نگاه به تاریخ در فضای انتزاعی

برای بررسی و تحقیق پیرامون هر موضوعی شناخت شرایط زمانی و مکانی آن مسئله شرط اول و لازم این بررسی است، مع الاسف بیشتر داوری ها در مسائل اجتماعی و تاریخی در جامعه ما خاصه در میان عامه فارغ از شرایط اجتماعی دوره ای صورت می گیرد که آن واقعه در آن برهه به وقوع پیوسته و شاید این بی دقتی یا بگوییم اشتباه تحقیقاتی بزرگترین لطمه را به پیکر تحقیقات و مطالعات جامعه شناختی ما وارد کرده و حاصل این داوری مع الفارق ما را از شناخت آفات اجتماعی و چهره واقعی رجال سیاسی و پیشوایان جامعه آن گونه که بودند محروم می سازد و نه تنها گذشته چراغ راه حال و آینده ما نشده که همچنان به کجراهه رفته و از طریق مستقیم حق دور شده ایم. همان طور که پس از گذشت یک قرن از جنبش مشروطه که نخستین نهضت ملی ایران پس از ظهور دموکراسی در غرب به حساب می آید هنوز در اول راهیم. اگر دموکراسی را یک فرهنگ و تربیت اجتماعی بدانیم باید اذعان کنیم که با دموکراسی و جامعه مدنی و لوازم مترتب بر آن یعنی آزادی، عدالت، حزب و قانون بیگانه ایم. هنگامی که ندای مشروطه خواهی از جانب روشنفکران و علمای آگاه و دردمند و دلسوز جامعه برخاست مردم از نظر آگاهی به مسائل اجتماعی به دلیل اکثریت بی سواد، نبودن روزنامه و رسانه و عقب ماندگی های ناشی از حکومت های بی لیاقت، دست نشانده و خودکامه در سطح نازلی قرار داشتند. جامعه ایران در آن دوره را می توان به سه طبقه تقسیم کرد:
۱) به جز معدودی از آنها که مردانی صالح و خداترس و با مسائل اجتماعی و مردم آشنا بودند بقیه در پی منصب و مقام و استفاده مادی از مردم بوده و اکثراً برای حفظ موقعیت خود در راستای منافع حکومت وقت حرکت می کردند. آن تعداد صالح نادر هم نه منصب داشتند نه قدرت اجرایی و تنها مرجع رسیدگی به شرعیات و مرافعات مردم بودند. با این توصیف حکومت مرافعات و کارهای خود را با آن دسته از روحانیان ارجاع می داد که وابسته به حکومت بودند.
۲) حکومت و عوامل آن که تحت نظر سلطان مطلق العنان اداره می شد و هیچ کس را حق چون و چرایی نبود.
۳) مردم که اکثراً بی سواد و نسبت به حقوق خود جاهل و چشم بسته مطیع حکومت بودند.درست در زمانی که در کشور ما مردم در چنین شرایط به سر می بردند در جهان غرب مردم با موازین و لوازم دموکراسی از قبیل مجلس، روزنامه، شورا، حزب و قانون آشنا بودند.

اسماعیل روحانی

منبع : ایران یکصد سال پس از مشروطیت