تجسس نابود کننده سرمایه‌های انسانی و اجتماعی

ارتباط معقول و منطقی با دگیران، ضرورت اجتناب‌ناپذیر حیات انسانی است. اگر ارتباط با یکدیگر نبود، بنای عظیم فرهنگ انسانی شکل نمی‌گرفت. باید گفت: زیبائی زندگی، در جمع انسان‌ها تجلی می‌یابد و میزان خوشبختی انسان‌ها بستگی قطعی به چگونگی و حسن رابطه آنها با دیگران دارد.
از این رو بجاست که هر کس به بهبود رابطه خود با افراد پیرامونش بیندیشد و بکوشد که هر کس به بهبود رابطه خود با افراد پیرامونش بیندیشد و بکوشد رابطه‌اش با دیگران بهتر، مفیدتر و خوشایندتر باشد.در این مبحث با بررسی مفهوم تجسس به عنوان یکی از عوامل مخل ارتباطی، به آسیب‌شناسی روابط سالم اجتماعی می‌پردازیم.
هدف در روابط انسانی، گشاده‌روئی و بنای ارتباط سالم و سازنده اجتماعی نیست بلکه نگهداری ارتباطات انسانی، بقا و امنیت ارتباطی بین انسان‌ها مورد توجه است. هر رابطه انسانی را باید همانند سرمایه‌ای پنداشت و همواره در این اندیشه بود که تنها بهدست آوردن رابطه کافی نیست، مهم، نگهداشتن سرمایه‌های انسانی است.
تجسس را می‌توان جزو عواملی دانست که منجر به نابودی یا حداقل، کاهش سرمایه‌های اجتماعی و انسانی می‌گردد.
تجسس یکی از این رفتارهای ناهنجار است که به معنای کنکاش و پیگیری‌های یک فرد در امور غیر آشکار و محرمانه فرد دیگر است. به عبارت دیگر، به‌معنای جستجو و پیگیری کار دیگران با نیت شیطانی و منفی است. قرآن کریم هم با رد تجسس می‌فرماید: ای کسانی که ایمان آورده‌اید، از بسیاری از گمان‌ها بپرهیزید، که پاره‌ای از گمان‌ها به یقین گناه است و تجسس نکنید و بعضی از شما غیبت بعضی دیگر را نکنید.
از حضرت علی (ع) نیز نقل شده است که فرموده‌اند: مبادا ازآن اشخاص باشید که پرده در و فاش کننده رازها هستند، به‌درستی که خوبان شما، کسانی هستند که چون کسی به ایشان نگاه کند، به یاد خدا افتد و بدان شما کسانی هستند که سخن چینی می‌نمایند و جدائی میان دوستان می‌افکنند و در صدد تفتیش عیوب مردم هستند.
فرد یا تجسس در امور خصوصی افراد مرتکب اعمال و گناهان کبیره‌ای همچون غیبت، افشای اسرار، اشاعه فحشاء، هتک حرمت و از بین بردن آبروی افراد، افشا و انتشار معایب و همچنین منجر به حرمت‌شکنی میان مسلمانان می‌شود.
امام باقر (ع) در حدیثی به این نکته مهم اشاره فرمودند که بسیار تکان دهنده است: نزدیکترین مرزها به مرز کفر و الحاد این است که شخصی با شخص دیگر پیمان اخوت و برادری ببندد و سپس معایب و خطاها و انحرافات و لغزش‌های او را بشمارد و در خاطر، ثبت و ضبط نماید تا شاید با فاش کردن آنها و بر باد دادن آبرو و حیثیت یک مؤمن بتواند برای خود سود دنیوی و نفسانی به چنگ آورد.
● تحسس در مقابل تجسس
تجسس در لغت به معنای خوب گوش دادن، خوب دیدن و خوب درک کردن می‌باشد. تحسس پیگیری مثبت با نیت الهی است که آن هم دارای شرایط خاص و بحث و بررسی لازم می‌باشد.
در قرآن کریم به پرهیز از تجسس در امور دیگران سفارش شده است. ولی تجسس حدودی دارد که اگر براساس دلسوزی باشد و نه در حد دخالت کردن در امور دیگران، پسندیده است، به عبارت دیگر، تجسس در امور ”خانوادگی“ صحیح نیست ولی در امور ”اجتماعی“ صحیح می‌باشد. آنچه اهمیت دارد شناخت صحیح مرزهای تحسس از تجسس است. با این که گفته می‌شود تحسس با انگیزه خدمت و یاری دیگران صورت می‌گیرد و انگیزه الهی دارد، به‌نظر می‌رسد واجد یک شرط اساسی است و آن اوطلبانه بودن است. یعنی فرد مورد تحسس قرار گرفته باید اجازه و رضایت کافی نسبت به فرد متحسن داشته باشد. یعنی نمی‌توان به اجبار راجع به دیگران اقدام به تحسس نمود.
● نتیجه‌گیری:
۱) آیات شریف قرآن و نیز روایات وارد شده از اهل بیت علیهم‌السلام بر مذمت تجسس دلالت دارد.
۲) تجسس در احوال خصوصی مردم منجر به انجام گناه وغیبت و تهمت می‌شود. بنابراین خلاف شرع است.
۳) تجسس در مسائل شخصی جایز نیست و افشا و برملا نمودن اسرار شخصی موجب شیوع فساد در جامعه می‌گردد.
۴) باید مراقب بود که تحسس به تجسس تبدیل نشود.
۵) ایمان، ورع، تقوا و امانتداری و رازداری همگی از جمله فضایلی است که انسان را از تجسس در امور شخصی مردم باز می‌دارد.

منبع : ماهنامه اقتصاد خانواده