ویژگی رنگ ها

رنگ‌هایی که در طبیعت دیده می‌شوند بسیار متنوعند ، شاخص‌ترین آنها شش رنگ اولیه قرمز ،‌آبی، زرد ،‌ سبز ، نارنجی و بنفش است که در رنگین کمان دیده می‌شوند . رنگ‌های دیگر از ترکیب‌های متفاوت رنگ‌های فوق باهم و با سیاه و سفید به وجود می‌آیند و حاصل ترکیبات مختلف ،‌ تیره شدن ، روشن شدن و نیز کم نمود شدن ( چرک شدن ) رنگهاست ، بدین ترتیب هررنگ دارای سه ویژگی است :
▪ ویژگی اول :
فام یا ته رنگ آن است که نشان می‌دهد یک رنگ از کدام رنگ یا رنگ‌های اولیه بوجود آمده است ،‌ مثلاً از قرمز ، نارنجی ، آبی و غیره
▪ ویژگی دوم :
میزان تاریکی و روشنایی رنگ است که نشان می‌دهد یک رنگ تا چه حد تیره یا روشن است .
▪ ویژگی سوم :
میزان خلوص یک رنگ است که نشان می‌دهد رنگ تا چه حد درخشان و خالص یا خاموش و چرک است .
بنابراین رنگ‌ها ممکن است روشن باشند مانند : صورتی ، لیمویی ، آسمانی و …. ممکن است تیره باشند مانند قهوه‌ای ، سرمه‌ای و یشمی یا ممکن است خالص و درخشان باشند مانند قرمز ، آبی و ….. یا اینکه ضمن این که نه خیلی روشنند و نه خیلی تیره ، خاموش و چرک باشند مانند آجری ، ماشی و خردلی ، رنگ‌ها در رابطه با هریک از ویژگی‌ یاد شده تأثیرات بصری و روانی خاصی بر روی بیننده می‌گذارند .
در رابطه با شدت رنگ‌ها هرچه یک رنگ شدت بیشتری داشته باشد یعنی خالص‌تر باشد ، بیشتر خودنمایی می‌کند ، جلوه بیشتری دارد و دارای تحرک و پویایی بیشتری است . ا ستفاده از رنگ‌های با شدت بالا محیط را فعال‌تر و پرجنب و جوش‌تر نشان می‌دهد و بر هیجان محیط می‌افزاید اما هرچه شدت رنگی کمتر می‌شود از تحرک آن کاسته شده خاموش‌تر به نظر می‌رسد و در نهایت که به سمت خاکستری میل می‌کند رنگ کاملاً خاموش ، بی تحرک ، ساکن و خنثی است . در رابطه با تیرگی و روشنایی رنگ‌ها ، باید گفت رنگ‌های تیره محیط را تاریک‌تر و کوچک‌تر نشان می‌دهند ، برخلاف رنگ‌های روشن که بزرگ‌تر جلوه می‌کنند و محیط را روشن‌تر و پرنورتر جلوه می‌دهند .
در رابطه با فام یا آنچه که غالباً اصلی‌ترین وجه رنگ شناخته می‌شود یعنی مثلاً قرمز، آبی ، زرد، سفید و غیره رنگ‌ها با توجه به موقعیتشان در طبیعت و نیز نمادهایی که در فرهنگ‌های مختلف یافته‌اند معانی و در نتیجه تأثیرات روانی خاصی را سبب می‌شوند .
● خصوصیات روانی رنگ‌ها
ـ سبز :
سبز نمایان‌گر آرامش ، امیدواری ، وقار و ربانیت الهی است و از خشم و فشارهای عصبی می‌کاهد . رنگ سبز آمیزه‌ای از دانش و ایمان است ، وقتی سبز متمایل به زرد می‌شود احساس جوانی و نیروی بهار را به وجود می‌آورد . رنگ سبز به عنوان رنگ بهشتی در قرآن مطرح شده است : مدهامتان : که درختان آن دو بهشت در منتهای سبزی و خرمی است ( سوره الرحمن – آیه ۶۴ )
متکئین‌علی‌رفرف خضر و عبقری حسان : بر رفرف سبز و بساط زیبا تکیه زده‌اند . (سوره الرحمن – آیه۷۶)
ـ زرد :‌
زرد مظهر روشنی ،‌ نور ، نشاط و شادابی است . در دنیای کودکان رنگ زرد مطلوب‌ترین رنگهاست، زرد نمایان‌گر فرح‌بخشی ، درخشش و شادمانی است و عنصر عاطفی آن زنده‌دلی ، امیدواری و تسکین و انبساط خاطر است و علیه افسردگی و خستگی و اضطراب به کار می‌رود . رنگ زرد از جمله رنگ‌های مقبولی است که بهجت‌انگیزی عرفانی دارد .
ـ آبی :
آبی ، رنگی است با طراوت ، آرام ،‌ ساکن ، تسکین دهنده و امیدوار کننده ، در فرهنگ اسلامی چون آسمان آبی بوده و جایگاه فرشته‌ها و خدا و موجودات پاک می‌باشد دارای تقدس و احترام خاصی است .
ـ خاکستری :
رنگ خاکستری نه اضطراب‌آفرین است نه آرامش بخش و عاری از هرگونه هیجان و انگیزه‌ است . خاکستری بیان روحیه‌ای است مردد و بی‌طرف و نماد بی‌تصمیمی است . رنگ پریدگی خاکستری بازتاب ترس و پیری و مرگ است .
ـ سفید :
رنگ سفید در روح آرامش کاملی به وجود می‌آورد ، سفید سکوتی سرشار از زندگی است و پاکی و خلوص را القاء می‌کند .
ـ قهوه‌ای :
قهوه‌ای رنگ کسالت و بیماری ، مرارت ، خجالت و کم‌رویی ، اندوه و مرگ است .
ـ سیاه :
رنگ سیاه مظهر پوچی و نابودی است و علامت غم‌پرستی ، بی‌حوصلگی ، بی‌تفاوتی و انزوا و کدورت است .
● نکاتی پیرامون هماهنگی رنگ‌ها
موضوع بسیارمهم در ترکیب رنگی مسأله هماهنگی رنگهاست . وقتی از دو یا چند رنگ در کنار هم در یک ترکیب رنگی ( مثلاً لباس افراد ) استفاده می‌شود ، اینکه چه رنگی با چه نسبتی در کنار کدام رنگ قرار گیرد تا ترکیب آنها به نظر متناسب و خوشایند بیاید موضوعی است که نیازمند ذوق و سلیقه و حساسیت کافی است . اگر چه استفاده از بیش از یک رنگ در ترکیبی ، که از چند جزء متفاوت تشکیل شده ، چنانچه رنگ‌ها درست انتخاب شوند ، به دلیل ایجاد تنوع می‌تواند دلپذیر باشد ،‌ اما در عین حال هرچه تعداد رنگ‌های به کاررفته در یک ترکیب رنگی بیشتر باشد خطر ایجاد ناهماهنگی بیشتر می‌شود .
باتوجه به آنچه گذشت و توجه به این که پوشش یک دست ( مقنعه ، روپوش و شلوار ) دانش‌آموزان دختر می‌باید ضمن داشتن زیبایی و تنوع ، با وقار و سنگین ، عاری از خودنمایی و ایجاد هیجان کاذب باشد ، به ویژه برای دانش‌آموزان دوره راهنمایی و دبیرستان رعایت نکات زیر می‌تواند مفید باشد :
- استفاده از رنگ‌های غلیط و با شدت زیاد در سطوح وسیع‌ پرهیز شود ، مگر در سطوح کوچک مانند سرآستین ، یقه و غیره ( به اصطلاح در خرج کار ) مخصوصاً برای دبستان‌ها
- انتخاب سه رنگ متفاوت برای روپوش ، شلوار و مقنعه مطلوب نیست
- بهتر است شلوار و روپوش هم‌رنگ و هم‌جنس انتخاب شوند .
- رنگ‌های مورد استفاده در مقاطع راهنمایی و دبیرستان حتی‌المقدور کم‌نمود و ضعیف شده باشد
- رنگ مقنعه می‌تواند مشابه ته‌رنگ (فام) روپوش و شلوار ولی روشن‌تر باشد .
- در صورتی که برای مقنعه از رنگی متفاوت با شلوار و روپوش استفاده می‌شود ، باید با توجه به نماد سه‌گانه رنگ ( فام ، غلظت و روشنی ) با رنگ روپوش و شلوار هماهنگ باشد .
● تحقیقات پژوهشگران در مورد رنگ‌ها
در یک جمع‌بندی از مطالعات پژوهشگران در مورد رنگ و با توجه به مطالب ارائه شده ، رنگ‌های روشن و نزدیک به سفید ضمن افزایش فعالیت عمومی بدن باعث نشاط ، پیشرفت‌کار و فعالیت‌های شغلی ، حرفه‌ای ، تحصیلی و …. می‌گردد و بر عکس رنگ‌های تیره اثر کاهندگی در میزان تحرک داشته و باعث کم شدن فعالیت و پیشرفت می‌گردد .
به نظر جان کولتز چگونگی فضاهای آموزشی و پرورشی از عوامل مؤثر در کارایی درونی آموزش و پرورش می‌باشد . در تعلیم و تربیت نوین ، فضای فیزیکی مدارس به عنوان یک عامل زنده و پویا در کیفیت فعالیت‌های آموزشی و پرورشی دانش‌آموزان ایفای نقش می‌کند . هنر ارتل تأثیرات رنگ محیطی را میان کودکان مدرسه‌ای در مونیخ مورد مطالعه قرار داد . رنگ‌های اصلی مورد مطالعه با تأثیرات مثبت‌تر ذهنی ، زرد ، زردمایل به سبز ،‌ پرتقالی و آبی روشن بود که در چنین شرایطی نمرات بهره‌ هوشی کودکان ۱۲ نمره افزایش یافت درحالی که در محیط‌های تیره ( سیاه ، قهوه‌ای و ….) نمرات بهره هوشی کودکان کاهش یافت.
براساس تحقیقاتی که در سال‌های ۷۶ و ۷۷ در مدارس دخترانه و پسرانه مقاطع تحصیلی دبستان ، راهنمایی و دبیرستان در سه شهر کشور همدان ( شهرهمدان ) ،‌ قزوین (‌شهر اقبالیه ) و کرج انجام گرفته است این نتیجه حاصل شده که رنگ‌آمیزی کلاس‌ها به رنگ‌های چون سبز ، ‌آبی ، صورتی ، زرد و سفید در پیشرفت‌تحصیلی ،‌ افزایش سازگاری ، افزایش بازدهی در آزمون هوش ، کاهش استرس و افزایش برانگیختگی دانش‌آموزان تأثیر به سزایی دارد .
کلام آخر آن‌که با توجه به اهداف تعلیم و تربیت که همانا فراهم نمودن زمینه‌های رشد و بالندگی ، شکوفایی استعدادها ، تقویت دانش و ایمان و رشد کمالات و فضایل اخلاقی و … است ، چنین نتیجه‌گیری می‌شود که رنگ‌ها به عنوان یکی از ابزارهای بسیار مناسب و مهم در تعلیم و تربیت بوده و به نظر می‌رسد چنانچه در رنگ‌آمیزی کلاس‌ها و محیط مدرسه و همچنین پوشش دانش‌آمووزان و معلمین از رنگ‌های روشن و شاد استفاده گردد می‌توان تأثیرات مهمی در پویایی ، نشاط ، تحرک ،‌ امیدواری ، خلاقیت و … ایجاد نمود و راه را برای رسیدن به اهداف متعالی تعلیم و تربیت هموار ساخت .

منبع : سایت آموزش و پرورش استان اصفهان