ناتو در خلیج فارس‌

به دنبال اجلاس آگوست سال ۲۰۰۴ ناتو در استانبول ترکیه، ابتکار همکاری استانبول برای همکاری ناتو و کشورهای حوزه خلیج فارس پیشنهاد شد. اکنون بعد از ۱۴ سال که از ارائه این طرح می‌گذرد، به نظر می‌رسد هنوز همه چیز در شروع کار قرار دارد و ناتو حسن شهرت مناسبی برای همکاری‌های گسترده با کشورهای منطقه ندارد.
۱) خلیج فارس در تاریخ معاصر جهان محل حساسی بوده و از اهمیت راهبردی عمده‌ای برخوردار است. اقتصاد جهانی بشدت به انرژی صادراتی از خلیج فارس وابسته است و پیش‌بینی می‌شود این وابستگی تا ده‌ها سال آینده نیز ادامه یابد.
خلیج فارس برای مدت‌های مدید به صورت یک آبراه شلوغ کشتیرانی که تامین امنیت آن برای جهان بسیار مهم است باقی خواهد ماند.
۲) عملیات ناتو در افغانستان و عراق باعث شده اهمیت استراتژیک این منطقه بیش از پیش اهمیت پیدا کند. همه
۲۶ کشور عضو ناتو به این مساله واقف هستند که اگر دولت فعلی عراق نتواند امنیت را در این کشور برقرار کند، شکست آنها برای امنیت کلی منطقه مصیبت بار خواهد بود. ناتو، ایران قدرتمند به علاوه عراقی ضعیف و ناامن را بزرگ‌ترین کابوس امنیتی برای آینده منطقه می‌داند.
۳) قبل از وقوع تحولات یازده سپتامبر سال ۲۰۰۱، امریکا برای مدت‌های طولانی در منطقه خلیج‌فارس حضوری فعال داشت. در قرن بیست و یکم براهمیت راهبردی منطقه خلیج فارس باز هم افزوده شد. امریکا قراردادهایی را برای استفاده از پایگاه‌های عربستان سعودی، کویت و عمان و امارات عربی متحده با این کشورها به امضاء رسانید. این در حالی است که بحرین و قطر مدت‌هاست محل استقرار کشتی‌های جنگی امریکایی در منطقه خلیج فارس هستند.
۴) ابتکار همکاری استانبول را بعد از ۱۴ سال که از ارائه آن به کشورهای منطقه خلیج فارس می‌گذرد، نمی‌توان پروژه‌ای تکمیل شده به حساب آورد بلکه آن را می‌توان فعالیتی در حال گسترش تلقی کرد. عمان و عربستان سعودی که از کشورهای عمده شورای همکاری خلیج فارس هستند، هنوز از فعالیت‌های ناتو استقبال نکرده و رسما آن را تحت مطالعه دارند.
این ابتکار، ناتو، طیف وسیعی از همکاری‌های نظامی را به کشورهای منطقه پیشنهاد کرده که از آموزش سربازان تا بودجه‌نویسی نظامی و مبارزه با قاچاق اسلحه را در برمی‌گیرد.
۵) ناتو در تبلیغات رسمی خود در کشورهای منطقه، ایران را دارای جاه‌طلبی تاریخی برای رخنه در کشورهای حاشیه جنوب خلیج فارس معرفی می‌کند و با سوءاستفاده از همه این ترفندها، سعی در جلب نظر کشورهای منطقه بر ضد ایران و گشودن جای پایی برای خود در قلب خاورمیانه را دارد.
۶)‌ از نظر ناتو، نقش ایران در خصوص عراق، یکدست نیست. در حالی که ایران از سقوط صدام در کنار مرزهای غربی خود خوشحال است و از پایداری اوضاع در عراق سود می‌برد. با این حال ناتو، تهران را به پشتیبانی از برخی عناصر تندروی شیعه از جمله مقتدا صدر، متهم می‌کند. به اعتقاد ناتو، باوجود اکثریت شیعه در عراق، آیت‌الله سیستانی علاقه چندانی به مشارکت روحانی‌ مسلمان در روند تحولات سیاسی کشور عراق و قبول پست‌های سیاسی و اجرایی ندارد. به نظر تحلیلگران ناتو، شیعیان عراق بیشتر ناسیونالیست هستند تا شیعه. به هر حال استراتژیست‌های ناتو، تلاش زیادی را در برانگیختن اختلافات قومی و مذهبی در عراق صورت داده‌اند و به نحوی حضور ناتو را در عراق با برقراری آرامش احتمالی پیوند می‌دهند.
۷) برخی کارشناسان ناتو پیش‌بینی کرده‌اند با توجه به مجموعه دلنگرانی‌های ایران از تامین امنیت ملی خود و مشکلاتی که در زمینه‌های مختلف بین کشورهای غربی و ایران وجود دارد، ناتو می‌تواند به عنوان محملی برای بحث و مذاکره درخصوص ارائه یک سیستم امنیت دسته جمعی که نگرانی‌های همه کشورهای منطقه درآن ملحوظ شود، قرار گیرد. ناتو به عنوان سازمانی فراملی از نظر خود شاید بتواند چنین نقشی را بازی کند. مشکل بزرگ در این راه همان نداشتن حسن شهرت ناتو در منطقه است. با سابقه‌ای که ناتو در جنگ سرد کسب کرده و با توجه به ذهنیت منفی زیادی که مردم منطقه نسبت به ناتو دارند، بعید به نظر می‌رسد ناتو بتواند نقش سازنده‌ای را در تامین امنیت منطقه حساس خلیج فارس ایفاء کند.
۸) با وجود همه تلاش‌هایی که ناتو برای جلب همکاری کشورهای منطقه خلیج فارس انجام داده و می‌دهد، اغلب مردم و افکار عمومی در اینجا، ناتو را به عنوان بازوی نظامی وزارت خارجه امریکا تلقی می‌کنند. دبیر کل ناتو این نکته را روشن کرده که مشکل اصلی ناتو در اینجا، پیش از هر چیزی کار برروی افکار عمومی و تبلیغ برای ارائه چهره بهتری از ناتو در منطقه است. ناتو در سال‌های گذشته با دعوت از روزنامه‌نگاران محلی برای بازدید از مقر ناتو در بروکسل و تشکیل سمینارهایی در بحرین و دوحه، تلاش‌های رسانه‌ای وسیعی به کار برده تا هویت مستقل از امریکا برای خود کسب کند، ولی هنوز افکار عمومی مردم منطقه، ناتو را بازوی اجرایی سیاست خارجی امریکا می‌دانند.

کاظم دینان‌

منبع : روزنامه جام‌جم