سلاحی به نام میکروب

● به بهانه هشتم تیرماه روز مبارزه با سلاح های میکروبی و شیمیایی
سابقه کاربرد عوامل بیولوژیک در جنگ و عملیات بیوتروریستی به ۳ تا ۶ قرن قبل از میلاد مسیح برمی گردد. از همان ایام مشخص شد که این نوع عوامل به مقدار زیادی قابل دسترس، خاموش و غیرقابل آشکار کردن هستند. از سال های بسیار دور مشخص شده بود که عوامل بیولوژیک و توکسینی حتی در مقادیر میکروگرم خاصیت کشندگی و ناتوان سازی دارند.
تنفس مقادیر کم این عوامل موجب ابتلای درصد بالایی از جمعیت می شود، لذا جنگ بیولوژیک و بیوتروریسم یکی از انواع مرگ دسته جمعی و یک تهدید بالقوه و بالفعل است، هر چند که طی دهه آخر قرن بیستم، واژه های مرتبط با آن نظیر حمله بیولوژیک، جنگ افزار بیولوژیک، دفاع بیولوژیک و آموزش دفاع بیولوژیک برای اولین بار به فرهنگ واژه های پزشکی و بهداشت، افزوده شد، ولی حقیقت آن است که استفاده از عوامل بیولوژیک به شکل های مختلف در طول جنگ های تاریخ اتفاق افتاده است.
مثلاً در قرن چهاردهم میلادی نیروهای مهاجم تاتار با پرتاب اجساد قربانیان طاعونی به درون شهر Kaffa (شهری در شبه جزیره کریمه) باعث ابتلا و مرگ تعداد زیادی مردم شهر شدند، یا طی سال های۱۷۶۷-۱۷۵۴ در حمله فرانسوی ها به سرخپوستان بومی امریکا، نیروهای انگلستان با چهره یی ظاهراً بشردوستانه به کمک سرخپوستان بومی برخاستند و با اهدای ملحفه، دستمال و پارچه های آغشته به ویروس آبله عده زیادی را به کام بیماری و مرگ کشاندند، یا ژاپن در سال های ۱۹۴۵-۱۹۳۲ در شهر مîنچوری چین، محیط های کشت عوامل میکروبی را به صورت افشانه به سوی خانه های مسکونی پرتاب، یا به وسیله هواپیما های نظامی به سوی آنها شلیک کرد. حتی در حملات هوایی خود هر بار حدود پانزده میلیون کک آلوده به باسیل طاعون را به سوی مردم آن کشور روان کرد. در حال حاضر نیز، بیشتر کشورهای صنعتی جهان و در رأس آنها روسیه، امریکا، انگلستان، فرانسه، ژاپن و کانادا انواع سلاح های بیولوژیک را تولید و گاهی نیز از آنها استفاده کرده اند.
● قابلیت های یک میکروب سلاح بیولوژیک
▪ بر اساس منطق تولیدکنندگان این سلاح ها، یک جنگ افزار بیولوژیک مناسب باید؛
- از قابلیت بیماری زایی بالایی برخوردار باشد.
- قابل رویت نبوده، بدون بو و طعم باشد.
- با قیمت نازل قابل تهیه باشد.
- از قابلیت تولید افشانه پایدار برخوردار باشد تا بتواند از راه استنشاق باعث آلودگی شده و در محیط باقی بماند.
- باعث ایجاد همه گیری در سطح محدودی شود.
لذا بر این اساس مناسب ترین جنگ افزارهای موجود را باسیلس آنتراسیس (سیاه زخم)، سم بوتولینوم (مسمومیت کشنده بوتولیسم)، یرسینیاپستیس (طاعون)، فرانسیسلا تولارنسیس (تولارمی)، ویروس واریولا (آبله)، ویروس های مولد تب های خونریزی دهنده (همچون ابولا، ماربورگ) را ذکر کرده اند.
● اصول پیشگیری از جنگ های بیولوژیک
▪ پیشگیری اولیه
ـ آموزش و ارتقای آگاهی های افراد در معرض خطر.
ـ واکسیناسیون جمعیت های در معرض خطر با واکسن های موجود.
ـ منع تهیه و استفاده از سلاح های بیولوژیک.
ـ استفاده از تجهیزات و لباس های محافظتی توسط پرسنل پزشکی و بهداشت به هنگام تماس با بیماری های مسری ناشی از سلاح های بیولوژیک
ـ آرام نگهداشتن توده مردم به منظور جلوگیری از بروز همه گیری رعب و وحشت.
▪ پیشگیری ثانویه
ـ تشخیص و درمان به موقع مصدومان ناشی از حمله در صورت درمان پذیر بودن بیماری.
ـ کنترل رعب و وحشت حاصله با بهره گیری از تدابیر روان شناختی و خودداری از پنهان کاری و جلوگیری از بروز تضاد های احتمالی در اظهارنظر های مسوولان مربوط.
ـ پیشگیری دارویی (کموپروفیلاکسی) پس از تماس، در صورت امکان.
● سیاه زخم شایع ترین سلاح میکروبی
یکی از شایع ترین میکروب هایی که در تولید سلاح های میکروبی از آن استفاده شد، سیاه زخم است. سیاه زخم ، یکی از بیماری های عفونی حیوانات است که به وسیله باسیل گرم مثبت مولد اسپوری به نام باسیلوس آنتراسیس ایجاد می شود. راه های انتقال این بیماری در انسان تماس با حیوانات آلوده یا فرآورده های آنها نظیر پشم، مو، پوست، استخوان، سفیداب، استنشاق افشانه های آلوده در کارخانجات پشم ریسی و خوردن مواد آلوده است.
این بیماری نه تنها باعث بروز مرگ ومیر فراوانی در دام ها می شود، بلکه افزایش مرگ و میر انسان را نیز در پی دارد. امروزه سیاه زخم به عنوان یکی از جنگ افزارهای بسیار قوی محسوب می شود. اگر این باسیل به صورت افشانه داخل بمب و موشک استفاده شود، با انفجار بمب یا موشک، باسیل در هوا پراکنده شده و از طریق استنشاق و تنفس باعث بیماری بسیار شدید و کشنده یی می شود که می تواند در بیش از ۹۵ درصد موارد مرگ انسان را به دنبال داشته باشد.
در سال ۱۹۴۳ کار بر روی ساخت بمب های ۵۰۰ پوندی(۲۲۵کیلوگرمی) سیاه زخم در امریکا آغاز شد. این بمب های بزرگ ۱۰۶ بمب کوچک ۴ پوندی (۲کیلوگرمی) دارد که هنگام استفاده به شکل بمب خوشه یی عمل کرده و با باز شدن بمب بزرگ، بمب های کوچک، منطقه وسیعی را فرا می گیرد. امریکا و انگلیس در سال ۱۹۴۴ نقشه حمله با بمب های سیاه زخم به ۶ شهر عمده آلمان یعنی برلین، هامبورگ، اشتوتگارت، فرانکفورت، ویلهلم شافن و آخن را کشیده بودند که می توانست نیمی از جمعیت شهرهای نامبرده را نابود سازد. در نوامبر ۱۹۴۵ امریکا توانایی استفاده از ۴۰ هزار بمب سیاه زخم (۵۰۰ پوندی ) را داشت.
قصد امریکا این بود که این بمب ها را روی ۲۷۰۰ بمب افکن سنگین نصب کرده و بر روی هدف های مورد نظر به کار برد. خوشبختانه تاکنون سیاه زخم در قالب یک سلاح بیولوژیک به کار نرفته است و همه اطلاعات ما از بیماری سیاه زخم مربوط به حادثه سال ۱۹۷۹ در اتحاد جماهیر شوروی سابق است. یک شب در آوریل ۱۹۷۹ انفجاری در تاسیسات نظامی تولیدکننده سلاح های حاوی باسیل سیاه زخم واقع در شهر سوردلاوسک رخ داد و باعث شد ابری از اسپورهای باسیلوس آنتراسیس عامل سیاه زخم را در بالای شهر به حرکت درآورد.
باد موجود در ناحیه، ابر سیاه زخم را از مقر تاسیسات در حومه شهر به جنوب کشاند و بدین ترتیب در روزهای آتی باعث ابتلای صدها نفر به سیاه زخم شد. آن زمان اطلاع افکار عمومی در این مورد بسیار اندک بود، تا اینکه مدتی پس از حمله به برج های دوقلوی تجارت جهانی، رسانه های جمعی امریکا خبری وحشت آور مطرح کردند. آن خبر شایعه انتشار سیاه زخم از طریق ارسال پاکت نامه آلوده بود. از آن زمان اطلاعات مربوط به سلاح میکروبی آنتراکس از طریق اینترنت در معرض اطلاع همگان قرار گرفت.
● پیشگیری و درمان سیاه زخم
واکسن سیاه زخم را از کشت باسیل بدون کپسول غیربیماری زای سیاه زخم تهیه کرده اند. این واکسن را باید تنها در افرادی که در معرض خطر حتمی ابتلا به بیماری، قرار می گیرند، مصرف کرد. سازمان دفاع امریکا توصیه کرده است کلیه پرسنل ثابت ارتش آن کشور، علیه این بیماری، واکسینه شوند.
ظن قوی بالینی و تجویز سریع داروهای ضدمیکربی موثر، در تشخیص سریع و درمان موثر سیاه زخم، از اهمیت اساسی برخوردار است. داروهایی مثل سیپروفلوکساسین بایستی در شروع درمان سیاه زخم استنشاقی به صورت داخل وریدی، تجویز شود و به مدت ۶۰ روز ادامه یابد.

دکتر حمید عمادی

منبع : روزنامه اعتماد