حج و سلامت

توصیه‌هایی برای آمادگی بیشتر برای یک سفر معنوی.
آرزوی هر مسلمانی، رفتن به این سفر پررمزوراز و معنوی است؛ سفری که با همه سفرهای دیگر ما فرق اساسی دارد.
اول از همه، از دنیای روزمره و معمول‌مان، با همه گرفتاری‌ها، دغدغه‌ها و حساب و کتاب‌هایش جدا می‌شویم و چیزی نزدیک به یک ماه را در فضایی دیگر، دنیایی دیگر و تجربه‌هایی دیگر می‌گذرانیم.
برنامه‌های ویژه و حتی می‌توان گفت غیرمتعارفی که برای این روزهای‌ حجاج در نظر گرفته شده، آنها را بالکل از دنیای مالوف و آشنای‌شان می‌کَنَد و شاید همین است ریشه تغییری که باید در آدم‌ها، بعد از رفتن به این سفر، اتفاق بیفتد.با این حال، حتی در ایام بسیار متفاوت این سفر متفاوت هم، نمی‌توانید از زیر بار امانت و مسئولیتی به نام سلامت، که به عهده شما گذاشته شده، شانه خالی کنید. مراقبت از سلامت برای هر کس، پیش‌شرط استفاده از آن فضای معنوی حج هم هست؛ در نظر بگیرید بیمار دیابتی را که به خاطر معنویت این سفر، توجهی به مراقبت‌های معمولش نداشته و قند خونش سر به آسمان گذاشته و نهایتا به حالت کما رفته.
در این حالت چطور می‌تواند آن مناسک و اعمالی را انجام دهد که گفته‌اند می‌تواند روح انسان را صیقل دهد و متعالی کند؟همین مراقبت‌ها، که مسئولیت هر انسانی است، باعث می‌شود دوباره برگردیم به مسائل پیش‌پاافتاده‌ و کاملا زمینی‌.
مسائلی که شاید خیلی ساده به نظر برسد و بعضی‌ها هم ممکن است از توجه به آن، در این ایام به‌خصوص شرم داشته باشند، اما می‌تواند روی سلامت حجاج تاثیر مستقیم بگذارد و نهایتا روی سلامت سفر معنوی‌ آنان نیز موثر باشد. پس شرمتان نیاید از این که عازم سفر معنوی حج هستید و باید به مسائل حقیری مثل دمپایی و ناخن گرفتن و بالا رفتن از پله‌های برقی توجه نشان دهید. به یاد بیاورید که اسلام سلامت جسم و روح را از هم جدا نمی‌داند.
بعضی وسایل، از ملزومات عمومی همه سفرها هستند که ما با آنها کاری نداریم. بعضی چیزها، مثل لباس خاص احرام و سجاده و چادر را هم خودتان می‌دانید و حواستان هست که باید بردارید.
اما بعضی چیزها هست که ممکن است از قلم‌تان بیفتد و همین سلامت یا حداقل آسایش‌تان را در این سفر معنوی، منقص کند. مثلا پیش‌بند نایلونی، تیغ اصلاح و ناخن‌گیر. هیچ به فکر این وسایل غیرمعمول بودید؟ اینها وسایلی است که برای یک «تقصیر» بهداشتی به آن نیاز دارید؛ عملی که برای بیرون آمدن از احرام باید انجام داد و حتما با آداب آن آشنا شده‌اید. تیغ آلوده، چون احتمال خونی شدن آن هست، می‌تواند برخی عفونت‌ها را منتقل کند، مانند ویروس هپاتیت C و ایدز.
یادتان باشد که بعد از اصلاح، تیغتان را در پیاده‌رو یا جوی‌ها نیندازید، چون برای دیگران خطرناک است.چراغ‌قوه هم یکی از آن چیزهایی است که می‌تواند در روزهایی که در چادرهای منا و عرفات هستید، به کارتان بیاید، چون آنجا باید یک زندگی نسبتا صحرایی را تجربه کنید، تا شاید یک کم به اصل خودتان برگردید. در این حالت ممکن است بخواهید دعا یا قرآن بخوانید که چراغ‌قوه به دردتان خواهد خورد.
● دل را بسپار به خدا
حج برای برخی افراد تنش و استرس زیادی دارد. همین که فرد از خانواده و محیط آشنای همیشگی‌اش جدا شده، خودش یک عامل استرس است. عادات روزمره فرد مثل عادات غذایی هم در این مدت تغییر می‌کند که این باز نوعی تنش به وجود می‌آورد. یک مقدار هم وسواس درست انجام دادن اعمال هم هست که به نگرانی های فرد اضافه می‌کند.
گاهی دیده شده که برخی از افراد حتی آن قدر دچار استرس می‌شوند که تیک‌های عصبی پیدا می‌کنند یا خواب‌شان، از هفته‌ها قبل از اعزام، دچار مشکل و اختلال می‌شود. راه حل این طور استرس‌ها و نگرانی‌ها هم چیزی نیست جز توکل، یاد خدا و اعتماد.
اگر در مسائل شرعی و احکام نگرانی دارید، به روحانی کاروان‌تان مراجعه کنید و درباره نگرانی‌های‌تان با او صحبت کنید و سؤال‌های‌تان را بپرسید. به پاسخ‌های ایشان هم اعتماد کنید تا از بار نگرانی‌تان، کم شود، آن هم در سفری که باید برای شما آرامش به ارمغان بیاورد.
● دمپایی‌های آسمانی
یکی از مهم‌ترین اجزای جدانشدنی اعمال و مناسک حج، پیاده‌روی‌های آن است. شما باید سعی کنید، طواف کنید، که جزء اعمال واجب است، همچنین باید از کوه بالا بروید، داخل حرم نبوی کلی راه بروید تا زیارت کنید، فاصله چادرها تا محل رمی جمرات را هم پیاده بروید، که اینها هم جزء مستحبات و حواشی اعمال است.
▪ طواف؛ فشار نیاوردن به اطرافیان، که جزء لاینفک صف‌های ایرانی است را، در هنگام طواف کردن هم از یاد نبرید. اگر چیزی از دست‌تان افتاد، لطفا برای برداشتنش هیچ به خودتان زحمت ندهید، چون ممکن است سر خودتان هم بلایی بیاید.
▪ سعی؛ در اینجا باید هروله کنید. یعنی چیزی بین راه رفتن و دویدن. پس بی‌خود هل نزنید. احتیاط باعث می‌شود پایتان در این راهروهای سنگ‌فرش‌شده، که هیچ شباهتی به بیابانی که هاجر گز می‌کرد، ندارد، پیچ نخورد. مشکلی که گاهی تا نزدیک به ۲۰۰ نفر از حاجیان ایرانی را گرفتار خود کرده است.
▪ پیاده تا جمرات؛ درست است که گفته‌اند اینجا وادی مقدس است و «فاخلع نعلیک»، اما برای این مرحله که چیزی حدود ۷-۶ کیلومتر است و باید پیاده بروید، حواستان باشد که دمپایی مناسبی همراه‌تان باشد. کف صاف نداشته باشد که لیز بخورید و راه رفتن با آن هم راحت باشد. در ضمن طوری نباشد که در آن عرق کنید.
● کوهی سر در آسمان
مکه شهر کوه‌ها و صخره‌هاست. به همین خاطر جا به جای آن را می‌بینی که بین دو تا کوچه، پله برقی گذاشته‌اند. به حاجیان مسن یا آنها که عادت به استفاده از این پله‌ها ندارند،‌توصیه می‌کنیم موقع استفاده حواس‌شان را خوب جمع کنند، چون هر سال، تعدادی از حاجیان، موقع استفاده از این پله‌ها دچار سانحه شدند.
اگر این توفیق نصیب‌تان شد که به زیارت اولین تجلی وحی، یعنی غار حرا، بروید، هول نشوید و دست و پای‌تان را گم نکنید. بالا رفتن از این کوه، کار هر کسی نیست، پای علی می‌خواهد و دل محمد. احتمال سقوط از کوه، به هر حال وجود دارد، همان طور که در سال‌های گذشته، هم برای زائران ایرانی و هم برای زائران کشورهای دیگر این اتفاق افتاده است.
کفش مناسب بپوشید که سر نخورید و مراقب باشید که پای‌تان را کجا می‌گذارید. مراقب ریزش سنگ و سنگ‌ریزه هم از زیر پایتان باشید، چون احتمالا روی سر و کله زائر پایین‌دست‌تان خواهد خورد.
● سفره‌های آسمانی
چه کسی گفته که اینجا فقط باید به فکر خوراک معنوی بود و دیگر اهمیت ندارد چه خوردی و چه نخوردی؟ در این سفر، به خصوص کسانی که بیماری خاصی دارند، باید مراقب غذا خوردن‌شان باشند.کاروان‌های ایرانی، آشپزخانه‌های مرکزی و خاص خود را دارند و طبق گفته مسئولان بهداشتی حج، همه ساله از متخصصان تغذیه دعوت می‌شود تا برنامه غذایی سالمی برای حاجیان ارائه کنند.
همچنین آشپزخانه‌ها موظفند برای افرادی که بیماری خاصی دارند، طبق دستور پزشک و کارشناس تغذیه، غذای رژیمی خاص تهیه کنند. مثل دیابتی‌ها، کسانی که چربی یا فشارخون بالا یا مشکل کلیوی دارند. اگر شما هم از این دسته هستید، هم از این امکانات استفاده کنید و هم خودتان مراقب این که چی بخورید و چی نخورید باشید. چون بیشتر از این که کسی به فکر برنامه‌ریزی برای تغذیه شما باشد، این خود شما هستید که باید رعایت پرهیزهای غذایی‌تان را بکنید.
● داروهای زمینی، شفای آسمانی
شاید یکی از حاجت‌های شما در این سفر، به دست آوردن سلامت باشد، به خصوص وقتی که با یک بیماری مزمن دست و پنجه نرم می‌کنید. با این حال، وسایلی را که باید از طریق آنها این حاجت شما برآورده شود، از یاد نبرید. پزشک کاروان قبل از اعزام، شما را معاینه می‌کند، آزمایش‌های لازم را انجام می‌دهد و نتایج آنها را بررسی می‌کند. اگر وضعیت ثابتی نداشته باشید، اجازه اعزام را به شما نخواهد داد.
بهتر است به حکم پزشک تسلیم باشید، چون در این صورت هم در امانت سلامت خودتان خیانت کرده‌اید و هم اسباب دردسر و ناراحتی بقیه را در این سفر فراهم کرده‌اید. مطمئن باشید که پزشکان سختگیری بیش از حد نمی‌کنند، چون شنیده شده که حتی بیماران نیازمند به دیالیز را هم با خودشان می‌برند و امکانات دیالیزشان را در عربستان دارند. اما اگر با وجود بیماری، به شما اجازه اعزام داده شد، یادتان نرود که داروهایتان را، برای مدت یک ماه همراه خودتان داشته باشید، آنها را در کیف یا ساک دم دستی‌تان بگذارید و مصرف به موقع آن را فراموش نکنید.
اگر دیابت دارید و انسولین مصرف می‌کنید، باید بدانید که تزریق انسولین در موقع احرام مشکلی از نظر شرعی ایجاد نمی‌کند.
توجه داشته باشید که همراه داشتن برخی داروها، از نظر دولت و پلیس عربستان جرم محسوب می‌شود، جرمی معادل حمل مواد مخدر، که در آن کشور مجازات سنگینی هم دارد و بهتر است از خیر همراه داشتن آن بگذرید؛ داروهایی مثل استامینوفن کدئین، شربت‌های سینه مانند اکسپکتورانت کدئین و همچنین داروهای آرام‌بخش و خواب‌آور مانند دیازپام، فنوباربیتال و غیره هم در همین رده محسوب می‌شوند.
بنابراین حتما قبل از پر کردن کیسه دارویی‌تان، با مسئولان کاروان‌ها درباره آن مشورت کنید. مدارک، آزمایش‌ها، نوارقلب و چیزهایی مثل اینها را، حتما با خودتان همراه داشته باشید، خدا را چه دیدید، شاید مشکلی برایتان پیش آمد و این مدارک از صرف شدن هزینه و وقت اضافی جلوگیری کند.
بیمارانی که مشکل قلبی دارند، احتمالا از آنها نوار قلب و تست ورزش گرفته شده و وضعیت به اندازه کافی خوبی داشته‌اند، اما بهتر است در حین انجام اعمال، قرص‌های با اثر فوری‌شان مانند نیتروگلیسیرین زیرزبانی، همراه خود ببرند و اگر در حین اعمال سنگین‌تر، مانند سعی یا طواف، یا پیاده‌روی‌های طولانی، دچار درد قفسه سینه شدند، حتما فوری از آن استفاده کنند و پزشک کاروان را از مشکل‌شان مطلع کنند.
البته به گفته مسئولان بهداشتی و پزشکی حج، رویکرد پزشکان کاروان‌ها، بیشتر سلامت‌محور و پیشگیرانه است و خود آنها، قبل از این که شما مشکلی پیدا کنید، به شما سر می‌زنند و از احوال‌تان جویا می‌شوند.
● آبی بهداشتی از بهشت
یکی از مسائلی که هم به خاطر آب و هوای عربستان پیش می‌آید و هم به خاطر اعمال و مناسک خاص حج که با فعالیت زیاد توام است، از دست رفتن آب بدن و تشنگی است. اولا غیر از شراب الهی، که در این ایام مهمان‌تان خواهند کرد، به فکر رفع تشنگی بدن‌تان هم باشید.
برای این کار به هیچ‌وجه نوشابه‌های گازدار را انتخاب نکنید؛ چون معده شما را ناراحت می‌کند و ممکن است مشکلات دیگری هم برایتان ایجاد کند. چای هم، باوجود همه فایده‌هایش، متاسفانه ادرارآور است و به همان نسبت که مایع وارد بدن‌تان می‌کند، باعث دفع آن هم می‌شود.
از آب غیر بسته‌بندی‌شده هم استفاده نکنید. البته مسئولان بهداشتی عربستان اطمینان داده‌اند که آب شهرهای مکه و مدینه کاملا سالم‌سازی شده و مطمئن است، با این حال به این توصیه احتیاطی توجه کنید و این یک ماه را از آب بطری‌ها بنوشید. اگر سن‌تان کمی بالاتر است یا بیشتر تشنه می‌شوید، همراه داشتن یک بطری کوچک، در همه وقت و همه جا، مشکلی ایجاد نمی‌کند.
نوشیدن آب، هم خستگی شما را می‌گیرد و هم از احتمال بروز مشکلی به نام یبوست جلوگیری می‌کند. مشکلی که به خاطر خوردن بعضی میوه‌ها، مانند موزهای کمی کال، یا خوردن بیش از حد خوراکی‌های پروتئینی و همچنین تعریق بالا، ممکن است به وجود آید.
البته در منا و عرفات، مشکل صف‌های طولانی سرویس‌های بهداشتی هم وجود دارد، بنابراین یادتان باشد آنجا که هستید، کمی مصرف مایعات‌تان را محدود کنید. در زمان وقوف در چادرهای این منطقه ممکن است به شما یخ‌هایی هم بدهند، یادتان باشد که این یخها بهداشتی نیستند و نباید برای خوردن استفاده شود، فقط خنک‌تان خواهند کرد. البته این هم خوب است، چون از عرق کردن شما و اتلاف مایعات بدن، جلوگیری می‌کند.
● بیماری حجاج
یک دسته از بیماری‌ها هست که متاسفانه، به عنوان سوغات اکثر حجاج از سفر حج شناخته شده و آن هم عفونت‌های اغلب ویروسی دستگاه تنفس است، از سرماخوردگی و عفونت‌های شبه‌آنفلوانزایی گرفته تا سینوزیت، مننژیت، فارنژیت و حتی ذات‌الریه، یعنی عفونت ریه.
تلاش‌های کارشناسان بهداشتی، برای پیشگیری از این سوغات دوست‌نداشتنی، تا به حال ناکام مانده است. البته برخی از این بیماری‌ها، مانند مننژیت مننگوکوکی، واکسن دارد و حتما جزء برنامه شما قرار گرفته.
واکسن آنفلوانزا را هم شاید زده باشید که البته ممکن است نتواند جلوی برخی گونه‌های ویروسی عامل آن را بگیرد که از سراسر دنیا مهمان عربستان هستند. تراکم بالای جمعیت در این ایام و تنوع گونه‌های بیماری‌زا، دو عامل مهمی هستند که کار کنترل این بیماری‌ها را با مشکل مواجه می‌کنند، طوری که در سال‌های پیش، حتی تا ۷۰ درصد از حجاج کشورمان دچار انواع و اقسام مختلف این بیماری‌ها شدند که البته انجام دادن اعمال حج را هم برای آنها سخت می‌کند.
توصیه ما برای آنها که به این مشکل‌ها دچار شده‌اند، این است که به توصیه‌های پزشکان کاروانها در این باره توجه کنند، اگر امکانش را دارند، یک یا دو روز استراحت کنند، چون روند بیماری را کوتاه‌تر می‌کند و اگر لازم است دارویی مصرف کنند، حتما این کار را بکنند.
در مورد واکسن، یک نکته دیگر هم هست و آن این که برخی بیماران، باید نوع دیگری از واکسن، یعنی واکسن پنوموواکس را هم بزنند. این واکسن، برای بیماران مبتلا به برونشیت مزمن، برونشکتازی، سینوزیت‌های شدید مزمن و بیمارانی که طحال‌‌شان برداشته شده، الزامی است.
● حادثه خبر نمی‌کند
حوادث زیادی در سال‌های اخیر در عربستان و در ایام پرازدحام حج اتفاق افتاده، که بعضی از آنها را همه به یاد داریم، مثلا چند سال پیش، در رمی جمرات، ۲۴۴ نفر زیر دست و پا ماندند و جان خودشان را در راه مبارزه با شیطان از دست دادند. البته با ساخت و سازهایی که در محدوده منازل شیطان انجام شده، و ۲ طبقه شدن آن، احتمال این ازدحام بیش از حد، تا حدود زیادی از بین رفته، اما بیشتر از همه خودتان باید مراقب زیر دست و پا نماندن خودتان باشید.
سنگ‌هایی را که برای پرتاب به سمت شیطان رجیم انتخاب می‌کنید هم برای سلامت حاجیان دیگر مهم است؛ مثلا فرض کنید این سنگ احتمال دارد نه به شیطان رانده شده، که به سر حاجی دیگری بخورد! احتمالش هست، طوری که گاهی گزارش شده تا ۳۷۵ سنگ، اشتباهی، فقط به سر حاجیان ایرانی خورده! بنابراین سنگ کوچک بردارید که نشانه زدن باشد و نه نزدن!

دکتر فرنوش صفوی‌فر

منبع : روزنامه همشهری