مجسمه های گوپتا

موزه ملی هند در دهلی نو در نمایشگاهی به بررسی و هنر در دوره حکومت سلسله گوپتا می پردازد.
شمال هند در قرن های ۴ تا ۶ میلادی تحت سلطه امپراطوری گوپتا بود. ظرافت های هنری این عصر بر هنر کشورهای همسایه مانند نپال ، جنوب شرقی آسیا و بعضا آسیای مرکزی تاثیر گذار بوده است. صلح و ثبات وضعیت این منطقه در آن دوران فرصت خوبی برای رشد تفکرات دینی، علوم –مانند ریاضیات و ستاره شناسی-، ادبیات و تئاتر فراهم و دوران امپراطوری گوپتا را به نقطه ای درخشان در تاریخ هند تبدیل کرد. با توجه به مجسمه هایی که نشان دهنده سنت های هندو، بودایی و جین است، می توان گرایش های مذهبی حکام آن دوران را تشخیص داد.
بیش از ۱۲۰ شیئ باستانی شامل مجسمه های بودا ساخته شده از سنگ، برنز و سفال )، مجسمه های افسانه ای و سکه های آن دوران از ۱۷ موزه مهم هند گردآوری شده اند و بسیاری از آنها برای اولین بار است که به نمایش عمومی در می آیند. هدف برگزار کنندگان این نمایشگاه، نشان دادن گوناگونی فرهنگی، دینی و هنری دوران زمامداری گوپتاها است.
بعد از فوت امپراطور کوشان در پایان قرن سوم، گوپتاها به شمال هند کوچ کردند و در سرزمینی که اکنون در حوزه ایالت های بیهار و اوتارپرادش است، سکنی گزیدند.
سلسله گوپتا در سال ۳۱۹ توسط چاندرا گوپتا تاسیس شد و در زمان سلطنت سامودراگوپتا و چاندراگوپتا دوم منطقه تحت نفوذ آنها فاصله بین رود های گنگ و سند را شمال می شد.
به غیر از اتفاقات این دوره، نمایشگاه به دو مرکز عمده هنری قرن پنجم میلادی هند یعنی ماتورا و سرنث توجه ویژه ای نشان می دهد.
ماتورا واقع در ۱۵۰ کیلومتری جنوب دهلی، یکی از شهزهای متمدن، مذهبی و هنرپرور هند بوده که در آن مجسمه های ادیان مختلف از جمله بودایی، هندو و جاینا ساخته می شد. قدمت این منطقه به قرن هشتم پیش از میلاد می رسد.
هرچند هیچ نشانه ای از این شهر گوپتایی باقی نمانده است، اما از سال ۱۸۳۰ تا امروز اشیای باستانی بسیار زیادی در این مکان کشف شده است. مشخصه اشیای این منطقه مجسمه های صورتی رنگی هستند که در نظر اول هنر پربار دوره کوشان –قرن اول تا سوم- را به یاد می آورند.
فرمانروایان سلسله گوپتا به طور مشخص به ویشنو علاقه ئ احترام بیشتری نشان می دادند، تصاویر این خدا را در بسیاری از این اشیای باستانی می توان یافت از جمله ۳ مجسمه باشکوه از ویشنا که به طرز حیرت آوری ساخته شده اند. مجسمه هایی که در زمان خود به بهترین شکل ممکن بیننده را وادار به ستایش عظمت و قدرت ویشنو می کرد. بدنی تنومند، شانه هایی بزرگ و تاج زیبا و پر از نقوش پیچیده و ظریف.
ویژگی های مجسمه های بودای این منطقه عبارتند از بدن باریک و کشیده، موهای حلزونی شکل، لب های ضخیم و نگاهی متفکر.
هنر جین تقربیا همزمان با مسحیت متولد شد و بیشتر روی خلق تصاویر گذرکننده ها (Tirthankaras)، خردمندان بزرگ آئین جین که پلی بین دنیای خاکی و عالم معنوی هستند، متمرکز شد. آنها بسیاری از ویژگی های ظاهری، به خصوص صورت و مو را از بودا به عاریت گرفتند ولی یک تفاوت اساسی میان مجسمه های آنها و بودا هست و آن، بدون لباس بودن مجسمه های جین است و این نشانه ای است از اهمیت ندادن پیروان این فرقه به دنیای مادی و مهر خدایی بر سینه آنها نقش بسته است. در این مجسمه ها، پیکر گذرکنندگان توسط دو موجود الهی احاطه شده اند.
حدود سال ۴۲۵، مرکز تولید هنر این منطقه کمی به سمت شرق رفت، به سرنث نزدیک بنارس، جایی که بودا اولین موعظه هایش را در این محل انجام داده است. این شهر در قرن دوازدهم رو به نابودی قرار گرفت تا اینکه در قرن هجدهم توجه بسیاری را به خود جلب کرد.
خطوط ظریف، ریزه کاری های باشکوه، سادگی پوشش که لباس ها هیچ گونه چین و شکنی ندارد و دقیقا بر اعضای بدن مماس می شود که این دقیقا برعکس مکتب ماتورا است، همگی گویی به روحانیتی که دین در پی آن است تجسم می بخشد و انسان را در برابر معنویت مخلوط با هنر قرار می دهد.
بخش دیگری از این نمایشگاه به نمایش گزیده ای از مجسمه های سفالین و فلزی و نقش هایی که در تزئین کاشی های معابد به کار می رفته است، اختصاص دارد. قطعه های کوچک و بزرگ تقاشی بر روی فلزات که موضوعات آن برگرفته از باور ها و نمایش های مذهبی مردم آن دوره است.
تاثیر پیکرنگاری ها فرنگ های دیگر را در برخی از این قطعات به وضوح می توان مشاهده کرد. به طور مثال موهای مواج شخصیت های برخی سفالینه ها و لباس بلند و شلوار چین دار سوریا – خدای خوشید – تاثیراتی است که هند مستقیم از فرهنگ و هنر ایران گرفته است. اندیشه تجسم بخشیدن به خورشید به صورت خدایی با ظاهر انسانی اولین بار در اوایل ظهور مسیحیت توسط مبلغان مذهبی ایرانی وارد هندوستان شد.
محدود بودن تعداد اشیای برنزی این نمایشگاه به ۵ مجسمه تنها به این دلیل است که این نمایشگاه گزیده ایست از موزه های مهم هند و مهمترین اشیای برنزی دوره گوپتا در موزه های خارجی نگهداری می شود.
تاکنون ۳۲ مجسمه فلزی متعلق به دوره گوپتا کشف شده است که ۲۷ عدد از آنها را مجسمه های بودا تشکیل می دهد.

منبع : دو هفته نامه فریاد