از آثار باستانی و زیبای کشور خود نگاهداری کنیم

می‌گویند مردم شهر «ونیز» حساسیت بیشتری به نسبت سایر مردمان در برابر پدیده‌های هنری دارند و در‌ این باره دلیل می‌آورند كه چون ساكنان این شهر در هر لحظه با آثار هنری و زیبایی‌های جاودانی كه سراسر شهر رؤیایی و نیز را پوشانده است سر و كار دارنده و در هر میدان و هر خیابان و هر پس كوچه با ساختمانهای بدیع باستانی و پیكره‌های موزون مواجه می‌شوند خواه و ناخواه ذوق زیبا شناسی آنان پرورش می‌یابد و در شناخت آثار هنری خبره میگردند. حقیقت آنست كه پاره ای از شهرهای جهان خود یك گونه موزه و مجموعه هنری بشمار میروند كه هر كس در آنجا زندگی كند مانند آنست كه همه اوقات خود را در یك موزه‌ی پهناور و بیكران گذرانده باشد. همچنین مردمی بناچار با آثار هنرمندان بزرگ خود میگیرند و كم كم بیك تعادل روانی كه ویژه مردم هنر پژوه است دست می‌یابند. در كشور پهناور ما از این گونه شهرها كم نیست و هر كسی اندكی در كشور ما به سیاحت و تفحص بپردازد تصدیق خواهد كرد كه در كمتر بخشی از جهان این همه آثار هنری زیبا پدیدار گشته است. پاره‌ای از شهر های ایران مانند اصفهان از جهت بیشماری آثار باستانی در جهان بی‌مانندند و به همان دلیل كه در آغاز این گفتار یاد كردم بسیاری از صنعتگران و هنرمندان ایرانی از این شهر برخاسته‌اند و مردم
از اصفهان گذشته در هر یك از شهر های دیگر ایران به تحقیق بپردازیم هزاران ساختمان و اثر بی‌نظیر هنری می‌یابیم كه هر كدام در نوع خود مانند ندارند و از شاهكارهای معماری و هنری جهان بشمار می‌روند ولی …. یكی از دوستان نگارنده كه عمر خویش را در راه شناساندن آثار هنری با ارزش ایران به مردم جهان وقف كرده است پس از سالها رنج و فداكاری در برابر یكی از آثار باستانی كه علیرغم كوششهای وی ویران گشته و به مخروبه ای بدل شده بود با آه و افسوس فراوان می‌گفت: «عشق ورزیدن نسبت به هیچ مطلبی در ایران باندازه عشق با آثار باستانی ، انسان را فرسوده نمیسازد و رویاهایش را تباه نمی‌كند ».
ان این شهر زیبا و باستانی در داشتن ذوق هنری و ادبی شهرت دارند.
شك نیست كه سازمانها و دستگاههای مربوط مانند اداره كل باستان شناسی و انجمن آثار ملی كوششهای گرانبهایی برای نگاهداری آثار هنری به كار می برند ولی همچو به نظر میرسد كه تا هنگامی كه همگی مردم یك كشور از خرد و بزرگ به ارزش و زیبائی آثار كهن خویش پی‌نبرند هرگز نمی‌توان در این راه نتیجه‌ی كامل گرفت و تا هنگامی كه هنوز در كشور ما كسانی پیدا می‌شوند كه هنگام بازدید از بناهایی مانند چهل ستون عالی قاپو با میخ و مداد و دیگر ابزار بر روی نقاشیهای نفیس و گرانبهای این ساختمانها یادگار می نویسند و یا صورتهای نقاشی را خراش می‌دهند هرگز نمیتوان به نگاهداری آثار باستانی خوشبین بود. از این گذشته بسیاری از خانه‌ها و ساختمانهای افراد كشور ما جزء بناهای تاریخی و باستانی بشمار میرود و در پاره‌ای از آنها گچبریهای زیبا، كاشی‌های خوش نقش و مشبك‌های شیشه‌ای گرانبها یافت می‌شود و معماری خانه جزء شاهكارهای هنری محسوب می‌شود و معماری خانه جزء شاهكارهای هنری محسوب می‌گردد.
چنین خانه‌هایی در سایر كشورهای جهان كه دولت هزینه و بودجه كافی برای نگاهداری آثار كهن دارد از صاحبان آن خریداری می شود و به موزه و كتابخانه بدل می شود و آنها را همانگونه برای نسلهای آینده نگاهداری می نمایند درپاره‌ای كشورها كمیسیونهای مخصوص هر ساله تعدادی از بناهای كشور را كه دارای ارزش هنری باشد و كهنگی آن به حد معینی رسیده باشد جزء بناهای ملی اعلام می‌نماید و از آن تاریخ صاحب آن بنا حق هیچگونه تغییری در ساختمان و زینتهای كهنه آن ندارد و چنانچه تغییر و یا ترمیم و تعمیری در بنا لازم باشد ناچار است به سازمانهای مربوط مراجعه كند و با نظر كارشناسان آگاه، آن نقص را رفع نماید ولی در كشور ما كه هنوز چنین مقرراتی وضع نگشته پاره‌ای از مردمان خانه های بسیار با ارزش چند صد ساله را از روی ناآگاهی و یا تقلید كوركورانه از همسایگان و یا به جهت فرنگی مآبی خراب می‌كنند و به جای آن ساختمان تازه و به قول خودشان « مدرن» بر پا می‌سازند و اگر ساختمانهای كهنه و كاشیهای زیبا و درهای منبت و پنجره های مشبك باشد آنها را جداگانه به دلالان می فروش ند و به حساب خود آن را تبدیل باحسن می‌نمایند. از مردمی چون ملت كهنسال ما به این پیشینه بزرگ فرهنگی و این گذشته درخشان تاریخی این كارها شایسته نیست در هیچ جای دنیا همه اقدامات را تنها دولت نباید بعمل بیاورد بلكه بر هر فردی است كه بسهم خویش برای بهبود وضع كشور چه از نظر زندگی مادی چه معنوی همكاری كند. هنرهای زیبای كشور تاكنون بسهم خویش در راه تعمیر و ترمیم و نگاهداری پاره ای از بناهای تاریخی كوششهای ارزشمندی مبذول داشته است. محل فعلی موزه هنرهای ملی و موزه شهر تهران كه در آینده نزدیكی گشایش خواهد یافت و تالار الماس از جمله بناهائیست كه به كوشش اداره كل موزه‌ها و فرهنگ عامه هنرهای زیبای كشور به‌همان شیوه اصلی نگاهداری شده و تعمیر های لازم بی آنكه اصالت بنا را از میان ببرد در آن بعمل آمد. در نقاط مختلف شهر تهران و شهرستانها مسجدها و بقعه‌ها ی گوناگون بوسیله هنرمندان این مؤسسه هنری مرمت گشته و بصورت اصلی در آمده است و یا از ابتدا به شیوه‌ای ابتدائی كه با معماری بنا، سازگار ی داشته باشد ساخته گشته است كه از آن‌جمله باید كاشیكاری گنبد شاه چراغ شیراز را نام برد. در سالهای اخیر از كاشیهای این گنبد چیز زیادی بجا نمانده بود از اینرو آقای عیسی بهادری رئیس هنرستان هنرهای زیبای اصفهان مأموریت یافت كه از آغاز، طرح تازه‌ای برای كاشیكاری این گنبد پی ریزی كند. این گنبد اكنون با تمام رسیده و كاشیهای فیروزه‌ای و طلائی رنگ آن زیر آسمان شفاف شیراز درخشندگی و جلای باشكوهی پیدا كرده است. خوبست مردم كشور ما از این راهنمائیها بیشتر بهره جویی كنند وگرنه تلاشهای دستگاههای دستگاه‌های دولتی همانگونه كه یاد شد برای نگاهداری آثار زیبای باستانی هرگز كافی نخواهد بود. اگر امروز به فكر چاره‌جویی نباشیم و این میراث بزرگ هنری را كه بناهای تاریخی باشد نگاهداری نكنیم دیری نخواهد گذشت كه كشور ما این گرانبهاترین سرمایه خویش را كه مایه شادمانی ما ایرانیان و آبروی مملكت در نزد بیگانه نیست كه از ایران دیدن می كنند بكلی از دست خواهد داد.
یكی از سنتهای پسندیده نیاكان هنر دوست ما ‌آن بوده كه برای مزار بزرگان قوم خویش آثار هنری كم نظیری وقف میكردند و برای بزرگداشت آنان گرانبهاترین پدیده های هنری را در مقبره آنان گرد می‌آورد بطوریكه این چنین جایگاهها همواره چون نگارخانه چین، پر از نقش و نگارهای دلكش بوده. امروزه پاره ای از گرانبهاترین این آثار به موزه های دنیا انتقال یافته است. هرگز برای نگارنده روشن نشد این اشیاء را چگونه و با چه تمهیدی از این بناها خارج كرده‌اند و بفروش رسانده‌اند و درست است كه موزه‌هایی كه اكنون این آثار را در اختیار دارند از هر جهت در نگاهداری آنها كوشا هستند و ارزش واقعی آنها را درك می‌كنند و صحیح است كه این آثار بنام كشور ما هر روزه مورد بازدید هزاران نفر از مردم جهان قرار می‌گیرد ولی همه این مسائل پاسخی به چگونگی فروش اثری كه وقف یك بنای تاریخی و مذهبی است نمی‌تواند بود.
در این زمینه گفتن بسیار است و شكوه بیشمار. تا زمانیكه آثار باستانی بر حسب صورت دقیق و رسمی تعیین نگردیده است و جزء بناهای تاریخی ملی بشمار نیامده است وظیفه مردمان هنر پرور كشور ما در اقبال این میراث كهن گرانتر است.

اكبر تجویدی

منبع : مرکز علمی و پژوهشی فرش ایران