سال جهانی کوه ها و وضعیت زیست بوم های کوهستانی در ایران

این مقاله به بهانه سال جهانی کوه و با توجه به اهمیت کوهستان در کشورمان ایران تهیه شد. کوهستانها تا گذشته نه چندان دوری به عنوان عارض جغرافیایی مزاحم (سد کننده راه، محل اختفا اشرار و محلی خطرناک) و فاقد امکانات زیست، تولید و توسعه شناخته می شدند. پس از درک اهمیت کوهستان (خدمات، کالا و ارزشهای اکولوژیک و زیست محیطی که برای اهالی دشتها مهیا می نماید) و نیز تخریب شدید محیط زیست کوهستان که به شیوه های غلط بهره برداری گردید، موضوع برنامه ریزی و حمایت از محیط زیست کوهستانی مورد توجه قرار گرفت. پیامدهای سو مربوطه ناشی از عدم شناخت اکولوژی کوه و عدم مشارکت اهالی کوهستانها در تدوین برنامه و طرح توسعه بوده است. لذا اکنون درک می شود که به جز اهمیت شناخت بهتر شرایط زیست محیطی کوهستانها مساله اهمیت دادن و تاکید بر بازسازی اکولوژیک کوهستان به وضوح مشخص شده است. حفاظت تلفیقی (آبخیز داری و گردشگری گسترده و توسعه اقتصادی متناسب با شیوه زیست اهالی کوهستان) به صورتیکه (برای پیشگیری از مهاجرت) هم درآمد و رفاه نسبی اهالی کوهستانی را تضمین کند و هم نقش خدمات رسانی و مکمل کوهستانها - ‌دشتها را تضمین و تشویق نماید روز به روز اهمیت بیشتری می یابد. چنین طرح هایی را توسعه پایدار کوهستانی نامیده اند که حمایت و اجرای آن در سطح جهان همراه با ظرفیت سازی و افزایش آگاهی در مورد اکوسیستم های کوهستانی و جلب مشارکت اهالی در مراحل توسعه (از پشتیبانی تا توسعه پایدار) به عهده سازمان خواربار جهانی سپرده شده است.
آنچه در پایان این چکیده شایان ذکر است تاکید بر اهمیت آمایش صحیح سرزمین کوهستانها به ویژه برای کشورمان است. در حقیقت حضور ارتفاعات برف گیر بلند در جوار دشتهای خشک نظامهای همبسته بالا دست ـ پایین دستی را ایجاد نموده که به صورت منطقی (همانطوری که در گذشته سنت ما مرسوم بوده) باید مبنای برنامه ریزیهای منطقه ای (مکانیابی ها برای محل استقرار شهر و روستا، منابع آب توسعه کشاورزی و باغات و غیره …) محسوب گردد. از علل اصلی حصول به این آگاهی حضور منابع آب در ارتفاعات، اراضی حاصلخیز در میان بند و دشتهای دامنه ای است (که خود بارش کافی ندارد) که در آبخیزهای بسته ای که به کویرهای شور در انتهای این آبخیزهای کوچک (جمعا در طی ده کیلومتر) منتهی می گردند بوده است. این پهنه های متنوع اکولوژیک ولی وابسته به هم مجموعا سیستم های همبسته ای را ایجاد می کنند که در محدوده اکولوژیک آن همه چیز به همه چیز مربوط است اگر چه ارتفاعات مرکز ثقل مدیریتی آنست.

احمدرضا یاوری

منبع : پایگاه اطلاعات علمی