شنبه, ۸ اردیبهشت, ۱۴۰۳ / 27 April, 2024
مجله ویستا
نـقـد و اصـول شرعی آن
یکی از مسلّمات بدیهی این است که سطح درک و فهم و اندیشه و توان مردم با همدیگر تفاوت دارد؛ و اختلاف نظر در میان میانشان امری طبیعی است. کسی که تاریخ اسلام را زمان بعثت پیامبر تاکنون مطالعه کرده باشد به این نتیجهی حتمی و قطعی خواهد رسید که همهی مسلمانان به صورتی عام و اهل حل و عقد(خبرگان امور) به صورتی خاص در داوری دربارهی یک مسئله با همدیگر اختلاف داشتهاند؛ گرچه همهی اجتهادات و کوششها در چارچوب شرع و اسلام صورت گرفته است.
به تبع اختلاف دیدگاهها و تفاوت اجتهادات درباره مسائل و رویدادهای جدید؛ پدیدهای به نام "نقد" به زبان امروزی و "تواصی به حق" به زبان قرآن پدیدار گشته است.
تواصی و سفارش به حق یا نقد بنا به فرمودهی قرآن و ( باید از شما گروهی باشند که همواره امر به معروف و نهی از منکر میکنند و آنان رستگارانند) و بنا به احادیث و عمل به فرمودههای پیامبر که فرموده :"هرگاه کسی از شما کار بدی را دید باید آن را با دست خویش تغییر دهد و اگر نتوانست با زبان خود آنرا منع کند و اگر نتوانست با قلبش از آن بدی ناراحت باشد و این ضعیفترین مرحلهی ایمان است" و نیز "کسی که در مقابل ناحقی ساکت و بیصداست مانند شیطان لال است" یکی از واجبات اساسی هر مسلمان و فرمانبرداری از کلام الهی هنگام مشاهدهی عیب یا انحراف از فرد،گروه، دولت یا فرمانروایان است.
نظارت شدید و توجه و رویکرد صادقانه به خداوند متعال و حسن سفارش به حق در میان مسلمانان؛ آنان را از انحراف بازداشته است و این رویه در طول تارخ اسلام وجود داشته است. پیامبر صلی الله علیه وسلم میفرماید:: ( المؤمن أخو المؤمن لا یدع نصیحته علی کل حال ) مؤمن برادر مؤمن است و در هر حالتی از خیرخواهی و نصیحت وی دست برنمیدارد. و همچنین در حدیث دیگری آمده است : ( حق المؤمن علی أخیه : أن یبین له الحق إذا احتاج ، ویشد عزمه إذا أصاب ، وأن یشکر له إذا أحسن ، ویذکِّره إذا نسی ، ویرشده إذا ذل ، ویصحح له إذا أخطأ ، ویجامله فی الحق ، ولا یسایره علی الباطل ، المؤمن هادٍ ودلیل ومعین وأمین ) .
حق مؤمن بر برادر مسلمانش این است که: هنگام نیاز حق را برایش تبیین و روشن نماید و هنگامی که عزمش در اثر مصیبتی سست میشود آنرا تقویت نماید و هنگامی که نیکی نمود از وی تشکر به عمل آورد و در هنگام فراموشی به وی یادآوری نماید و زمانی که دچار ذلت و خواری میشود راهنماییاش نموده و خطاها و اشتباهاتش را تصحیح نموده و در حق مؤدبانه با وی همراهی نموده در باطل وی را همنوایی و همرهی ننماید؛ مؤمن هدایتگر، راهنما، یاریکننده و امانتدار است.)
● شرایط نقد:
زمانی که اسلام "تواصی به حق " را بر مسلمانان واجب گردانده است شرطهای مشخص را نیز برای آن قرار داده که باید بر آنها تأکید شده و به آنها مقید شود؛ از جمله:
۱) جستجوی راستی:
بایسته است برادر در نقد و پروسهی انتقادی خود حقیقت و راستی را دنبال نماید و در مورد امور روشنگری و تحقیق نموده و صحت و درستی شایعهها و گفتهها را دریابد؛ چه بسیار شایعاتی که اصلاً حظی از حقیقت نبردهاند و بسا گفتههایی که بر اثر کثرت نقل افراد و بسیار بر سر زبانهابودن شایع شدهاند؛ در حالیکه در جهت رسیدن به حقیقت نبوده است. و کافی است در این موضوع به فرمودهای از پیامبر که میفرماید: ( کبرت خیانة أن تحدث أخاک حدیثًا هو لک مصدق وأنت له کاذب ) رواه البخاری . ترجمه: خیانت سترگی است که شما برای برادر مؤمنت سخن دروغی بگویی و او نیز (با اعتماد به صداقت تو) تو را تصدیق نماید.
بنا بر فرمودهی پیامبر( إیاکم والظن فإن الظن أکذب الحدیث ) ترجمه: خود را از گمان دور سازید چرا که گمان؛ دروغترین سخن است. جایز نیست که نقد بر اساس گمان و شک استوار باشد بلکه باید بر وجود قرائن ثابت و دلایل قطعی مبتنی باشد.
۲) پاک ساختن انگیزه و نیت :
بدین معنی که برادر منتقد از انگیزه و عللی که وی را به نقد وا میدارد آگاهی داشته باشد ؛ از ترس اینکه مبادا علت نقد چیزی آرزوهای نفسانی مانند: دوستی تلافی جویی،انتقامجویی،تحقیر دیگران ویا انگیزهای پلشت باشد.
لازم است درصورتی که انگیزه و علل نقد برای فرد منتقد روشن نباشد و از این مطمئن نباشد که عمل نقد رضای خدا را در پی ندارد و در راستای مصلحت اسلام نیست و تنها رشک بردن بر دیگران است ، نقدش را متوقف سازد.
{ فمن کان یرجو لقاء ربه فلیعمل عملاً صالحًا ولا یشرک بعبادة ربه أحدًا } . هرکس که امیدی به دیدار پروردگارش دارد؛ پس عمل شایسته انجام دهد و هیچ کس را در عبادت با پروردگارش شریک نسازد.
۳) انتخاب روش نقد:
بایستی بهترین و استوارترین روش نقد و بیان آنرا با دلسوزی را جست و جو نمود؛ چرا که شرط سفارش و توصیه این است که به حق باشد نه باطل{ وتواصوا بالحق وتواصوا بالصبر } .ترجمه: و همدیگر را به حق و صبر سفارش نمودند.
- نیکوست نقد مشفقانه از برادر مؤمن به تنهایی انجام گیرد؛ زیراکه -به صورت تنهایی – مؤثرتر و امکان دخالت شیطان و وسوسهی وی نیز کمتر است . و سخن خلیفهی راشد علی ـ رضی الله عنه- در این باره بجاست که فرموده است:" نصیحت در میان مردم و به صورت آشکار به منزلهی در هم کوبیدن شخصیت فرد است".
- شایسته است فرد ناصح و دلسوز با رعایت ادب و حجب و صدای آهسته نقد خود را عرضه کرده و کلمات نیکو و عبارات زیبا را برای بیان مقصودش بکار گیرد .چه بسیار کلماتی که انسان بدون دقت آنها را بکار میبندد و سبب ایجاد کینه و دشمنیها میشود و رشتهی برادری را برای همیشه از هم میگسلد.پس باید برادران مسلمان مواظب لغزشها و اشتباهات زبانی باشند و فرمودهی پیامبرشان را بیاد آورند که فرمود: ( لا یستقیم إیمان عبد حتی یستقیم قلبه ، ولا یستقیم قلبه حتی یستقیم لسانه ) رواه أحمد ترجمه: "ایمان بنده راست و کامل نمیشود تا اینکه قلبش راست شود و دلش راستی نپذیرد تا اینکه زبانش راست نشود."
- نیکو است ناصح مشفق به شیوهای نرم و آرام برخود کرده و این سخن خداوند را در قرآن به یاد داشته باشد که خطاب به پیامبر میفرماید: {ولو کنت فظًّا غلیظ القلب لانفضوا من حولک} و اگر تو تندخو و سنگدل بودی از دور تو پراکنده میشدند. اگر در ارائهی نقد تندخویی و بیادبی باشد راه را بر روی دل و شنیدن گوشها خواهد بست.در حالیکه مدارا ونرمی دلها و روانها را آمادهی شنیدن نصیحت و تأثیر از آن میکند و در نتیجه خیری که "نصح و خیرخواهی" به خاطر آن تشریع شده است تحقق پیدا میکند.
رسول الله ـ صلی الله علیه وسلم ـ میفرماید : ( إن الله ـ عز وجل ـ لیعطی علی الرفق ما لا یعطی علی الخرق ـ الحمق ـ وإذا أحب الله عبدًا أعطاه الرفق ) رواه الطبرانی . ترجمه: خداوند عزوجل آنچه را به نرمی و مدارا میدهد به حماقت نمیدهد و هنگامیکه بندهای را دوس بدارد نرمی و مدارا را به وی میبخشد.
۴) موضوعیت داشتن نقد:
برادر نصیحتگر باید نصیحت و نقد خود را با دلیل شرعی که مبتنی بر اثبات نظر وی است مستدل سازد ؛در بحث و بررسی با برادر مؤمنش باید میانهرو و موضوعی به دور از تندروی و زیادهروی برخورد نموده تا بحث و گفتگویشان به جدل ناپسندی که هوا و هوس و طبع بشری بر آن حکمفرماست؛ تبدیل نشود. در این حالت شیطان با جنباندن انگشتانش در صدد گسستن پیوندهای نزدیکی به خداوند و انداختن آنان در مصیبت بزرگ است و همچنانکه قرآن به آن اشاره میکند: { وما اختلفتم فیه من شیء فحکمه إلی الله } . اگر در چیزی دچار اختلاف نظر شدید پس حکم آن را به خدا (قرآن)ارجاع دهید.
۵) فراخی سینه
از برادران خواه نصیحتکننده و خواه نصیحتشونده انتظار میرود که به زینت شکیبایی و شرح صدر آراسته شوند و انگیزهاشان تنها تحصیل رضایت خدا و رسیدن به حقّ و التزام به آن باشد نه اینکه هدف چیرهشدن یکی بر دیگری و برتریجویی فردی بر شخص دیگر باشد.شایسته است همه این سخن گهربار خلیفهی راشد عمر بن الخطاب ـ رضی الله عنه- را به گوش جان بشنویم که میفرمود:"محبوبترین افراد نزد من کسی است که عیب و ایراد مرا به من هدیه میدهد.
نویسنده: فتحی یکن
ترجمه: مولود بهرامیان
ترجمه: مولود بهرامیان
منبع : نوگرا
همچنین مشاهده کنید
نمایندگی زیمنس ایران فروش PLC S71200/300/400/1500 | درایو …
دریافت خدمات پرستاری در منزل
pameranian.com
پیچ و مهره پارس سهند
خرید میز و صندلی اداری
خرید بلیط هواپیما
گیت کنترل تردد
ایران اسرائیل دولت حجاب رئیس جمهور پاکستان گشت ارشاد رئیسی دولت سیزدهم کارگران رهبر انقلاب سریلانکا
سلامت کنکور عربستان سیل تهران هواشناسی سازمان سنجش فضای مجازی اصفهان شهرداری تهران پلیس زنان
تورم دلار خودرو قیمت خودرو قیمت دلار آفریقا قیمت طلا بازار خودرو سایپا بانک مرکزی ایران خودرو مسکن
خانواده تلویزیون مرگ ترانه علیدوستی فیلم سریال سینمای ایران موسیقی مهران مدیری
اینترنت کنکور ۱۴۰۳ عبدالرسول پورعباس
رژیم صهیونیستی غزه روسیه فلسطین جنگ غزه چین حماس طالبان ایالات متحده آمریکا اوکراین ترکیه طوفان الاقصی
پرسپولیس فوتبال جام حذفی آلومینیوم اراک استقلال فوتسال بازی بارسلونا تراکتور باشگاه پرسپولیس تیم ملی فوتسال ایران باشگاه استقلال
هوش مصنوعی سامسونگ ناسا الماس فیلترینگ ماه نخبگان
سازمان غذا و دارو مالاریا کاهش وزن سلامت روان آلزایمر زوال عقل