آیا ساق پایت سالم است؟

● درباره تشخیص و درمان واریس
كار وریدها بازگردانیدن خون عاری از اكسیژن به قلب است كه خون را به شش ها پمپ می كند تا اكسیژن مورد نیاز آن را تامین نمایند. پس خون دارای اكسیژن به قلب بازگشته، از آنجا به سرخرگ آئورت پمپ و بالاخره در سراسر بدن منتشر می شود. ورید های ساق پا كار دشواری دارند، چرا كه باید خون را در مسافتی طولانی در خلاف جهت جاذبه و فشار وزن بدن به جلو برانند. در وریدها دریچه های یك طرفه ای قرار دارند كه كار آنها پیشگیری از بازگشت خون به عقب است. اگر این دریچه ها كار خود را به خوبی انجام ندهند، خون به عقب بازگشته، در وریدها تجمع یافته و سبب تورم آنها می شود. وریدهای متورم و بادكرده به دو شكل دیده می شوند: وریدهای واریسی و وریدهای تارعنكبوتی (كه در پزشكی بدان تلانژیكتازی گفته می شود). وریدهای واریسی بزرگتر بوده و به رنگ آبی تیره یا ارغوانی هستند و اغلب در سطح پوست، به شكلی پرپیچ و خم دیده می شوند. وریدهای تارعنكبوتی، كوچكترند و شبیه تارهای عنكبوت به نظر می رسند و رنگ آنها آبی یا قرمز است. این ورید ها به سطح پوست نزدیك بوده و درد و تورم ندارد. خون نزدیك سطح ساق پا قبل از رسیدن به ورید های عمقی بزرگتر موجود در بافت عضلانی از طریق ورید های سطحی وارد وریدهای واسط می شود. بزرگترین و طولانی ترین ورید سطحی، ورید صافن بزرگ است كه از سمت داخلی مچ پا وارد كشاله ران می گردد. زمانی كه دریچه ها در مسیر این ورید و یا اتصالات آن با سایر وریدها خراب می شوند، خون تجمع یافته و یا در شاخه های وریدی به عقب بازمی گردد و واریس را ایجاد می كند.
● چرا من
وریدهای واریسی و تارعنكبوتی بسیار شایع هستند. بیش از ۴۰ درصد زنان بالای ۵۰ سال به این بیماری دچارند. عوامل این بیماری شامل موارد زیر است:
۱- توارث: به نظر می رسد كه تمایل به این بیماری به ویژه در سنین جوانی، در میان برخی خانواده ها بیشتر باشد. برخی زنان با وریدهای واسط كمتر و دریچه های وریدی با كارایی پائین تر و یا دیواره های عروقی ضعیف تر به دنیا می آیند.
۲- ایستادن به مدت طولانی: یك بررسی در مورد كارگران دانماركی در دسامبر ۲۰۰۵ نشان می دهد زنانی كه ۷۵ درصد مدت زمانی را كه كار می كنند، به حالت ایستاده و یا در حال راه رفتن می گذرانند، تقریباً دوبرابر زنانی كه مدت زمان كمتری بر روی پاهایشان می ایستند، نیاز به درمان واریس پیدا می كنند. پژوهشگران تخمین می زنند در بالغینی كه سنین فعالیت و اشتغال را می گذرانند، ایستادن های طولانی مسئول بیش از ۲۰ درصد موارد واریس است.
۳- سن: خطر واریس با افزایش سن زیادتر می شود. رگ های خونی و عضلات پشت ساق پا كه در موقع راه رفتن با فشار بر وریدها، بازگشت خون را به سمت قلب تسهیل می كنند، با گذشت زمان ضعیف تر می شوند. كمتر از ده درصد زنان زیر ۳۰ سال و بیش از ۷۵ درصد زنان بالای ۷۰ سال به واریس مبتلا هستند.
۴- جنسیت: زنان بیش از مردان مستعد واریس هستند و بارداری عامل اصلی آن است. در دوران بارداری، وریدهای ساق پا پرتر بوده و راحت تر پاره می شوند، زیرا حجم خون و فشار شكمی در این دوران افزایش می یابد و هورمون ها سبب گشاد شدن رگ های خونی می شوند. هرچه حاملگی به پایان خود نزدیك می شود، خطر واریس افزایش می یابد.
۵- وزن: وزن اضافی به ویژه در اطراف شكم، فشار اضافی را بر وریدهای ساق پا تحمیل می كند. زنانی كه اضافه وزن دارند، نسبت به زنان لاغر بیشتر در معرض ابتلا به واریس هستند و این خطر در مورد زنان چاق سه بار بیشتر است. در مطالعات انجام شده بر روی مردان، ارتباط چندانی بین واریس و وزن دیده نمی شود.
● علائم
وریدهای تارعنكبوتی بیشتر به لحاظ زیبایی ناراحت كننده هستند، حال آنكه وریدهای واریسی علاوه بر ظاهر طناب مانند، مشكلات متعدد دیگری نیز به همراه دارند. در صورتی كه مبتلا به ورید واریسی هستید، به ویژه پس از ایستادن یا نشستن طولانی، در ساق پاهایتان احساس درد مبهم، سنگینی، سوزش، فشار و یا ضعف خواهید كرد. معمولاً بالا نگاه داشتن ساق های پا به بهبود این مشكل كمك می كند. ممكن است شب ها گرفتگی دردناك عضلات پشت ساق پا را تجربه كنید. پاها و مچ پاهایتان ورم می كند و ممكن است پوست اطراف ناحیه واریس دچار خارش و خشكی شده و یا بر روی آن بثوراتی پیدا شود و یا رنگ آن به قهوه ای یا آبی تغییر كند. ورید های واریسی بزرگتر لزوماً علائم شدیدتری ندارند. در واقع، بسیاری از مردم مدت ها قبل از بروز تغییرات قابل رویت در ورید هایشان، سایر علائم را تجربه می كنند. در صورتی كه ورید های واریسی درمان نشوند، علائم بدتر شده و گاه عوارضی چون پارگی، زخم پوستی و ترومبوفلبیت (التهاب وریدی همراه با لخته شدن خون كه لزوماً مانند لخته هایی كه در وریدهای عمقی تشكیل می شوند، خطرناك نیستند) پیدا می شود.
● ارزیابی وریدهای غیرطبیعی
پزشك درباره علائم سئوال كرده و وریدها و پوست اطراف آنها را معاینه می كند. برای آزمایش واپس زدن خون، جریان خون را اندكی مسدود می كند (برای این كار از یك تورنیكت، بازوبند فشار خون و یا دست استفاده می كند) و مشاهده می كند كه پس از رها كردن ناحیه مسدود شده چه اتفاقی می افتد. برای مشاهده وریدهای سطحی و دریچه های آنها، پزشك از سونوگرافی داپلر استفاده می كند، یعنی چیزی شبیه همان كه در دوران بارداری مورد استفاده قرار می گیرد، و آن را بر روی سطح ساق پا حركت می دهد. سونوگرافی داپلر، اطلاعات بیشتری در اختیار قرار می دهد، چرا كه به پزشك امكان می دهد سرعت و جهت جریان و قوام خون را ارزیابی كند. این روش می تواند مكانی را كه از آنجا خون شروع به پس زدن می كند شناسایی نموده و تایید كند كه جریان خون ورید عمقی به مقدار كافی است.
● راهكارهایی برای مراقبت از خود
وریدهای واریسی ساق پا نیاز به هیچ گونه درمانی ندارند، مگر اینكه علائم بروز كنند. در بسیاری موارد، روش های مراقبت از خود برای كاهش فشار وریدهای ساق پا، تقویت جریان خون و پرهیز از استفاده از روش های موثرتر و یا به تاخیر انداختن آنها كفایت می كند. این روش ها به قرار زیر هستند: ۱- پاهایتان را بالا نگاه دارید. روزی چندین بار با نگاه داشتن پاها در بالای سطح قلب، به مدت ۱۵ دقیقه به آنها استراحت دهید. بدین ترتیب ورید های شما ناچار نخواهند بود كه در خلاف جهت جاذبه كار كنند. ۲- فعالیت ساق پا را تغییر دهید. اگر برای مدت طولانی می نشینید یا می ایستید، چندین بار برای مدتی كوتاه به قدم زدن سریع بپردازید. عضلات پشت ساق پایتان را با فعالیت های فیزیكی از قبیل قدم زدن های سریع و تمرین های استقامتی تقویت كنید. ۳- از مسكن استفاده كنید. استامینوفن، آسپیرین یا ایبوپروفن می توانند دردهای خفیف وریدهای واریسی را كه گهگاه بروز می كنند، تسكین بخشند. ۴- جوراب های ساق بلند كشی بپوشید. این جوراب ها با تحت فشار قرار دادن وریدهای ساق پا از بازگشت خون به عقب جلوگیری می كنند. اگر علائم خفیف باشند، جوراب های ساق بلند معمولی كفایت می كنند. اگر علائم شدیدتر باشند، پزشك شما جوراب های ساق بلند فشاردهنده ای را تجویز خواهد كرد كه از مچ پا تا ران ها فشار آنها كاهش می یابد. این جوراب ها باید صبح ها قبل از برخاستن از رختخواب پوشیده شوند. ۵- از پوشیدن هرگونه لباس و پوشش تنگ در ناحیه كمر یا ساق پاها خودداری كنید.
● درمان هایی كه كمترین میزان تهاجم را دارند
ممكن است بخواهید وریدهای واریسی را فقط به دلیل شكل ظاهری آنها بردارید و یا كم رنگ كنید. اما درمان تهاجمی تر تنها زمانی به لحاظ پزشكی لازم است كه مراقبت فردی نتواند علائم را آن قدر كاهش دهد كه انجام فعالیت های معمول را امكان پذیر سازد و یا اینكه وریدهای واریسی پاره شده و یا زخم هایی را ایجاد كرده اند كه درمان آنها دشوار است و یا ترومبوفلبیت سطحی به دفعات بروز كرده است. پزشكانی كه بیشترین اطلاعات را درباره واریس دارند، متخصصین پوست، برخی رادیولوژیست ها، جراحان پلاستیك و یا جراحان عروق هستند.
۱- درمان تزریقی (اسكلروتراپی): این رایج ترین روش درمانی برای وریدهای تارعنكبوتی است. در یك معاینه سرپایی، پزشك مقادیر اندكی از یك ماده شیمیایی محرك را به درون وریدها تزریق می كند كه سبب تورم دیواره ها و چسبیدن آنها به یكدیگر می شود و بدین ترتیب ورید برای همیشه مهروموم می شود. در هر جلسه چندین تزریق انجام می شود تا اینكه همه وریدها درمان شوند. پس از هر جلسه باید از جوراب های ساق بلند فشارنده برای یك یا دو هفته استفاده كنید تا وریدها بسته شده و دردناكی و كوفتگی به حداقل برسد. عوارض احتمالی شامل واكنش حساسیتی به ماده شیمیایی، سوزش در محل تزریق، ورم و جراحت پوستی است. با قطع جریان خون وریدی، بافت ترمیمی (اسكار) ایجاد شده و ورید به تدریج ناپدید می شود. ممكن است در ناحیه درمان شده خطوط قهوه ای ایجاد شوند كه معمولاً به تدریج ناپدید می شوند. اسكلروتراپی عموماً فقط برای وریدهای تارعنكبوتی یا وریدهای واریسی بسیار كوچك به كار می رود. در این شیوه درمانی بیمار می تواند انتظار بهبود ۵۰ تا۹۰ درصدی در وریدهای تارعنكبوتی داشته باشد. اما ممكن است وریدهای جدید در همان محل ایجاد شوند.
۲- لیزر برای وریدهای تارعنكبوتی: وریدهای تارعنكبوتی با عبور دادن لیزر از سطح پوست نیز قابل درمان هستند. اشعه لیزر وریدها را منقبض و چروكیده كرده و استفاده از یخ و یك بی حس كننده موضعی به حفاظت از پوست و كاهش درد كمك می كند. درمان با لیزر معمولاً در دو یا سه جلسه به صورت سرپایی انجام شده و تنها برای وریدهای بسیار ظریف مناسب است. ممكن است قرمزی یا تورم گذرایی پس از كاربرد این روش ایجاد شود. درمان با لیزر همانند اسكلروتراپی از بروز وریدهای تارعنكبوتی جدید در نزدیكی محل درمان جلوگیری نمی كند.
۳- لیزر برای وریدهای واریسی: انرژی لیزر را می توان با روشی به نام لیزردرمانی درون وریدی (EVLT) در داخل ورید به كار برد. پزشك با هدایت سونوگرافی، ورید را سوراخ كرده و یك سیم راهنما را به درون نقطه ای كه خون از آنجا شروع به پس زدن می كند، می فرستد. سپس یك فیبر لیزری به درون آن فرستاده می شود و اشعه لیزر تابانیده می شود تا ورید را از درون گرم كند. التهاب حاصله سبب به هم چسبیدن دیواره های ورید و در نهایت بافت ترمیمی ایجاد می شود. درمان تقریباً ۱۶ اینچ سیاهرگ زیر بی حسی موضعی و در مطب پزشك سه دقیقه به طول می انجامد. شما می توانید به سرعت به فعالیت عادی بازگردید، اگرچه ناچار هستید برای چندین روز جوراب های ساق بلند فشارنده بپوشید. علائم ممكن است به دلیل كاهش فشار بر روی وریدها طی یك یا دو هفته بهبود پیدا كنند اما تغییرات ظاهری نیاز به زمان بیشتری دارند. دو یا سه ماه بعد پزشك ساق پاهایتان را دوباره بررسی می كند تا ببیند كه آیا وریدها ناپدید شده اند یا نه. با قطع منبع جریان خون وریدهای صافن، وریدهای واریسی منشعب از آنها به تدریج منقبض می شوند چرا كه دیگر تحت فشار نیستند. با قطع جریان غیرطبیعی خون، وریدهای واریسی باقی مانده در صورتی كه كوچك باشند با اسكلروتراپی و اگر بزرگ باشند با فلبكتومی (خارج كردن ورید با جراحی) قابل درمان هستند.
۴- رادیو فركانس حرارتی داخل وریدی (VNUS)
این روش به پزشك امكان می دهد كه داخل ورید های واریسی را به جای لیزر با امواج رادیویی گرم كند. این روش نیز همانند EVLT در مطب پزشك و زیر بی حسی موضعی انجام می شود، اما به زمان بیشتری در حدود ۲۰ دقیقه نیاز دارد. پس از آن بیمار ممكن است تورم و درد را تجربه كند و شانس عود ۱۰ درصد است.
● جراحی
در سال های ،۱۹۸۰ تنها درمان ورید های واریسی كه با مشكلات جدی همراه بود، جراحی برای خارج كردن ورید صافن بزرگ بود. این روش در زیر بیهوشی عمومی انجام می شود. برش هایی در ورید های واریسی پشت ساق پا و ران داده شده و انتهای آنها بسته می شود. بیمار می بایست برای چند هفته ای از بانداژها و یا جوراب های ساق بلند فشارنده استفاده كند. با رواج درمان هایی كه حداقل تهاجم را دارند، جراحی ورید های واریسی دیگر در بیشتر موارد درمان استاندارد به شمار نمی آید. اگر پزشك شما جراحی را توصیه می كند، با پزشكی كه در درمان ورید های واریسی تجربه داشته و با انواع انتخاب ها آشنا است، مشورت كنید. فلبكتومی سرپایی یك روش كمتر تهاجمی است كه در زیر بی حسی موضعی انجام می شود. برش های كوچكی در طول ورید غیرطبیعی داده می شود و ورید قطعه به قطعه از محل خارج می شود. این روش برای بزرگترین وریدهای واریسی كاربرد دارد، ولی در مورد انتهای بالایی ورید صافن بزرگ مناسب نیست. ممكن است در مورد وریدهایی كه پس از اعمال روش های دارای حداقل تهاجم برای بستن ورید صافن باقی می مانند، این شیوه جراحی توصیه شود.

زهرا عباسپورتمیجانی
Harvard Womenصs Health Watch, Feb. ۲۰۰۵

منبع : روزنامه شرق