ته تغاری؛ عصای بابا، عسل مامان

در خانواده ایرانی، والدین از فرزندان خود انتظارات ویژه ای دارند. به اعتقاد برخی از جامعه شناسان، والدین از فرزندان خود بر اساس رتبه ای که آن فرزند در محیط خانواده دارد، انتظارات خاصی طلب می کنند و همین نکته، فرزندان را وادار به پذیرش وظایف ویژه ای می کند. این جاست که فرزندان در محیط خانواده، هر کدام به سمت انجام وظیفه خاصی سوق داده می شوند. در این حالت، توقع پدر و مادر از فرزند اول با توقع آن ها از فرزند دوم، نا خود آگاه تفاوت معناداری می گیرد. پس طبیعی است در طولانی مدت رفتار آن ها متفاوت شود و ویژگی های خاصی از خود بروز دهند. لذا تفاوت در خصایص رفتاری میان فرزند اول و فرزند آخر، باعث می شود جایگاه آن ها نیز متفاوت ارزیابی شود.
● ته تغاری ها و تعابیر عامیانه
اگر از یک زاویه مردم شناسانه به موضوع بنگریم، می بینیم برای فرزندان آخر خواسته یا ناخواسته موقعیت خاصی در باورهای عامه در نظر گرفته می شود. به طوری که در مناطق مختلف کشور با گویش های متنوع از تعابیر متفاوتی برای بچه های آخر استفاده می شود. مثلا در بعضی مناطق برای فرزند آخر خانواده از لفظ «ته تغاری» استفاده می شود و در جایی دیگر به آن ها «عزیز دردانه» می گویند. «دردانه حسن کبابی»، «عسلی»، «بالشت پر مامان در زیر سر مامان»، «عصای دست پیری»، «زنگوله پای تابوت» (اشاره به فرزند آخر افرادی که در سن و سال پیری قرار گرفته اند) دیگر تعابیری است که در خانواده های ایرانی برای بچه آخر به کار می رود.
دکتر «مرتضی نوریان» جامعه شناس و عضو هیئت علمی دانشگاه در زمینه استفاده از این تعابیر به ما می گوید: همه این برداشت ها نشان دهنده توجه به جایگاه این بچه ها در خانواده است. شاید یکی از دلایل این امر، کوچک تر بودن این فرزندان نسبت به سایر بچه ها باشد.
«مرتضی نادری» کارشناس ارشد مشاوره و عضو هیئت علمی دانشگاه نیز به ما می گوید: به نظر من، فرزندان اول بیشتر تحت فشار قرار می گیرند، چون پدر و مادر در ارتباط با آن ها بیش از بقیه با مشکل مواجه اند. به هر حال، پدر و مادر درباره تربیت بچه اول خود با حساسیت های بیشتری عمل می کنند و طبیعی است که محدودیت های در نظر گرفته شده بیشتر می شود، اما کودکان آخر یک خانواده بیش از بقیه فرزندان مورد توجه والدین قرار می گیرند، از آزادی بیشتری برخوردارند و نیز ممکن است از طرف دیگر بچه ها تحت فشارهایی قرار گیرند. با این همه به نظر می رسد، والدین محدودیت های اعمال شده درباره سایر فرزندان را در ارتباط با فرزندان آخر اعمال نمی کنند. فرزندان آخر در نتیجه این رفتارها از محبوبیت خاصی در نظر پدر و مادر برخوردارند. البته همه این ها بستگی به بافت خانواده دارد.
● ته تغاری ها و مهر و محبت بی دریغ
دکتر نوریان معتقد است: به هر حال تلقی پدر و مادر این است که این بچه ها دیرتر از بقیه آن ها را ترک می کنند. به همین خاطر است که مهر و محبت آن ها به شکل ناخودآگاه به سمت این بچه ها تغییر جهت می دهد که در نتیجه آن، علاقه بی دریغی نثار آن ها می شود. مرتضی رفیعی، کارشناس مطالعات خانواده نیز به ما می گوید: فرزندان ته تغاری از جایگاه خاصی در خانواده ایرانی برخوردارند. در بسیاری از خانواده ها، پدر و مادر علاقه خاصی به این بچه ها نشان می دهند. این علاقه گاه تا حد افراط نیز پیش می رود و باعث ایجاد حس بدبینی و حسادت در میان دیگرفرزندان می شود.
● توجه به ته تغاری ها و برانگیختگی حسادت
سهیلا کاظمی می گوید: دو فرزند پسر دارم و یک دختر. پسرهایم یکی ١٨ ساله و دیگری ١٥ ساله اند. اما دخترم تنها ٨ سال سن دارد. احساس عجیبی به این دختر دارم. نه به این معنی که پسرها را دوست ندارم. نه!قطعا به آن ها هم علاقه زیادی دارم. اما در حال حاضر توجهم بیشتر معطوف بچه کوچک تر است.شاید دلیلش این باشد که احساس می کنم به کمک بیشتر و محبت افزون تری نیاز دارد؛ اما این را هم حس کرده ام که گاهی همین توجه بیش از اندازه به دختر، باعث بی توجهی به ٢ پسرم می شود تا آن جا که باعث ایجاد حسادت در آن ها شده است.
به اعتقاد دکتر حسین زرنگار، توجه بیش از اندازه به این بچه ها در خانواده علاوه بر ایجاد حس حسادت در میان دیگر فرزندان سبب لوس شدن این بچه ها می شود. وقتی همه توجه والدین معطوف به یک فرزند باشد، آن بچه هم خواه ناخواه متوجه این موضوع می شود که هر چه بخواهد برایش فراهم است. این بچه برای برآورده شدن خواسته های خود هیچ زحمتی متحمل نمی شود. پس طبیعی است که اگر در بعضی مواقع متحمل رنج و زحمت شود، به حالت زودرنجی و لوسی از تحمل آن رنج شانه خالی کند.
● ویژگی های رفتاری ته تغاری ها
رضا ایران منش، کارشناس ارشد جامعه شناسی خانواده در گفت و گو با ما می گوید: توقع منطقی از والدین این است که حتما به عواقب نگران کننده رفتارهای خود درباره فرزندان بیندیشند. فرزندان آخر خانواده که به ته تغاری ها معروف اند، معمولا دارای آسیب پذیری بیشتری نسبت به سایر بچه ها در خانواده هستند، یعنی از اعتماد به نفس کمتری برخوردارند. البته این یک حکم کلی نیست چه در مواردی نیز این بچه ها در خانواده از هوش بهتری برخوردارند. مادران به این بچه ها علاقه خاصی نشان می دهند و آن ها به مراتب از سایر بچه ها بازیگوش ترند. شیطنت کودکانه یکی از ویژگی های رفتاری چنین کودکانی است.
● مادرم خیلی هوای مرا دارد
سعید مازیاری فرزند آخر یک خانواده ٥ نفری است. او ١٥ سال دارد و درباره ویژگی های رفتاری خود در مقایسه با سایر بچه ها می گوید: اصلا نمی توانم از مادرم دور شوم. به شدت به او وابستگی عاطفی پیدا کرده ام. البته احساس می کنم مادرم هم علاقه خاصی به من دارد. از بچگی یادم می آید همیشه هوایم را داشته است.
● کلام آخر
به اعتقاد دکتر نوریان، هرچند ته تغاری یا فرزند آخر بودن به خودی خود در خانواده امروزی یک امتیاز نیست، اما در بسیاری موارد به اعتقاد عده زیادی از افراد، سبب جلب امتیازات ویژه ای برای فرزندان در خانواده ها شده است.
بازخورد این توجه در فرهنگ عامه چنان رواج یافته است که امروزه برای ذکر نام این عده از تعابیر جالب و ویژه ای استفاده می شود. علاقه والدین به این بچه ها بیش و پیش از آن که به لحاظ ویژگی های برجسته این افراد باشد، در احساسی نهفته است که همواره مردم این سرزمین نسبت به جنس ضعیف و کوچک تر داشته اند. هرچند به نظر می رسد با وجود تغییرات عمده ای که در نهاد خانواده به وجود آمده است، بسیاری از تعابیر سنتی در حال انقراض به حیات نیم بند خود در عرصه اجتماعی ادامه می دهند، اما نکته این جاست که این تعابیر هنوز در بخش های عمده ای ازجامعه زنده اند. به این معنی که هنوز پدر و مادرانی یافت می شوند که ته تغاری دارند و او را عزیز دردانه فرزندان خود به شمار می آورند.

منبع : روزنامه خراسان