است. اما اغلب، علائم و نشانه های آنفلوانزای مرغی مانند علائم آنفلوانزای معمولی است، یعنی سرفه، تب، گلودرد و درد ماهیچه ها.كسانی كه به زهرآگین ترین نوع ویروس آنفلوانزای مرغی یعنی H۵N۱ مبتلا شوند، ممكن است دچار بیماری های خطرناكی شوند، مانند سینه پهلوی ویروسی و اختلال تنفسی شدید كه شایع ترین عامل مرگ بر اثر آنفلوانزای مرغی است. هر قرن سه یا چهار بار، بیماری آنفلوانزا در سراسر جهان شایع می شود و جان میلیون ها نفر را می گیرد. توانایی ویروس آنفلوانزای مرغی برای ایجاد آسیب در این مقیاس گسترده، ناشی از خاصیت این ویروس برای تغییر سریع و غیرمنتظره است كه باعث می شود بهترین واكسن ها هم از آن عقب بمانند و دستگاه ایمنی زیر فشار شدید قرار بگیرد.الفبای ویروس های آنفلوانزا
ویروس های آنفلوانزا برحسب ساختار به سه دسته A، B و C تقسیم می شوند. نوع A عامل شیوع مرگبار آنفلوانزا است، اما نوع B باعث شیوع بیماری در مقیاس كوچكتر می شود. علائم و نوع C خفیف تر است. آنفلوانزای نوع A و B فقط در انسان یافت می شود. ویروس های A آنفلوانزا براساس دو پروتئین سطحی زیر به زیر گونه هایی دسته بندی می شود. هماگلوتینین (HA) و نورامینیداز(NA). پانزده زیر گونه HA و نه زیر گونه NA وجود دارد، اما این زیرگونه ها می توانند با هم تركیب شده و زیرگونه های بیشتری را تشكیل دهند. مثلاً زیرگونه های H۱N۱، H۱N۲، H۱N۳ معمولاً باعث آنفلوانزا در انسان می شوند، در حالی كه H۷N۷، H۳N۸ باعث بیماری در اسب می شود. دست كم ۱۵ زیرگونه پرندگان را بیمار می كند كه زهرآگین ترین آن H۵N۱ است. ویروس های آنفلوانزای A نیز به گونه هایی تقسیم می شود كه دائماً در حال تكامل است. همین خاصیت و تغییر ساختار ژنتیك و معاوضه ژن هاست كه باعث می شود این بیماری غیرقابل پیش بینی و مرگبار باشد.
انسان چگونه آنفلوانزای مرغی می گیرد؟
پرندگان آبی مهاجر به خصوص اردك ناقل ویروس های این بیماری هستند. این پرندگان كه اغلب به رغم انتقال ویروس بیمار نمی شوند، آلودگی را به سایر گونه های جانوری به خصوص مرغ و خروس و بوقلمون منتقل می كند. ویرو س های مرغی عموماً انسان را بیمار نمی كند، اما در سال ۱۹۹۷ آنفلوانزای مرغی در هنگ كنگ ۱۸ نفر را مبتلا كرد كه شش نفرشان مردند. از آن زمان مواردی از آنفلوانزای مرغی در انسان از هلند، كانادا و سراسر آسیا گزارش شده است. بیشترین افراد با مرغ های آلوده یا مكان های آلوده در تماس بوده اند. اغلب انتقال ویروس از جانوران به انسان در مناطقی صورت می گیرد كه انسان در مجاورت مرغ و خروس و خوك زندگی می كند. خوك می تواند به راحتی به ویروس انسانی و جانوری آنفلوانزا آلوده شود. اما بیشترین انتقال ویروس به انسان از طریق مرغ و خروس صورت می گیرد. انتقال مستقیم ویروس از پرندگان به انسان چنین مسیری را طی می كند: پرندگان آبی مهاجر كه ناقل طبیعی ویروس آنفلوانزای مرغی هستند، ویروس را از طریق فضله، آب دهان، ترشحات بینی دفع می كنند. ویروس از طریق آب، غذا یا خاك به مرغ و خروس ها و بوقلمون انتقال می یابد. تنفس ویروس از طریق ذرات هوا نیز می تواند این ماكیان را مبتلا كند. گرما ویروس را نابود می كند، اما در دمای پایین ، ویروس به حیات خود ادامه می دهد. بازارهای سرباز كه تخم مرغ و گوشت مرغ در شرایط غیربهداشتی فروخته می شود، بهترین نقطه برای انتقال ویروس در جامعه انسانی است. در هر نقطه ای از این خط سیر، انسان می تواند با تماس با مرغ آلوده یا سطح آلوده مبتلا شود. در شیوع فعلی، دو زیرگونه ویروس آنفلوانزای A خطرناك بوده است: H۷N۷ وH۵N۱. زیرگونه دوم به خصوص به این دلایل نگران كننده است: انتقال مستقیم، شدت زهرآگینی (حدود ۱۰۰ درصد پرندگان و ۵۰ درصد انسان های مبتلا از بین می روند.)، انتشار سریع وتركیب پذیری ژنتیك (این ویروس می تواند به راحتی با یك زیرگونه ویروس آنفلوانزای انسانی تركیب و ویروس جدید مرگباری تولید كند.)
عوامل خطرزا
بزرگترین عامل خطرزای ابتلا به آنفلوانزای مرغی تماس با مرغ های بیمار یا سطوح آلوده به پر، آب دهان یا فضله آنهاست. سازمان بهداشت جهانی موارد معدودی از انتقال انسان به انسان این ویروس را نیز گزارش كرده است. اما در حال حاضر انتقال از مرغ های آلوده بزرگترین خطر است. به نظر می رسد بچه ها در معرض بیشترین خطر باشند. در عین حال هزاران نفر از كسانی كه در كار كشتار مرغ های بیمار فعال بوده اند، به آن مبتلا نشده اند. در صورت بروز علائم آنفلوانزا، از جمله تب، سرفه و كوفتگی بدن، شخص باید به سرعت به پزشك مراجعه كند. اگر این اتفاق پس از سفر به نقطه ای از جهان رخ داده است كه آنفلوانزای مرغی شایع شده است، به پزشك حتماً اطلاع دهید. پزشك می تواند با انجام آزمایش هایی به سرعت ویروس آنفلوانزا را شناسایی كند اما این آزمایش ها نمی تواند ویروس های آنفلوانزای مرغی و سایر ویروس هایA را از هم تشخیص دهد. بیشتر افراد مبتلا به آنفلوانزای مرغی دارای علائم و نشانه های آنفلوانزای معمولی هستند. برخی دچار بیماری های خطرناكی مانند سینه پهلوی ویروسی و اختلال تنفسی شدید می شوند. در این حالت كیسه های هوای داخل شش پر از مایع می شود. اما مهمترین خطر آنفلوانزای مرغی یعنی ظهور گونه ای ویروس جدید كه به سادگی از شخصی به شخص منتقل شود، هنوز در حد گمانه زنی است. اگر شخصی هم زمان به آنفلوانزای انسانی و مرغی مبتلا شود، تركیب مواد ژنتیك این دو نوع می تواند زیرگونه كاملاً جدیدی را با غلبه مواد ژنتیك انسانی تولید كند. در این صورت، ویروس بیمار همه گیری به وجود خواهد آمد كه بدلیل نبود مصونیت طبیعی در انسان بسیار مرگبار خواهد بود.
در حال حاضر گزینه درمانی اصلی داروی Tamiflu است كه از خروج ویروس از سلول میزبان جلوگیری می كند. هنوز معلوم نیست این دارو چقدر در برابر ویروس H۵N۱ كارآمد خواهد بود. ممكن است این ویروس خیلی سریع به آن مقاوم شود. مهمتر آنكه مصرف این دارو را باید تا دو روز پس از بروز علائم آغاز كرد. به علاوه این دارو گران قیمت است.
پیشگیری
تلاش بین المللی برای جلوگیری از انتشار آنفلوانزای مرغی چند وجه دارد و تأكید اصلی آن بر بهداشت مرغ و انسان است. از جمله اقدامات لازم برای كنترل انتشار ویروس در میان ماكیان می تواند از اینها نام برد:
* كشتار: از سال ۱۹۹۷ كه اولین موارد آنفلوانزای مرغی در انسان مشاهده شد، صدها میلیون پرنده بیمار نابود شده است. در بسیاری موارد، مرغداری ها قرنطینه شده است. سازمان بهداشت جهانی این رویكرد را اولین خط دفاع در برابر ویروس می داند، هر چند كه این كشتارها به صورت سوزاندن یا دفن زنده ماكیان بوده است.
* برنامه های نظارت: در برخی كشورها برنامه های مایه كوبی گسترده و اقدامات ضد قاچاق ماكیان اجرا شده است.
* ممنوعیت واردات مرغ: برخی كشورها واردات مرغ یا تخم مرغ را از مناطق آلوده جهان ممنوع یا محدود كرده اند. مثلاً در سال ،۲۰۰۴ آمریكا واردات مرغ را از بیشتر كشورهای آسیایی ممنوع كرد.
توصیه هایی برای مسافران
- از تماس باپرندگان و مرغ بپرهیزید.
- از حضور در بازارهای سر باز خودداری كنید.
- دست ها را خوب بشوئید.
- مواظب بچه ها باشید.
- از مواد غذایی حاوی تخم مرغ خام مانند مایونز، بستنی و غیره دوری كنید. تا به حال گزارشی از انتقال ویروس آنفلوانزای مرغی به انسان بر اثر خوردن گوشت مرغ گزارش نشده است. از آنجایی كه حرارت ویروس آنفلوانزای مرغی را از بین می برد، مقامات سازمان بهداشت جهانی گوشت مرغ پخته را تهدیدی برای بهداشت نمی دانند. با این حال بهتر است به هنگام تهیه غذا از گوشت مرغ، احتیاط لازم را به كار گرفت، از جمله اینكه مرغ را خوب بشوئید و سپس خوب بپزید.

منبع: مایوكلینیك اكونومیست
مترجم: رضا محتشم

منبع : روزنامه همشهری