پدر صنعت هسته‌ای کشور کیست؟

با ادای احترام به یکایک هزاران عزیزی که آنچه داشتند در طبق اخلاص به پای مردم خود نثار کردند. سلام به عزیزانی که در سنگر کار و سازندگی بی‌مزد و منت، خالصانه و صادقانه در خدمت سر از پا نشناختند و به فضل پروردگار هیچ را به همه چیز مبدل ساختند. اینان خواب و راحتی، هستی و نیستی، تاریکی و روشنی را بی‌محابا از حمله و هجمه برای رسیدن به سرمنزل معشوق واگذاشتند و در پیمایش آن چیزی کم نگذاشتند.
فرصت کوتاهی دست داده تا دمی در محکمه عدل و انصاف درون دل به مشاهده‌گری در عرصه انرژی اتمی کشور بپردازیم. گرچه سخت و دشوار است ولی چون دیگران مطرح کرده‌اند گریزی از آن نیست. به هرحال مطلب این است که در گذر این عرصه، زمانی متجاوز از ۴۰ سال خون دلهای فراوان خورده شد تا میوه دانش هسته‌ای و فن‌آوریهای آن فقط به سرآغاز هستی و موجودیت خود برسد که هنوز هم راه زیادی باقی است و فقط پاسی از شب گذشته است.
برادران باید بدانند که راکتور تحقیقاتی تهران در دهه ۱۳۴۰ خود مبدا تحولات بسیار بوده است و ریشه آغاز راکتورهای قدرت با مطالعات کامل آن به قبل از ۱۳۵۰ (زمانی که سازمان انرژی اتمی وجود نداشته است) برمی‌گردد[۱]. فاصله سالهای ۱۳۵۷-۱۳۵۳ شاید دوران طلائی انرژی اتمی باشد که به دلیل بلندپروازی نابخردانه آن زمان به سرانجام میوه دادن نرسید. ولی آنچه در فاصله ۱۳۶۸-۱۳۵۳ و بعد از آن در دو دهه معجزه‌آسای انقلاب و در دهه سوم اتفاق افتاد کم مهم نبود. انسداد کامل فعالیتها، انبوه دعاوی حقوقی خارجی و داخلی،‌ وجود ابهامات و التهابهای فراوان ناشی از انقلاب، غیبت دائمی و غیردائمی متخصصین سازمان، حذف بسیاری از همکاریهای علمی و فنی، ابطال سرمایه‌گذاری‌های آموزشی، نبود انسجام: سازمانی، برنامه‌ای، نیروی انسانی و امکانات مالی و باقی ماندن نیروهای اندک چه کار می‌بایست می‌شد؟ امید است خوانندگان محترم مقاله اهتمام و صیانت از غرور ملی را مطالعه کرده باشند[۲]. در عین حال حتماً و به هرحال شاید تاریخچه و شرایطی از نیازمندی‌های رشد انرژی اتمی را در برخی از منابع ملاحظه کرده‌اید [۴، ۳ و ۱]. مطمئن هستم اگر نیم‌نگاهی هم انداخته باشید: فرمی‌ها، کورچاتف‌ها، بابا‌ها و قدیرخان گرچه شرایط خیلی آسانی نداشتند ولی شرایط آنان در مقایسه با شرایط فوق برای آنچه که باید انجام می‌دادند زمین تا زمان فاصله داشته است.
برادران عزیز شما بهتر می‌دانید که در دهه‌های اول انقلاب قرار نبود چیزی در بوق و کرنا شود. انشاءالله دین و اخلاق به ما اجازه ندهد از این گونه خلاء طبیعی آن زمان سوء برداشت کنیم. شاید کسانی در ده‌ها پروژه بوده‌اند که خانواده آنان هم از کم و کیف حتی اسم عاریتی پروژه‌ آنها به دلیل فوق بی‌خبر بودند. بدون هیچ انگیزه معنوی و مادی، که شما اکنون برخوردارید، ذره‌ای در حق آنان مرعی نمی‌شد به جز آنچه در ایمانشان استوار می‌گشت.
طی همین سالیان تمام فعالیت‌های مربوط به صنایع سوخت‌های هسته‌ای آغاز گردید، راکتورهای هسته‌ای تحقیقاتی جدید در کنار راکتور تهران به اضافه شتاب دهنده‌های متعدد برای انواع بهره‌برداری‌های پژوهشی و تولیدی و کاربرد آنها در پزشکی، توسعه کشاورزی، و بهبود تولیدات صنعتی پدید آمدند. در سال ۱۳۶۵ انبوه رادیو ایزوتوپها پس از اخذ مجوزهای داخلی، خارجی به لحاظ علمی و بهداشتی به مراکز مصرف روانه شدند. پیدایش و تشکل ده‌ها مرکز تحقیقاتی با وظایف پژوهشی و صنعتی متعدد و متنوع تخصصی و پیشرفته رخ داد. طی همین دهه فعالیت‌های اکتشافی، روش‌های صنعتی تغلیظ تولید اورانیم کنسانتره در سطوح آزمایشگاهی، نیمه صنعتی، مراحل تبدیل اورانیم‌‌ ‌‌(UCF) در سطوح آزمایشگاهی و نیمه صنعتی، احداث آزمایشگاه و کارگاه ساخت قرص اورانیم حتی دسترسی به تعداد زیادی از واحدهای غنی‌سازی در همین دهه، همگی حاکی از دست‌یابی به دانش‌ها و فن‌آوری‌های بزرگ هسته‌ای در آن زمان است.
در دهه دوم انقلاب اسلامی نه تنها فعالیت‌های فوق نهادینه گردید بلکه طراح‌های بزرگ صنعتی، انتخاب سایت‌ها و در مواردی ساخت پروژه‌ها نظیر راکتورهای تحقیقاتی اصفهان، تهیه سوخت جدید راکتور تهران، ساخت پایلوت پلنت کیک زرد تهران (دهه اول) و طراحی آمادگی اجرایی پروژه کیک زرد بندرعباس، امضای قرارداد نیروگاه با چین (که به دلیل امنیتی منتفی شد)، امضاء و آغاز عملیات نیروگاه بوشهر، تهیه دانش فنی، طراحی مفهومی، طراحی مقدماتی و تفصیلی آب سنگین همه و همه بخشی از فعالیت‌های دو دهه اول انقلاب اسلامی به اضافه حل و فصل انبوهی از دعاوی حقوقی میراث گذشته سازمان بوده است.
برادران عزیز کمی منصف باشید کدامیک از پروژه‌های فعلی که شما فقط خود را بانیان آن می‌دانید به نحوی ریشه عمیق در دو دهه اولیه و قبل از آن نداشته است و کدام فقط حاصل طرح، اندیشه ده سال اخیر جنابان بوده است. ولی بدانید روندگان اصیل این راه هم کمتر چنین جراتی را به خود داده‌اند که شما می‌دهید. چرا که آنان نیز منطق فرمایش مولا علی را می‌دانستند که این همان شائبه‌ای را ایجاد می‌کند که <هیچ کاخی ساخته نمی‌شود مگر کوخ‌های فراوانی به وجود آید> حتماً شما نمی‌خواهید زحمات دیگران نزدیک به نیم قرن را نادیده و یا فراموش کنید. انشاءالله راهی را برویم که به رشد همدیگر در حوزه‌های شغلی خود کمک کنیم. باشد تا سیاستمدار حرف عالم را نزند گرچه برعکس آن می‌تواند بلااشکال باشد. در آخر مایلم فقط یکی از نامه‌های جناب آقای مهندس میرحسین موسوی نخست وزیر محبوب زمان را خطاب به ریاست وقت سازمان به نظر مبارک برسانم.
بسم الله الرحمن الرحیم‌
برادر امرالهی ریاست محترم سازمان انرژی اتمی‌
نامه مورخ ۳۰/۱/۶۶ جنابعالی و گزارش پیوست آنرا ملاحظه کردم و از موفقیتهای برادران دانشمند خود اطلاع یافتم. افتخاری که از شنیدن خبر این پیروزیها به انسان دست می‌دهد قابل توصیف نیست. انسان احساس می‌کند دیروز داستانهایی از عزت بر روی پای خود ایستادن شنیده بود و امروز جلوه‌های آن را می‌بیند. انسان خیال می‌کند دستان برادران ما شاخه‌های درخت استقلال‌خواهی این مردم است که به ثمر می‌نشیند، انسان وقتی این دستهای توانا را می‌بیند قدرت اسلام را می‌بیند و با خود می‌گوید نیل به تمامی آرمانهای بلند انقلاب امری شدنی و بلکه قطعی است.
برادران ما که از دستان خالیشان معجزه سر می‌زند طلایه‌داران رجعت فر اسلام هستند.
برادران من اگر غربی‌ها از انجام آنچه شما کرده‌اید عاجز باشند جای تعجب نیست، شما خدا و اسلام و ملتی بزرگوار و زاینده را پشتوانه دارید، تعجب از ماست که قرنها خفتیم و اجازه دادیم فارابی‌ها و خواجه‌نصیرها و ابن‌سیناهایی که صلب جامعه اسلامی حامل بود بزاز و نجار و کفاش شوند. امروز که به لطف اسلام بیدار گشته‌ایم آن صلب زاینده شما را به ما داده است که امیدوارم افتخارات آینده جهان اسلام و دنیای علم باشید.
برادران من هدفهای بزرگی که اسلام پیش روی ما قرار داده است همتهای بلند می‌طلبد که شما دارید، به آنچه پیش از این انجام داده‌ایم راضی نمی‌شویم و از آنچه ناممکن می‌نماید ناامید نمی‌گردیم و هستی را رفیق دینی خویش می‌بینیم. رفیقی که رازهای خود را با ما در میان خواهد گذارد.
در انتظار شنیدن خبر موفقیت‌های جدید شما هستم.
میرحسین موسوی‌
نخست‌وزیر
۱۵/۲/۶۶

احمد قریب‌گرکانی
معاون سابق سازمان انرژی اتمی
پی نویس‌ها:
۱- مرکز اسناد و تاریخ دیپلماسی، تاریخچه انرژی هسته‌ای در ایران و جهان، انتشارات وزارت امور خارجه، ۱۳۸۶
۲- احمد قریب، اهتمام و صیانت از غرور ملی، روزنامه اعتماد ملی، یکشنبه ۲۳/۱/۸۸
۳- اکبر اعتماد، بنیاد مطالعات ایران، آمریکا، ۱۹۹۷
۴- احمد قریب، جمشید کمالی، تلاش‌گران عصر اتمی، سازمان انرژی اتمی، ۱۳۷۴

منبع : روزنامه اطلاعات