تغذیه در سالمندان

تغییرات فیزیولوژیک در سالمندی که نیازهای تغذیه ای را تحت تاثیر قرار میدهند عبارتند از:
▪ کاهش توده عضلانی:
در هر دهه حدود %۳-۲ توده عضلانی کاهش می یابد.این کاهش موجب کاهش قدرت عضلانی, کاهش عملکرد فیزیکی, کاهش کنترل در راه رفتن, افزایش عوامل خطر بیماریها می شود.
▪ افزایش توده چربی:
موجب افزایش احتمال بروز چاقی, پی آمد آن احتمال بروز اختلالات ناشی از چاقی, کاهش فعالیت جسمی بعلت چاقی می شود.
▪ کاهش متابولیسم پایه:
متابولیسم پایه در طول زندگی %۲۰-۱۵ کاهش می یابد.این کاهش موجب کاهش نیاز به انرژی در سالمندان می شود.
▪ کاهش حواس پنج گانه:
- بخصوص کاهش حس چشائی و بویایی, براشتها, انتخاب غذایی و دریافت غذا تأثیر مهمی دارد.
- کاهش حس چشائی بعلت کاهش تعداد پرزهای چشائی ایجاد می شود .
- کاهش حس بویایی بعلت اختلال در عصب بویائی ایجاد می شود.
- بیماریهایی مانند دیمانس, الزایمر, مصرف دارو, مداخلات جراحی, عوامل محیطی براشتها و دریافت غذا تأثیر گذارند.
▪ اختلالات دهان و دندان:
- پوسیدگی دندانها،از دست دادن چند یا تمام دندانها،مشکلات لثه ،مشکلات دندان مصنوعی ،زخم و ناراحتی مخاط دهان که نتیجه آن بروز مشکلات جویدن و مشکلات بلع منجر به عدم استفاده از مواد حاوی فیبر غذایی مانند میوه, سبزی, سالاد, حبوبات, نان, انواع گوشت و بطور کلی غذاهای سخت می شود
▪ تغییرات گوارشی:
- یبوست: بعلت کاهش حرکات دودی دستگاه گوارش, کاهش مصرف آب و مایعات, کمبود تحرک, کمبود مصرف فیبر غذایی, مصرف داروها.
- کاهش یا افزایش اشتها (کم خوری عصبی یا پرخوری عصبی) و در نتیجه کاهش قابلیت هضم و جذب مواد غذایی و اختلال در متابولیسم مواد مغذی و نهایتاً بروز سوء تغذیه
▪ اختلالات قلبی – عروقی:
کاهش الاستیسیته عروق خونی ،افزایش مقاومت عروق محیطی ،پر فشاری خون،نرسیدن خون کافی به قلب ،بروز آترواسکلروز،مرگ و میر ناشی از سکته های قلبی و مغزی، ،بالا بودن کلسترول تام خون ،بالا بودن LDL وVLDL،بالا بودن تری گلیسرید،افزایش فشار خون،چاقی،دیابت،
● نیازهای تغذیه ای سالمندان:
▪ انرژی:
نیاز به انرژی با بالارفتن سن کاهش می یابد که این کاهش به علت تغییرات حاصله در ترکیبات بدن ، کاهش فعالیت بدنی ، کاهش توده عضلانی و کاهش متابولیسم پایه می باشد. برای تعیین انرژی مورد نیاز در سالمندان, BMI, معیار مناسبی است .در صورت دریافت کمتر از ۱۵۰۰ کالری در روز باید مکمل مصرف شود.
▪ پروتئین
نیازهای پروتئینی (بر حسب گرم برای هر کیلو گرم وزن بدن) با بالارفتن سن تغییری نمی کند، ولی معمولا" به علت کاهش انرژی دریافتی ، کاهش توده عضلانی و ناکافی بودن ذخائر پروتئین ماهیچه های اسکلتی و نیز تغییر در ذائقه ، مقدار کافی تامین نمی شود. میزان پروتئین دریافتی باید حدود g/kgw ۵/۱-۱ در روز باشد تا بتواند تعادل ازت را حفظ کند.
▪ کربوهیدرات
مانند تمام سنین مقدار کربوهیدرات مصرفی روزانه حدود %۶۵-۴۵ کل انرژی را باید تأمین نماید. فیبر غذایی به مقدار ۲۰ تا ۳۵ گرم روزانه توصیه می شود. مصرف کربوهیدراتهای پیچیده (مانند مواد نشاسته ای) مفیدتر از قندهای ساده می باشد.کربوهیدراتهای پیچیده علاوه بر تأمین انرژی, دارای خواصی همچون موارد زیر می باشند:
- حاوی مقادیر قابل توجهی فیبر غذایی هستند که در سلامت انسان اثرات مهمی دارد.
- حاوی مقادیر مناسبی پروتئین گیاهی, ویتامینها و املاح می باشند.
- حاوی فیتوکمیکال ها هستند که ضد سرطان اند.
- بعلت آنکه در معده توقف بیشتری نسبت به مواد قندی دارند, ارزش سیری آنها خیلی بیش از مواد قندی است.
- چون قند آنها بتدریج وارد خون می شود ، برای افراد دیابتی خیلی مناسبتر از مواد قند یست.
لازم به ذکر است که کمبود کربوهیدراتها در رژیم غذایی روزانه, موجب استفاده بدن از پروتئین بعنوان منبع تولید انرژی می شود.
▪ چربی
سالمندان سالم، می توانند حداکثر ۳۰% از کالری روزانه خود را از چربی دریافت کنند. باید مقدار چربیهای اشباع کاهش یافته طوری که بیش از ۸ تا ۱۰ درصد کل انرژی نباشد. مقدار کلسترول دریافتی از ۳۰۰ میلی گرم روزانه تجاوز نکند..بیشتر بهتر است از چربیهای تک غیر اشباع( MuFA) مثل روغن زیتون و کلزا و چند غیر اشباع PuFA) ) مثل انواع روغنهای مایع استفاده شود.نسبت انواع چربیها در رژیم غذایی بهتر است به میزان
<۱۰ PuFA, =۱۵% MuFA و =۱۰% SFA باشد. با مصرف مواد حیوانی کم چرب مانند لبنیات کم چرب, گوشت قرمز بدون چربی, گوشت سفید و تخم مرغ به میزان متعادل در رژیم غذایی روزانه, میزان ۱۰%سهم SFA تأمین خواهد شد. جانشین کردن چربیهای تک غیر اشباع( MuFA) و چند غیر اشباع PuFA) ) با چربیهای اشباع, موجب کاهش چربیهای نامطلوب خون می شود.
▪ ویتامینها و مواد معدنی
کمبود ویتامینها و مواد معدنی در اثر موارد زیر ایجاد میشود:
- سوء جذب یا اختلال در هضم و جذب و متابولیسم مواد غذایی بعلت کهولت
- مصرف برخی داروها که از جذب ویتامین ها و املاح جلوگیری می کند.
- مصرف سیگار که موجب افزایش نیاز به برخی از ویتامینها می شود.
- کمبود مصرف لبنیات بعلت عدم تحمل قند شیر یعنی لاکتوز(این عارضه بعلت کاهش ترشح آنزیم لاکتاز در بدن سالمندان رخ می دهد)
- کاهش ترشح اسیدکلریدریک معده
- کاهش ترشح فاکتور داخلی
- کاهش مصرف گوشت و مواد حیوانی و تخم مرغ
- کم خوری به علت بی اشتهایی یا مشکلات دهان و دندان یا مشکلات گوارشی یا ترس از افزایش چربیهای نامطلوب خون یا فشار خون
- انتخاب غلط غذایی بعلت عدم آگاهی تغذیه ای یا افسردگی
- کمبود مصرف میوه ها و سبزیهای تازه بعلت مشکلات دهان و دندان یا مشکلات گوارشی.
- کمبود مصرف مواد حاوی فیبر غذایی (غلات یا سبوس, حبوبات) بعلت مشکلات فوق
- استرس و فشارهای روانی که موجب افزایش نیاز به ویتامین ها می شود.
- زندگی در اطاقهای در بسته و قرار نگرفتن در معرض نور خورشید
▪ ویتامین D:
سالمندان به علت کم شدن جذب ویتامین D در بدن و نیز کاهش ساخته شدن این ویتامین در پوست ممکن است به کمبود این ویتامین دچار شوند. قرار گرفتن در معرض اشعه مستقیم نور خورشید جهت تولید مقدار کافی ویتامین D در بدن, لازمست.
▪ ویتامین های گروه B :
دریافت ناکافی فولات، ویتامین B۶ و ویتامین B۱۲ منجر به کاهش مقدار هموسیستئین پلاسما که خود فاکتور خطر بیماریهای قلبی عروقی است می شود.
▪ کلسیم:
جذب کلسیم در نتیجه کاهش گیرنده های ویتامین D در این سنین کمتر می شود.
▪ روی و آهن:
مکمل یاری روی تنها در افرادی توصیه می شود که کمبود دریافت دارند. دریافت ناکافی آهن در سالمندانی که گوشت قرمز، ماهی و ماکیان استفاده نمی کنند دیده می شود.
▪ آیا مکمل یاری برای سالمندان ضرورت دارد؟
ـ بعضی از مواد مغذی در مقادیر زیاد سمی هستند و در جذب ریز مغذیها ممانعت ایجاد می کنند. مصرف اضافه ویتامینها موجب هیپر ویتامینوزمی شود. مقدار دریافت مکمل ها بایستی با توجه به مقدار آنها در رژیم مصرفی و نیاز سالمندان توصیه میشود.

گیتی بهدادی پور- کارشناس تغذیه

منبع : وب سایت گیتی بهدادی پور