نگاهی به پوشش زنان جهان‏گرد

حس حرکت و سفر برای دیدن پدیده‏های ناشناخته و سرزمین‏های مختلف و مناظر جذاب طبیعت در نهاد انسانی نهفته است. از دیرباز همواره گروه‏هایی از انسان‏ها برای دیدن دیگر سرزمین‏ها و آشنایی با اقوام و جوامع مختلف بشری و دیدار چشم‏اندازهای دل‏فریب طبیعت و داد و ستد کالاهای مختلف، رنج سفر را بر خود هموار می‏کردند و با وجود خطرهای مختلفی که زندگی آن‏ها را تهدید می‏کرد، راهی مناطق دور و نزدیک می‏شدند.
سرزمین ایران نیز از سالیانی دور تاکنون با داشتن جاذبه‏های فرهنگی و هنری هر ساله جهان‏گردان بسیاری را از سراسر جهان به سوی خود فرا می‏خواند و بی‏تردید، زنان جهان‏گرد هم سهم قابل توجهی در این سفرها دارند. در این نوشتار تلاش شده است تا محدوده پوشش بانوان جهان‏گرد به ایران از دیدگاه فقهی و حقوقی تبیین شود. برای این منظور، نخست به اجمال، ضرورت رعایت حجاب در همه ادیان الهی، بیان و سپس برخی اسناد مبتنی بر احکام فقهی و قوانین مدنی مطرح شده است. در این میان، باید دانست ضرورت این بحث و بررسی حقوق و وظایف غیرمسلمانان (به ویژه بانوان) در سرزمین اسلامی بر کسی پوشیده نیست.
جهان‏گردی و سیر و سیاحت در زمین از جمله موضوع‏هایی است که در قر آن کریم و روایات معصومین(ع) بدان فرا خوانده شده است. از آن جمله می‏توان به این موارد اشاره کرد:
«افلم یسیروا فی الارض، فینظروا کیف کان عاقبهٔ الذین من قبلهم دمر الله علیهم و للکافرین امثالها؛(۱)
آیا در زمین نگشته‏اند تا ببیند سرانجام اقوامی که پیش از آن‏ها بوده‏اند و خداوند آن‏ها را زیر و زبر کرد، چگونه بوده است و بدانندکه کافران دیگر هم امثال این سرنوشت‏ها را دارند؟»
«افلم یسیروا فی الارض، فتکون لهم قلوب یعقلون بها، او اذان یسمعون بها، فانها لاتعمی الابصار ولکن تعمی القلوب التی فی الصدور؛(۲)
آیا در زمین گردش نکرده‏اند، تا دل‏هایی داشته باشند که به وسیله آن‏ها بیندیشند یا گوش‏هایی داشته باشند که با آن‏ها بشنوند؟ زیرا چه بسا که چشم نابینا نیست، ولی دل‏هایی که در سینه‏هاست، نابینا می‏شود.»
«قل سیروا فی الارض ثم انظروا کیف کان عاقبهٔ المکذبین؛(۳)
ای پیامبر! بگو در زمین بگردید. آن‏گاه بنگرید که سرنوشت تکذیب کنندگان پیامبر خدا چگونه بوده است؟»
«قل سیروا فی الارض فانظروا کیف کان عاقبهٔ المجرمین»(۴)
ای پیامبر! بگو بروید و در زمین گردش کنید و ببینید سرانجام کار مجرمان چگونه است.»
«قل سیروا فی الارض فانظروا کیف بدأ الخلق ثم الله ینشی النشأهٔ الاخرهٔ ان الله علی کل شی ء قدیر؛(۵)
ای پیامبر! بگو در زمین گردش کنید. سپس ببینید خدا چگونه پدیده‏ها را آفرید تا پی برید که باز خداست که می‏تواند نشئه آخرت را پدید آورد؛ چون خداوند بر هر چیزی قدرت دارد.»
«و قدرنا فیها السیر، سیروا فیها لیالی و ایاما آمنین؛(۶)
ما میان آن قریه‏ها و شهرها را به گونه‏ای مقدور کردیم که سیر و سیاحت به خوبی انجام گیرد. پس شما شب‏ها و روزها را با امنیت در آن به سیر و سیاحت بپردازید.»
در این آیات، به انگیزه‏های گردش‏گری و نتایج حاصل از آن نیز اشاراتی شده است.
هم‏چنین پیامبر اعظم(ص) فرموده است:
«سافروا تصحوا و تغنموا؛(۷)
سفر کنید تا تن‏درست گردید و به غنیمت برسید.»
«سافروا تصحوا و ترزقوا؛(۸)
به سفر بروید تا هم به سلامت مانید و هم روزی یابید.»
«سافروا مع ذوی الجدود و ذوی المیسرهٔ؛(۹)
با مردم خوش برخورد و دارای رفاه و امکانات به سفر بروید.»
«سفرهٔ فی سبیل الله خیر من خمسین حجه؛(۱۰)
سیر و سفری اندیشمندانه و عبرت‏آموز که در راه خدا باشد، بهتر از پنجاه مرتبه حج است.»
«حجّوا تستغنوا و سافروا تصحّوا؛(۱۱)
به زیارت خانه خدا بروید تا بی‏نیاز گردید و سفر کنید تا سالم و شاداب مانید.»
«الجار قبل الدار و الرفیق قبل الطریق و الزاد قبل الرحیل؛(۱۲)
همسایه پیش از خانه در خور شناخت است و رفیق راه پیش از خود راه و زاد و توشه پیش از حرکت.»
«ثلاث حق علی الله ان لا یرد لهم دعوهٔ: الصائم حتی یفطر، و المظلوم حتی ینتصر، و المسافر حتی یرجع؛(۱۳)
سه نفر هستند که بر خداست تا دعایشان را بی پاسخ نگذارد: روزه‏دار تا آن‏گاه که افطار کند و ستم‏دیده‏تا آن‏گاه که ستم از سر او کم شود و دادش را بستاند و مسافر تا آن گاه که به وطن باز گردد.»
بی‏تردید، سیر و سفر و گردش در زمین آداب و احکام ویژه‏ای برای جهان‏گردان دارد که حوزه‏های بسیار وسیعی از روابط ملت‏ها و دولت‏ها با یکدیگر تا احترام متقابل و حسن معاشرت را دربر می‏گیرد.
● چارچوب مفهومی
▪ پوشش زنان در ادیان الهی‏
در ادیان زرتشت، یهودیت، مسیحیت و اسلام، حجاب زن امری لازم و واجب شمرده شده است. در دوره زرتشت، زنان از لباس‏های بلند و روسری استفاده می‏کردند. علاوه بر این، حتی زنان اشراف در خارج از خانه، از روبند برای پوشاندن صورت استفاده می‏کردند. زرتشت با پند و اندرزهای خود، حجاب را تحکیم بخشید و حتی پس از او، در زمان داریوش، حجاب با الزام بیشتری میان زنان معمول بود.
هم‏چنین در یهودیت، پوشش مناسب از جایگاه والایی برخوردار بود و در این دین، علاوه برحفظ حجاب، بر حفظ عفت میان زنان بسیار تأکید می‏شد. زن یهودی باید خود را فقط برای همسرش بیاراید و حق صحبت با مردان دیگر را نداشت مگر از پشت پرده. محل عبادت مردان نیز از زنان کاملاً جدا بود.(۱۴) در آیین یهود، به اشکال مختلف به حجاب اشاره شده است و ارزش حجاب را تا اندازه‏ای دانسته که در موردی برای تنبیه زنان خطا کار، به بازکردن موقتی حجاب آن‏ها دستور داده است.(۱۵)
بر اساس اصول یهود، حداقل حجاب برای دختران مجرد، پوشش موی سر هنگام برگزاری نماز و خواندن دعا، پوشاندن دست‏ها تا زیر آرنج و پاها تا حدود ده سانتی‏متر زیر زانوست. حجاب برای زنان متأهل یهودی، رعایت پوشش موی سر در مقابل افراد نامحرم، پوشاندن دست‏ها حداقل تا زیر آرنج و پاها تا حد مچ پاست. کل پوشش به صورت استفاده از روسری یا کلاه بسته، به تناسب کشورها و فرهنگ‏های مختلف، متفاوت است.
در کتاب انجیل، بر داشتن عفت و آراستگی به حیا و لزوم پوشیدن لباس مناسب، به ویژه در مراسم عبادی تأکید شده است. حواریون و پس از آن، پاپ‏ها و کاردینال‏های بزرگ، زنان را با پوشش نزد خود می‏پذیرفتند و زنان مسیحی نیز تا قرن سیزدهم، در زمان عبادت، لباس بلند به تن می‏کردند. در تصویرهایی که از مردم اروپا نشان داده شده است، زنان دارای لباس‏های مناسب و پوشش سر بوده‏اند. حتی زنان مسیحی ساکن ایران برای پوشاندن موهای خود، از کلاه یا روسری نازک استفاده می‏کردند.(۱۶)
تاریخ نشان می‏دهد بیش‏ترین الزام پوشش در میان اقوام سامی و از حدود ۴۰۰۰ سال پیش مطرح بود. پیروان ابراهیم(ع)، بنی‏اسرائیل و اقوام عرب، همه از نسل سام بن نوح بوده‏اند که به دلیل حضور پیامبران الهی در منطقه زندگی آن‏ها، وجود پوشش محرز است.(۱۷) از کتاب مقدس برمی‏آید که در عهد سلیمان(ع)، زنان علاوه بر پوشش بدن، برقع به صورت می‏انداختند. نامزد اسحاق ابتدا که اسحاق را دید، برقع بر صورت انداخت.(۱۸)
در قرآن کریم نیز آمده است:
«یا ایها النبی قل لازواجک و بناتک و نساء المؤمنین یدنین علیهن من جلابیبهن ذلک ادنی ان یعرفن فلا یؤذین و کان الله غفورا رحیما؛(۱۹)
ای پیامبر! به همسران و دخترانت و به زنان مؤمنان بگو که جلباب‏های (روسری‏ها) خویش را به خود نزدیک سازند. این‏کار برای این که شناخته شوند، و آزار نبینند، نزدیک‏تر است و خدا آمرزنده و مهربان است.»
▪ پوشش زنان جهان‏گرد غیر مسلمان در احکام اولیه‏
«برای شناخت حکم پوشش زنان غیر مسلمان و یا وادار کردن آنان به [رعایت‏] پوشش اسلامی، هنگام حضور در جوامع اسلامی، باید به دو نکته اساسی زیر توجه داشته باشیم:
الف) با مطالعه قرار دادهایی که پیامبر اسلام(ص) با اهل ذمه(۲۰) داشته است، به این نتیجه می‏رسیم که آنان می‏توانند بر اساس فرهنگ خودشان رفتار کنند و هیچ الزامی نسبت به پوشش اسلامی ندارند؛ زیرا با این که در این قراردادها، اهداف و مواد آن به گونه‏ای روشن تنظیم شده است، در عین حال، هیچ سخنی از پوشش زنان آن‏ها به میان نیامده است.
افزون بر این، در قراردادهای ذمه، فقهای شیعه، دو گونه شرط را یادآوری کرده‏اند:
۱) شرایطی که باید در متن قرارداد قید گردد، از قبیل: جزیه، احترام به قانون‏های اسلام، پذیرش احکام جزایی و قضایی اسلام و...؛
۲) شرایطی که با توافق مسلمانان و اهل ذمه بهتر است در قرارداد گنجانده شود، از قبیل: خودداری از پیشنهاد ازدواج با زنان مسلمان، خودداری از تلاش‏های تبلیغی و... .
در هر دو بخش، اشاره‏ای به الزام زنان اهل ذمه به حجاب نیامده است. با این که اگر از مواد اساسی بود و یا دست کم از مواردی بود که بهتر بود در قرار داد گنجانده شود، باید جزو آن شرایط آورده می‏شد.
ب) در شماری از روایات از پیامبر و امامان معصوم(ع) سؤال شده که نگاه کردن به سر و صورت و موهای اهل ذمه چه حکمی‏دارد؟ از باب نمونه، در حدیثی از امام علی(ع) آمده است: «لا بأس بالنظر الی رؤوس النساء من اهل الذمهٔ؛ نگاه به سرهای زنان اهل ذمه جایز است». در روایت دیگری امام صادق(ع) از پیامبر اسلام نقل کرده که فرمود: «لاحرمهٌٔ لنساء اهل الذمهٔ ان ینظر الی شعورهن و ایدیهن؛ حرام نیست که به موها و دست‏های زنان اهل ذمه نگاه شود».
از این روایات به دست می‏آید که زنان اهل ذمه، فرهنگ پیش از اسلام را حفظ کرده بودند و به پوشش اسلامی پای‏بند نبودند و الزامی هم برای آنان از سوی پیامبر(ص) و یا امامان معصوم(ع) همانند زنان مسلمان وجود نداشته است. پرسش مسلمانان نیز برای این بوده که تکلیف خودشان را در برخورد با آنان بفهمند.
از این دو نکته به این نتیجه می‏رسیم که زنان اهل ذمه ملزم به حجاب و پوشش اسلامی نبوده‏اند. وقتی که زنان اهل ذمه ملزم نباشند، به طریق اولی، زنان دیگر کافران ملزم به پوشش اسلامی نیستند».(۲۱)
استاد مطهری نیز در کتاب مسئله حجاب، پس از استناد به این دو روایت درباره زنان اهل ذمه، چنین نتیجه‏گیری می‏کند: «در این مسئله که نظر به زنان اهل کتاب جایز است، فقها و مجتهدین متفق می‏باشند. الا این که جمعی از فقها، قیدی را اضافه کرده‏اند و آن این است که باید به مقداری که در زمان پیغمبر اکرم(ص) بین خود اهل ذمه متداول بوده است، اکتفا کرد؛ یعنی باید دید چه مقدار را در آن زمان‏ها نمی‏پوشانیده‏اند، نگاه کردن به همان مقدار جایز است. (آن هم بدون تلذّذ(۲۲) و ریبه(۲۳)) و اما این اندازه که در این زمان‏ها برهنه شده‏اند، نگاه به آن جایز نیست. ولی عقیده دیگران این است: هر اندازه از بدن آن‏ها که معمولاً خودشان در ملأعام نمی‏پوشند، نظر به آن مانعی ندارد، هر چند در زمان پیغمبر اکرم(ص) کمتر از آن را باز می‏گذاشتند».(۲۴)
«امام خمینی (ره) نیز در تحریرالوسیله چنین نظر می‏دهد: «نگاه کردن به زنان نامحرم غیر مسلمان جایز است، بنابر احتیاط واجب نمی‏توان به مواضعی که به طور معمولی‏پوشانند نگاه کرد، مشروط به آن‏که به قصد ریبه و تلذذ نباشد.» بنابراین، نگاه کردن به صورت و دست‏ها و موهای زنان اهل کتاب و دیگر زن‏های غیر مسلمان جایز است. البته اگر انسان ترسی از آن داشته باشد که با نگاه کردن به حرام بیفتد، نباید نگاه کند. از این فتاوا نیز می‏فهمیم که واداشتن آنان به پوشش لازم نیست.»(۲۵)
آشکار است وقتی وادار کردن زنان اهل ذمه به پوشش در حالی که ساکن سرزمین اسلامی هستند، ضروری و واجب نباشد، به طریق اولی، در مورد پوشش زنان جهان‏گرد، الزام و اجباری در کار نیست.
▪ احکام ثانوی پوشش زنان جهان‏گرد
«از نظر حقوقی، رعایت قوانین داخلی کشور میزبان توسط جهان‏گردان به همان اندازه ضروری است که رعایت طبیعی‏ترین و انسانی‏ترین حقوق جهان‏گردان از سوی میزبان».(۲۶)
وزارت امور خارجه به عنوان یکی از متولیان امر جهان‏گردی در کشور درباره پوشش زنان در ایران چنین یادآور می‏شود: «بر اساس اعتقادات اسلامی و اجتماعی که در ایران وجود دارد، زنان باید با پوششی مناسب و روسری در جامعه حضور داشته باشند. مردان نیز با پوششی معمول و رایج در جامعه حضور دارند».(۲۷)
آیت الله معرفت(ره) در مقاله‏ای با عنوان «جهان‏گردی و جلب جهان‏گردان از دیدگاه اسلام» با تأکید بر این مطلب که باید درهای کشورهای اسلامی، بر روی بیگانگان گشوده باشد تا حقایق اسلامی را از نزدیک لمس کنند و با فرهنگ و تمدن اسلامی آشنا شوند، اضافه می‏کند:
«یک مسئله می‏ماند که باید با هوشیاری پی‏گیری شود و آن ناسازگار بودن وضع بیگانگان با فرهنگ حاکم در جوامع اسلامی است و این که تا چه حدی باید نادیده گرفت و تحمل کرد تا مبادا احیاناً بر فرهنگ جامعه اسلامی، اثر ناروایی بگذارد یا حرمت آن مورد هتک قرار گیرد. البته با توجه به آزادی گسترده‏ای که اسلام برای پیروان ادیان که در محیط و سایه حکومت اسلامی زندگی می‏کنند قائل شده، می‏توان در همان محدوده، میهمانان را نیز پذیرفت. جهان‏گردان در ملأ عام باید تابع مقررات اسلامی باشند، همان گونه که در هر کشوری، مقررات حاکم بر شهروندان و مسافران، یکسان حاکم است... .
در مسئله حجاب، آن‏گونه که شریعت اسلامی درباره زنان مسلمان، تشدید کرده، بر زنان غیر مسلمان، چه ساکن و چه وارد، تشدید نکرده و مقررات حجاب درباره همه‏یکسان نیست. البته نباید عفت عمومی جریحه دار گردد».(۲۸)
نویسندگان کتاب Iran درباره پوشش زنان می‏نویسند: «بر اساس قانون، تمام زنان نه سال به بالا باید حجاب داشته باشند. زنان در مجامع و مکان‏های عمومی با دو مدل متفاوت دیده می‏شوند: چادر، پوششی که از سر تا پا را می‏پوشاند یا یک مقنعه (روسری ساده‏ای که روی شانه‏ها می‏افتد) و یک مانتو (کتی بلند) و شلوار.
این روزها، «پلیس مد» (حراست) به اندازه‏ای که در ابتدا مشغول بودند، فعال نیستند و زنان خارجی می‏توانند با پوشش عادی باشند که سرشان را بپوشانند و نیز شانه‏ها و بازوهای‏شان و پاها و بدن‏شان را از بالا تا پایین کاملاً بپوشانند و فرم بدن‏شان را نشان ندهند. لازم نیست حتماً جوراب به پا داشته باشند.
شما در خیابان‏ها می‏توانید افرادی را ببینید که جلوی موهایشان معلوم است. به عبارت دیگر، اگر در خیابان اصلاً روسری نداشته باشید، مشکل‏دار می‏شوید، در حالی‏که روسری بدون شک شما را اذیت نمی‏کند و به علاوه شما را در مقابل جلب توجه ناخواسته حفظ می‏کند.
اگر کسی از پاکستان یا هند به ایران برود، لباس رسمی‏خودشان (یک لباس بلند روی شلوار) کاملاً مناسب می‏باشد.
تنها جایی‏که زنان خارجی مجبور هستند چادر سر کنند، در مکان‏های مقدس مانند قم و مشهد است».(۲۹)
نکته قابل توجه، اشاره به ضرورت پوشش کامل برای جهان‏گردان در مشاهد مشرفه است. «درباره ورود کافران به مساجد و مشاهد مشرفه، دیدگاه‏ها یکسان نیست. اگر پذیرفتیم که ورود کافران به مساجد و مشاهد مشرفه جایز است و کفر به تنهایی سبب حرام بودن ورود آنان نیست، روشن است که ورود زنان نیز جایز است؛ زیرا در این جهت، فرقی بین زنان و مردان نیست. آیا در این صورت، حکومت اسلامی می‏تواند به عنوان ثانوی یا بر اساس مصلحت، برای ورود آنان به طور عموم و برای زنان به طور ویژه محدودیت‏هایی را به اجرا بگذارد. از باب نمونه، دستور دهد در صورتی زنان غیر مسلمان می‏توانند به این مکان‏های مقدس وارد شوند که حجاب کامل و یا دست کم با پوشش بدن و روسری باشند.
بی‏شک، هر چند کفر را مانع از ورود کافران به مسجد ندانیم، ولی این بدان معنی نیست که در مساجد و مشاهد مشرفه، بی‏قاعده و برنامه به روی هر غیر مسلمانی باز باشد. مسجد، مکان عبادت، ارشاد، هدایت و تبلیغ دین است. انجام هر کاری که با این امور ناسازگار باشد، روا نیست، حتی برای مسلمانان، چه رسد به غیر مسلمانان.
بر این اساس، ورود کافران به مساجد در درجه نخست باید انگیزه شرع‏پسند داشته باشد، مانند آشنایی با معارف اسلامی، شنیدن سخن وحی، آشنایی با آداب و رسوم عبادی مسلمانان و... یا دست کم انگیزه‏های عقلایی همانند مشاهده آثار و تمدن اسلامی بر جای مانده در بناهای مساجد.
با این همه، حفظ شئون مسجد و مکان‏های مقدس نیز لازم است. به این معنی که از نظر پوشش و چگونگی رفت و آمد و نگه‏داشت ادب و احترام، رفتارها باید به‏گونه‏ای باشد که بی‏احترامی به مسجد و حرم امامان(ع) و امام‏زادگان و هتک حرمت آن مکان‏های مقدس نشود که در این صورت، بدون تردید، جایز نیست».(۳۰)
اندرو برک به نکته‏های ظریف دیگری از موضوع حجاب اشاره می‏کند: «اگر شما چادر را انتخاب کنید، به وسیله زنان متجدد شهرهای بزرگ در خطر قرار گرفتن به لقب «اُمُل» هستید. اگر در شهرهای کوچک باشید، باید پوشیده‏تر ظاهر شوید. یکی از زنان جهان‏گرد می‏گوید که او و دوستش دو روز با چادرشان مشکل داشتند. (چادر هیچ زیپ یا دکمه‏ای ندارد و باید آن را با دست یا دندان نگه داشت.) یک خانم تهرانی به آن‏ها پیشنهاد داد که شما می‏توانید از مانتو استفاده کنید. مجبور نیستید که از چادر استفاده کنید. یکی دیگر از زنان جهان‏گرد می‏نویسد: ما به محض ورودمان، مانتو و روسری به قیمت ۱۰ تا ۲۰ دلار امریکا خریدیم. دختر ۱۸ ساله ام با یک مانتو کوتاه سفر می‏کرد. اما برای خانمی‏در سن من (۵۸ ساله) بهتر بود مانتوی تا روی زانو بپوشم. (اگر چه ما بلافاصله اپل‏های روی شانه را برداشتیم)... هر روسری را که بخواهید، می‏توانید به سر کنید. لباس‏های مردانه سایز بزرگ را نیز بدون دردسر می‏توانید استفاده کنید. حتی لباس‏های خیلی کوتاه نیز شما را در موقعیت خطر قرار نمی‏دهد».(۳۱)
در مقاله‏ای با عنوان «نگاهی به حقوق‏گردشگران غیر مسلمان در کشورهای اسلامی» آمده است: «غیرمسلمانان در کشور و جامعه اسلامی، خواه به عنوان اقلیت‏های مذهبی و شهروند یا به عنوان بازرگان، کاردار، سفیر و جهان‏گرد، در برابر امت و جامعه اسلامی، محدودیت‏ها و وظیفه‏هایی دارند که ملزم به رعایت آن‏هایند و حق اقامت و مصونیت همه‏جانبه آنان، مشروط به نگه‏داشت این آیین‏ها و وظیفه هاست و در صورت سرپیچی، برابر قانون مورد بازخواست قرار می‏گیرند. از جمله این وظایف این است که ضمن برخورداری از آزادی در احوال شخصی و برگزاری مراسم مذهبی مانند ازدواج، طلاق، ارث، عبادت و دیگر اعمالی که در مذهب و آیین آن‏ها روا و جایز شناخته شده [است‏]، باید حرمت حریم جامعه اسلامی را نگه دارند و در هیچ شرایطی مجاز نیستند کارهایی را که در آیین آن‏ها، جایز، ولی در شریعت اسلام، ممنوع و حرام است، آشکارا انجام دهند و در صورت تظاهر به این‏گونه رفتارهای ناهنجار اجتماعی، برابر قانون با آن‏ها برخورد خواهد شد.
بر مسئولان نظام اسلامی است که با دقت و خردورزی کامل،آن‏چه را که به صلاح و سود جامعه و امت اسلامی است، بدون این‏که در حق غیر مسلمانان ظلم و اجحاف باشد، در متن قانون و قرارداد، قید و شرط کنند که بی‏گمان به حکم لزوم وفای به شرط، نگه‏داشت آن مواد، لازم و سرپیچی از آن‏ها ممنوع خواهد بود».(۳۲)
به طور کلی، «هر جهان‏گرد برای اعمال اختیار و مطالبه حق خود که در قوانین و مقررات مختلف پیش‏بینی شده و یا مطابق عرف و عادت مسلّم هر جامعه مدنی شناخته شده است، متقابلاً تکالیفی بر عهده دارد که باید بدان عمل کند. برخی از این تکالیف عبارتند از: مراعات قوانین و نظامات کشور میزبان، احترام به فرهنگ و آداب و رسوم کشور میزبان».(۳۳)
بنابراین، از آن‏جا که رعایت حجاب و پوشش مناسب، بخشی از قانون، فرهنگ و ادب کشور اسلامی ایران است، احترام به آن برای بانوان جهان‏گرد نیز لازم است. در مقابل، کشور میزبان نیز وظیفه دارد حقوق غیر مسلمان را محترم بشمارد و از جمله اینکه: «غیرمسلمانانی که به کشور اسلامی می‏آیند، از آزادی در انجام وظایف مذهبی و نیز برگزاری مراسم ملی و دینی برخوردارند. آن‏ها می‏توانند در معابد و مراکز مذهبی خود که وجود و بقای آن‏ها از نظر قانون رسمیت دارد، حضور یابند و به شرط حفظ حرمت حریم جامعه اسلامی، فرایض و مراسم مذهبی خود را آزادانه انجام دهند. هم‏چنین در انجام احکام و اعمال شخصی برابر آیینی که دارند، آزادند مثلاً در نوشیدن شراب، خوردن گوشت خوک و... به شرط این‏که پنهانی و در محیطهای بسته ویژه خودشان باشد و اما اگر آشکارا به این‏گونه رفتارهای ناهنجار دست زدند و در جامعه و حضور مردم مسلمان انجام دادند، برابر مقررات اسلامی با آن‏ها برخورد می‏شود.»(۳۴)
در سوگندنامه جهان‏گردان نیز به عنوان یکی از تعهدات آنان آمده است که: «حرمت همه فرهنگ‏ها و آداب و رسوم مردمانی را که با آن‏ها روبه‏رو می‏شوم، نگه دارم.»(۳۵)
«اگر سیستم جهان‏گردی را متشکل از جهان‏گردان و آداب و سنت‏ها و رفتارها و کنش‏های آنان بدانیم، این سیستم قادر است بر محیط خود که کشور میزبان است، اثر گذارد و در آن تغییراتی به وجود آورد و بر اساس رابطه تعاملی، محیط نیز قادر است این مجموعه را تحت تأثیر قرار دهد و آن را دگرگون سازد. نظر گروهی از مخالفان جهان‏گردی، بر آن است که ورود جهان‏گردان به کشورمان، موجب می‏شود آنان با فرهنگ و آداب خاص خود، فرهنگ ما را تغییر دهند و آن را به سمت و سویی که مصلحت نیست، بکشانند. این تفکر مبتنی بر این پیش فرض است که آنان اثرگذار و غالبند و ما اثر پذیر و منفعل. از آن جا که چنین پیش فرضی نمی‏تواند صحیح باشد، ادعای این گروه، چندان منطقی به نظر نمی‏آید.... در مقابله و مواجهه فرهنگی، فرهنگ و آداب و رسومی غلبه می‏کند که غنی‏تر، جذاب‏تر، مستحکم‏تر و استوارتر باشد و اگر ما مدعی چنین فرهنگی هستیم که واقعاً چنین است، نباید از آمدن جهان‏گردان، هراسی به خود راه دهیم.
فرهنگ قومی و توانا، فرهنگی است که در آن، اکثر قریب به اتفاق اعضا، ارزش‏های خاص مورد نظر را بپذیرند و بدان باور قلبی داشته باشند. این باور می‏بایست در عمل و رفتار آنان منعکس شود و از عمل به ارزش‏های فرهنگی، خرسند و از عمل نکردن به آن‏ها نگران و محزون باشند و احساس گناه کنند... فرهنگ قوی، تازه واردان را خیلی زود جذب می‏کند و آن‏ها را هم‏رنگ جماعت می‏سازد. در چنین فرهنگی، جامعه‏پذیری به سرعت رخ می‏دهد. فرهنگ قوی به اندازه‏ای جذاب و دل‏رباست که الگوی رفتاری عام و خاص شده، نوعی وحدت و یگانگی در جامعه می‏آفریند. فرهنگ قوی، فرهنگ‏های ضعیف را در خود حل می‏کند».(۳۶)
از آن‏جا که حجاب و پوشش اسلامی، یکی از نمادهای فرهنگ دینی ماست، اگر زنان مسلمان جامعه میزبان به زیبایی و با علاقه‏مندی، حجاب خود را رعایت کنند، بدون نیاز به وضع قوانینی ویژه برای الزام به داشتن پوشش خاص، جهان‏گردان نیز به اختیار، خود را به رعایت حجاب ملزم می‏سازند. بی‏شک، فقه پویای شیعه به چنین نکته ظریفی بی‏توجه نبوده است.
▪ نتیجه‏گیری‏
به هر حال، آن‏چه را به عنوان نتیجه بحث می‏توان یاد کرد، چنین است:
۱) در فقه اسلامی، ضرورتی در داشتن پوشش ویژه‏ای برای بانوان جهان‏گردان غیرمسلمان نیست.
۲) بر اساس قوانین مدنی، بانوانی که از خارج وارد کشور می‏شوند، از نظر پوشش در مجامع عمومی باید حداقل عرف جامعه را رعایت کنند.
به این ترتیب، حضور زنان جهان‏گرد، نه تنها تهدیدی برای جوانان و بانوان جامعه اسلامی نیست، بلکه باتوجه به آن‏چه گفته آمد، حتی می‏تواند فرصت مناسبی را نیز برای انتقال ارزش‏های فرهنگی فراهم آورد و امید که چنین باشد.

سهیلا صلاحی اصفهانی - اعظم فراست‏
منابع‏
۲) الوانی، سید مهدی، «جهان‏گردی، اثرپذیری یا اثرگذاری فرهنگی»، مجموعه مقالات نخستین همایش جهان‏گردی و جمهوری اسلامی ایران، سازمان منطقه آزاد کیش، ۱۳۷۷.
۳) الوانی، سید مهدی و شاهرخ زهره دهدشتی، اصول و مبانی جهان‏گردی، معاونت اقتصادی و برنامه ریزی بنیاد مستضعفان و جانبازان انقلاب اسلامی، ۱۳۷۳.
۴) حسینی، سید احمد، «نگاهی به حقوق گردشگران غیرمسلمان در کشورهای اسلامی»، مجموعه مقالات نخستین همایش جهان‏گردی و جمهوری اسلامی ایران، سازمان منطقه آزاد کیش، ۱۳۷۷.
۵) کرمی فریدنی، علی، پرتوی از پیام پیامبر (برگردان نهج الفصاحه)، چاپ چهارم، حلم، ۱۳۸۵.
۶) محقق داماد، سید مصطفی، «حقوق جهان‏گرد و سیر تحولات تاریخی آن»، مجموعه مقالات، سازمان منطقه آزاد کیش، ۱۳۷۷.
۷) مطهری، مرتضی، مسئله حجاب (مجموعه آثار جلد اول)، تهران، صدرا.
۸) معرفت، هادی، «جهان‏گردی و جلب توجه از دیدگاه اسلام»، مجموعه مقالات، سازمان منطقه آزاد کیش، ۱۳۷۷.
۹) یزدان پناه، محمد رضا، «متن سخنرانی در منطقه آزاد کیش»، مجموعه مقالات، سازمان منطقه آزاد کیش، ۱۳۷۷.
۱۰) Burke, Andrew and marke Elioote, Iran, naseeme Danesh, ۴۰۰۲.
۱۱) www.balagh.net/persian/fegh/magalat/honar/.
۱۲) www.chn.ir/news.
۱۳) www.iranjewish.com/Essay/hejab.htm.
۱۴) www.sharghian.com/magazine/archive.
۱۵) www.mfa.gov.ir.
۱۶) www.qomieis.com/farsi/shobehat.
پی نو شت ها:
۱) محمد: ۱۰.
۲) حج، ۴۶.
۳) انعام، ۱۱.
۴) نمل، ۶۹.
۵) عنکبوت، ۲۰.
۶) سبا، ۱۸.
۷) نهج الفصاحه، ۱۷۲۵.
۸) همان، ۱۷۲۶.
۹) همان، ۱۷۱۸.
۱۰) همان، ۲۲۲۶.
۱۱) همان، ۱۳۴۹.
۱۲) همان، ۱۳۱۶.
۱۳) همان، ۱۲۵۵.
۱۴) ویدا، خ، www. sharghian. com/ magazine/ archive
۱۵) حمامی لاله زار، .www. iranjewish.com/Essay/hejab.htm
۱۶) ویدا، خ.
۱۷) موسوی، .www. chn.ir/news
۱۸) www. qomicis.com / farsi/shobehat.

۱۹) احزاب، ۵۹.
۲۰) یعنی مردمی که مسلمان نیستند، ولی پیرو یکی از ادیان قدیم آسمانی باشند و در پناه دولت اسلامی براساس قرارداد زندگی می‏کنند.
۲۱) مزینانی، .www. balagh. net/ resian/ fejh/ mejhalat/ hinar
۲۲) لذت بردن؛ یعنی نگاهی که به قصد لذت نباشد.
۲۳) نگاهی که برای لذت بردن نیست، ولی ممکن است لغزشی در پی داشته باشد.
۲۴) مرتضی مطهری، مسئله حجاب، ص ۵۱۸.
۲۵) مزینانی.
۲۶) محمدرضا یزدان پناه، «متن سخنرانی در منطقه آزاد کیش»، مجموعه مقالات.
۲۷) www.mfa.gov.ir
۲۸) محمدهادی معرفت، «جهان‏گردی و جلب توجه از دیدگاه اسلام»، مجموعه مقالات».
۲۹) Andrew, Burke aneElioot, Iran.
۳۰) مزینانی.
۳۱) Iran.
۳۲) سیداحمد حسینی، «نگاهی به حقوق گردش‏گران غیرمسلمان در کشورهای اسلاحی»، مجموعه مقالات.
۳۳) سیدمصطفی محقق داماد، «حقوق جهان‏گرد و سیر تحولات تاریخی آن»، مجموعه مقالات.
۳۴) نگاهی به حقوق گردش‏گران غیر مسلمان در کشورهای اسلامی».
۳۵) سیدمهدی الوانی و شاهرخ زهره ده دشتی، اصول و مبانی جهان‏گردی.
۳۶) سید مهدی الوانی، «جهان‏گردی، اثرپذیری یا اثرگذاری فرهنگی»، مجموعه مقالات، ص ۶۷.

منبع : مجله پیام زن