بازیافت خودروهای فرسوده

طی چند دهه گذشته با وسعت یافتن شهرها ، نیاز به خودرو برای سفرهای درون شهری از اهمیت ویژه ای برخوردار شده است. عده ای داشتن خودرو جدید و آخرین مدل را نشانگر جایگاه ویژه اجتماعی می داند و اغلب جوانان نیز از راندن خودرو با سرعت بالا لذت می برند. تقاضا برای خرید خودرو های جدید با وجود تمامی مسائل مبتلا مانند گرانی بنزین، آلودگی هوا، كمبود پاركینگ و ترافیك سنگین ، سبب ایجاد و رشد فناوری جدید ساخت خودروها شده است. خودروهایی كه علاوه بر زیبایی ، سرعت بیشتر ، مصرف كمتر و بدنه كوچكتری دارند. خودروهای تولید شده بر اساس فناوری جدید با توجه به امتیازهای پیش گفته و تسهیلاتی مانند فروش اقساطی ، مورد استقبال قرار گرفته اند. بر اساس آمار روزانه ۱۲۰۰ دستگاه خودرو جدید تولید می شود. به بیان دیگر ناگزیر سالانه بیش از نیم میلیون خودرو جدید وارد معابر می شود ، این در حالی است كه ۵/۲ تا ۶/۲ میلیون خودرو فرسوده در ایران موجود است كه ۵/۱ میلیون آن در تهران است.
بنابراین نیاز به خروج خودروهای فرسوده از كاروان حمل و نقل درون شهری بشدت احساس می شود. این عمل علاوه بر آثار مثبت زیست محیطی از تبدیل شهر به یك پاركینگ بزرگ پیشگیری می كند. از نقطه نظر قانون _ بر اساس ماده ۶۲ قانون برنامه چهارم توسعه _ تمامی خودروهای فرسوده باید تا سال ۱۳۸۸ از رده خارج شوند. با توجه به شمار خودروهای فرسوده برای تحقق مصوبه دولت در این زمینه از سال ۱۳۸۴ سالانه حداقل ۳۵۰ تا ۴۰۰ هزار خودروی فرسوده از رده خوارج خواهند شد. با توجه به مطالب پیش گفته و لزوم خروج و انهدام خودروهای فرسوده ضرورت توجه به مدیریت بازیافت خودروهای فرسوده ، بیش از پیش احساس می شود.
در طرح حاضر پس از تعریف بازیافت و شرح شیوه های بازیافت خودروهای فرسوده در خصوص مدیریت بازیافت خودرو ، راه كارهایی پیشنهاد می شود.
● تعریف بازیافت و فواید آن :
بازیافت فرایندی است كه طی آن مواد زاید جدا شده و به عنوان ماده خام برای تولید محصولات جدید به كار گرفته می شود، به بیان دیگر، بازیافت عبارت است از بازگرداندن مواد قابل استفاده به چرخه تولید و یا به طبیعت.
بازیافت دارای مراحلی چون جداسازی مواد قابل بازیافت ( مانند شیشه، پلاستیك و فلز ) و پردازش مواد است ، به طوری كه طی فرایند یا فرایندهایی ، مواد زاید دوباره قابل استفاده شوند.
▪ بازیافت دارای فوایدی است از جمله :
ـ حجم زباله ورودی به محیط زیست كاهش می یابد.
ـ از آلودگی كاسته می شود.
ـ نیاز به مراكز دفن و زباله سوزها كاهش می یابد.
ـ نیاز به تولید و یا ورود مواد خام از خارج كاهش می یابد.
ـ تولید ملی افزایش می یابد.
ـ اشتغال ایجاد می شود.
ـ سطح بهداشت عمومی بالا می رود.
● فرایند بازیافت خودرو
حدود ۷۵ درصد وزن خودرو شامل فلزات و ۲۵ درصد دیگر آن شامل مواد غیر فلزی همچون پلاستیك، لاستیك و شیشه است كه دور ریز محسوب می شوند.
هنگامی كه عمر یك خودرو به پایان می رسد ، معمولاً به اوراق كنندگان فروخته می شود. قطعاتی كه قابل فروش است ، جدا و باقی مانده در محیط رها می شود یا به دستگاه خردكن فرستاده می شود. خردكن ها دارای چكش های بزرگ هستند كه توده خودرو را شكسته و آسیاب كرده و به ذراتی به كوچكی یك مشت تبدیل می كنند ، سپس فلزلت از جنس آهن و غیر آهن از یكدیگر جدا می شوند، مواد دیگر نیز دور ریز هستند. این دور ریز سبب آلودگی زمین و خاك می شود و تأثیر نامطلوبی بر محیط زیست دارد.
امروزه در كشورهای توسعه یافته تلاش بر آن است كه میزان مواد دور ریز را به حداقل برسانند. از جمله در انگلستان كنسرسیوم بازیافت خودرو انگلیس ( CARE ) پرژه ای را با همكاری خودروسازان و اوراق كنندگان خودرو در دست اجرا دارد كه هدف از آن كاهش میزان دور ریز مواد غیر فلزی است. آنها روشهای بازیافت بالقوه ای را در زمینه مواد غیر فلزی انجام می دهند . به كمك این روشها می توان میزان دور ریز مواد اولیه را به هشت درصد رساند و هدف آنها این است كه این مقدار تا سال ۲۰۱۵ به پنج درصد برسد.
اوراق كنندگان ( CARE ) از طریق تولید كنندگان، به اطلاعات تولید دسترسی مستقیم دارند. آنها برای شناسایی و جداسازی انواع مختلف پلاستیك در یك مدل خاص خودرو ، این اطلاعات را مورد استفاده قرار می دهند.
● بازیافت لاستیك ( تایر )
لاستیك ها حدود پنج درصد وزن خودرو را تشكیل می دهند. در ایران سالانه حدود هفت میلیون حلقه انواع لاستیك سبك و سنگین مصرف می شود . لاستیك های فرسوده از ضایعاتی هستند كه به سبب پایداری زیاد تأثیر زیان بار زیست محیطی داشته و چهره طبیعت را نازیبا می كنند.
در صورتی كه بدانیم به ازای تولید یك لاستیك كامیونی معادل ۲۲ گالن نفت مصرف می شود و در صورت روكش گذاری لاستیك ، معادل ۷۰ درصد در مصرف نفت خام مورد نیاز صرف جویی می شود ، بیشتر به لزوم بازیافت لاستیك پی می بریم.
▪ لاستیك های فرسوده به شیوه های زیر مورد استفاده مجدد قرار می گیرند :
ـ روكش مجدد : لاستیك هایی كه شرایط لازم برای بازسازی دارند ، روكش مجدد شده و مورد استفاده قرار می گیرند.
ـ پودر : لاستیك ها خرد شده و آسیاب می شوند و به صورت گرانول برای استفاده در سایر محصولات آماده می شوند ، مانند زمین های ورزشی ، رنگ ها ، كف پوش ها .
ـ پیرولیز :لاستیك ها را به دور از مجاورت هوا حرارت می دهند ، با این كار روغن و كربن به دست می آید .
ـ سوزاندن : به منظور ایجاد انرژی در نیروگاه ها و یا سوخت در كارخانه تولید سیمان ، سوزاندن تایرها باید در شرایط حفاظت شده ای صورت گیرد تا موجب آلودگی هوا نشود. همچنین مواد به جا مانده از احتراق دفع شود. این عمل برای لاستیك های قابل بازیافت توصیه نمی شود.
متخصصان بازیافت، روكش گذاری را مناسب ترین شیوه بازیافت می دانند. فناوری صنعت روكش با پیشرفت فناوری در صنعت ساخت لاستیك همگام بوده و به شیوه ای مكمل رشد داشته است. امید است با تولید لاستیك های روكش شده كه از ایمنی و كارایی مناسب برخوردارند، فرهنگ خرید لاستیك های بازیافتی میان متقاضیان رواج یابد.
● اهمیت مدیریت بازیافت خودرو های فرسوده
بر اساس آمار های پیش گفته ما با حجم بسیار زیاد خودرو های فرسوده مواجه هستیم. خودروهایی كه ناگزیر باید از چرخه حمل و نقل خارج شوند. خروج این خودرو ها موجب تسهیل در حمل ونقل شهری و صرفه جویی در مصرف سوخت و پاكی هوا می شود.
دو شیوه در برخورد با خودروهای فرسوده بكار می رود. اولین شیوه رها كردن خودروهای فرسوده در محیط خارج از شهر ها و یا مناطق دور افتاده است . این شیوه علاوه بر آثار زیان بار زیست محیطی و چشم انداز نازیبایی كه ایجاد می كند ، به علت شمار بالای خودرو های فرسوده غیر عملی است.
شیوه دوم مواجهه با خودرو های فرسوده ، بازیافت خودرو های فرسوده است .در بازیافت خودرو، علاوه بر رها شدن از انبوه قراضه و زباله می توان به منافع اقتصادی نیز دست یافت. بازیافت خودرو ها مستلزم اقدامات گسترده و متفاوتی است كه در حوزه اختیارات و وظایف سازمان های مختلف قرار دارد. سازمان هایی كه با پراكندگی مكانی و جغرافیایی و ساختار مدیریتی گوناگون اداره می شوند. برای سازمان دهی اقدامات پیش گفته نیاز به هماهنگی ، سازماندهی ،كنترل و به بیان دیگر مدیریت یكپارچه خودرو های فرسوده احساس می شود. از جمله وظایف مدیران، بازیافت خودرو و ایجاد هماهنگی و تسهیل در انجام اقدامات ذیل است :
ـ تخصیص تسهیلات مالی به صاحبان خودرو های فرسوده از سوی دولت و دستگاه ها .
ـ سرعت بخشی و تسهیل در انجام اقدامات قانونی ابطال پلاك خودرو ( صدور گواهینامه اسقاط توسط اداره راهنمایی و رانندگی ).
ـ سازماندهی تحقیقات در زمینه بازیافت خودرو و استفاده از تجارب دیگر كشورها در این زمینه.
ـ ایجاد شهرك های بازیافت خودرو با حمایت وزارت صنایع و سازمان حفاظت محیط زیست.
ـ ایجاد همكاری میان تولیدكنندگان و بازیافت كنندگان خودرو به صورتی كه اطلاعات مورد نیاز از جمله طرح و نقشه خودرو و جنس قطعات برای بازیافت مؤثرتر در اختیار بازیافت كنندگان قرار گیرد.
ـ تعیین اقدامات تشویقی برای تولید كنندگانی كه در ساخت خودرو از مواد قابل بازیافت با استحكام بیشتر ( عمر طولانی ) استفاده می كنند.
اقدامات پیش گفته بدون مرجع تصمیم سازی واحد، به صورت غیر متمركز و پراكنده صورت می گیرد. این امر موجب موازی كاری ، صرف هزینه ، فرصت و زمان است. همچنین مغایر با اصول بدیهی اثر بخشی و كارایی است و نیز در هنگام بروز مشكل مرجع واحدی مسؤول رفع و پاسخگوی انجام كلیه مراحل نیست.در آخر ایجاد یك هسته واحد كه مدیریت و هدایت كلیه مراحل بازیافت خودرو های فرسوده را بر عهده بگیرد ، پیشنهاد می شود.

منبع : نشریه موج