سیگار، قاتل هشت‌سانتی

اگر همه ایران را بگردیم حتی یک نفر سیگاری را پیدا نمی‌کنیم که نداند سیگار خطرناک است اما اگر از همه این افراد بپرسیم چقدر با خطر سیگار آشنا هستید، شمار زیادی را پیدا می‌کنید که به طور دقیق از آثار مهلک سیگار بر بدن خود اطلاع ندارند. قصد ما این نیست که شما را از کشیدن سیگار بر حذر کنیم بلکه می‌خواهیم ذهن شما را با خطرهای سیگار بیشتر آشنا کنیم.
انسان از دیرباز توتون را می‌شناخت. هرودوت مورخ مشهور یونانی که پنج قرن قبل از میلاد زندگی می‌کرد، درباره بومیان آفریقایی نوشته است که آنان نوعی گیاه مخصوصی را می‌سوزانند و دودش را تنفس می‌کردند اما دقیق‌ترین روایت از چگونگی استعمال دخانیات به دوره کشف آمریکا در سال ۱۴۹۲ باز می‌گردد. جایی که کریستف کلمب برای نخستین بار با دود کردن برگ‌های نوعی گیاه وحشی آشنا شد و بعد از آن ملوانان کشتی کریستف کلمب، برگ‌های توتون را با خود به اروپا بردند. در قرن یازدهم، نخستین بار مزارع کشت توتون در اسپانیا به وجود آمد. در این زمان یک راهب اسپانیایی بذر توتون را از ایالت <تاباگو> واقع در شهر <دومینگو> با خود به همراه آورد و در نتیجه نام توتون هم از همین ایالت گرفته شده است.
بعد از آن، دانشمندان گیاه‌شناس برای تجلیل از <گرانانیکو> که سفیر فرانسه در اسپانیا بود، یکی از مواد توتون را <نیکوتین> نام نهادند. سفیر فرانسه در سال ۱۵۶۰ برگ‌های توتون را به رسم هدیه به پادشاه فرانسه <کاترین مدیچ> تقدیم کرد. این برگ‌ها برای رفع سردرد و بیماری‌های اعصاب تاثیر شفابخش داشتند. پادشاه هر‌وقت دچار بیماری سردرد می‌شد، گرد توتون را می‌بویید و در نتیجه دردش تسکین می‌یافت زیرا توتون باعث انبساط موقتی عروق مغز می‌شد و به همین دلیل سردرد وی کاهش می‌یافت. بوییدن توتون خیلی زود در همه جای اروپا گسترش یافت. نقره‌کاران و نقاشان در ساختن انفیه‌دان‌های قیمتی ماهر شدند و انفیه همدم و ملازم انسان شد. با بوییدن انفیه، استعمال توتون در اروپا آغاز شد. هم‌زمان موسسه‌های انحصار دخانیات راه‌اندازی و از این راه درآمدهای سرشاری عاید دولت‌ها شد. با وجود حقوق گمرکی زیاد که از کالاهای توتون می‌گرفتند، استعمال دخانیات به اندازه‌ای توسعه یافت که اروپاییان ناگزیر شدند با آن مبارزه کنند. لوود و یک هشتم پادشاه فرانسه در سال ۱۶۸۰ دستوری صادر کرد که به موجب آن فقط داروفروشان مجاز بودند توتون را به عنوان داروی شفابخش بفروشند. در انگلستان در اواخر قرن شانزدهم، استعمال دود با اعدام همراه شد و سرهای بریده استعمال کنندگان دود در حالی که چپق در دهان آنها بود، در میدان‌ها در معرض تماشای عموم قرار گرفت. در این زمان کلیساها در راه مبارزه با استعمال دخانیات به کمک سلاطین آمدند و پاپ دوم او بران هفتم، استعمال‌کننده دود را از کلیسا اخراج می‌کرد. در روسیه هم که در اوایل قرن هفدهم توتون از انگلستان به آنجا آورده شده بود، مبارزه با دخانیات آغاز شد.
در دوره سلطنت میخاییل رومانف، هر فردی که دود استعمال می‌کرد بلافاصله اعدام و اموالش به نفع دولت ضبط می‌شد. در سال ۱۶۴۹ طبق دستور پادشاه روسیه، الکسی میاخاییلویچ نزد هر فردی که توتون می‌یافتند، او را روی ‌چهار پایه می‌نشاندند و آن‌قدر به بدنش شلاق می‌زدند و شکنجه می‌دادند تا اقرار کند از کجا توتون را به دست آورده است. همچنین سوراخ بینی سوداگران را به جرم فروش کالای دخانیات می‌شکافتند و آنها را به شهرهای دور دست تبعید می‌کردند. با وجود منع ورود توتون از خارج، توتون به طور قاچاق از انگلستان وارد روسیه می‌شد. فقط در زمان امپراتوری پطر کبیر که خودش در هند به استعمال دخانیات علاقه پیدا کرده بود، خرید و فروش و استعمال آن در روسیه آزاد شد. عوارض گمرکی و مالیات به نفع خزانه دولت وصول می‌شد و استعمال دخانیات در اندک مدتی بسط و توسعه یافت. پس از اینکه سرحدات روسیه به دریای سیاه کشیده شد، در کریمه قفقاز مزارع کشت توتون دایر شد و صنایع دخانی توسعه یافت.
● فرآوری توتون
توتون گیاهی وحشی است از دسته <عنب‌الثلب> یا همان انگورک توره و مهم‌ترین دسته این گیاه که آنها را به خوبی می‌شناسیم، شامل گوجه فرنگی و سیب‌زمینی می‌شود. توتون‌هایی که در مزارع کشت شده است، چیده می‌شود و برگ‌های ریز شده توتون را در پاکت‌های مخصوص می‌گذارند و در آفتاب و زیر سایه‌بان می‌خشکانند. سپس توتون به کارخانه برده می‌شود. در کارخانه، برگ‌های توتون را که بیشتر رگه‌های کلفت دارد، ریز می‌کنند و به آن نم می‌زنند تا توتون در این حالت مدتی در معرض تخمیر قرار گیرد. در این قسمت به برخی توتون‌ها ادویه یا مواد معطر می‌زنند تا توتون مرغوب شود و در بعضی مواقع نیز برگ توتون را رنگ می‌کنند، به ویژه برگ‌هایی که به جای کاغذ سیگار مصرف می‌شود. بعد از عمل آوردن توتون، آن را ریزریز می‌کنند و می‌خشکانند و بسته‌بندی می‌کنند و از آنها سیگار، سیگار برگ و دیگر محصولات دخانی می‌سازند.
●ترکیب شیمیایی توتون
در برگ توتون مانند برگ‌های دیگر، سلولز، نشاسته، هیدرات، آلومین، املاح معدنی و آب وجود دارد. علاوه بر این، توتون دارای انواع مواد سمی است. به طور مثال می‌توان به آلکالویید اشاره کرد که در میان آنها نیکوتین نقش عمده‌ای دارد. مقدار نیکوتین در انواع دخانیات از پنج درصد تا هفت درصد متغیر است و میزان‌ آن در توتون نامرغوب به مراتب بیشتر است.
غیر از نیکوتین، الکالوییدهای دیگری هم در توتون وجود دارد که مقدار کلی آنها از دو درصد تا ۲۵ درصد متغیر است. هنگام دود کردن توتون، مواد مرکب توتون با عناصر جدیدی ترکیب می‌شود و تغییر حالت می‌دهند. به همین دلیل است که ترکیبات اصلی توتون با دود آن متفاوت است. دود توتون از ذرات گازی شکل و مواد جامد تشکیل شده است و رنگ آن هم از مواد جامد دود ناشی می‌شود. مواد جامد و مایع توتون را به آسانی می‌توانید در محتویات چوب سیگار به صورت مایع لزج خرمایی رنگ شبیه روغن سیاه مشاهده کنید. همچنین هر گاه بعد از پک زدن سیگار، دود را از راه دستمال که به لب چسبیده باشد بیرون دهیم لکه قهوه‌ای رنگی روی دستمال ظاهر خواهد شد، این لکه ماده سیاهی است شبیه قیر که قسمت عمده آن در ریه‌های انسان می‌نشیند.
● نتیجه یک آزمایش
در دود سیگار مواد خطرناکی وجود دارد که یکی از آنها، ئیدروکربور است. نتایج یک آزمایش روی ئیدروکربور نشان داد هرگاه این ماده را به حیوان تزریق کنند، موجب پیدایش تومورهای سرطانی می‌شود. تقریبا همه می‌دانیم که نیکوتین از مهم‌ترین مواد سمی توتون است. با این حال ژبروسکی، دانشمند معروف در آزمایش دیگری عصاره توتون را که فاقد نیکوتین بود به چند خرگوش تزریق و مشاهده کرد که بعد از مدتی این خرگوش‌ها لاغر و فلج شدند.
یکی دیگر از گازهای خفقان‌آور سیگار، مونواکسیدکربن است. مونواکسیدکربن از نظر شیمیایی تمایل شدیدی برای جذب هموگلوبین دارد. هموگلوبین هنگام تنفس هوای تمیز با اکسیژن ترکیب می‌شود، در ضمن خون تیره رنگ سیاهرگ پس از عبور از ریه‌ها و جذب اکسیژن به رنگ سرخ روشن درمی‌آید. این خون در تمام بدن جریان می‌یابد و اکسیژن لازم را برای تنفس سلول‌ها به بافت می‌دهد. میل ترکیبی هموگلوبین با مونواکسیدکربن ۲۰۰ تا ۳۰۰ بار بیش از اکسیژن است. به همین دلیل ترکیب جزیی این گاز باهوای تنفس سبب می‌شود که در خون تعداد زیادی کربوکسی هموگلوبین، به وجود ‌آید. کاربوکسی هموگلوبین اکسیژن هوا را جذب نمی‌کند. به همین دلیل فردی که با گاز مونواکسیدکربن مسموم می‌شود، حالت خفگی پیدا می‌کند و حتی وقتی که در هوای آزاد قرار می‌گیرد، با وجود ورود اکسیژن کافی به ریه، باز هم تندتند نفس می‌کشد. اکسیژنی که داخل ریه‌ها می‌شود نمی‌تواند به اندازه کافی با هموگلوبین ترکیب شود زیرا به‌طوری که می‌دانیم،جای آن را اکسیدکربن گرفته است و فقط در صورت توقف طولانی در هوای آزاد و یا استنشاق اکسیژن خالص، خون از کربوکسی‌هموگلوبین آزاد می‌شود و دوباره قابلیت طبیعی جذب اکسیژن را به دست می‌آورد.
● تاثیر اسید سیانیدریک
اسید سیانیدریک که در دود توتون وجود دارد، از قوی‌ترین سم‌ها است. یک قطره از این اسید برای از بین بردن انسان کافی است. اسیدسیانیدریک تنفس را مختل می‌کند و سبب نقصان اکسیژن می‌شود و بیش از همه به سلسله اعصاب آسیب می‌زند زیرا اعصاب بیش از دیگر اعضای بدن به اکسیژن نیاز دارد و به همین دلیل است که مسمومیت با اسید سیانیدریک باعث مرگ انسان می‌شود. البته فراموش نکنیم که میزان اسید سیانیدریک دود توتون خیلی کم است و خودش به تنهایی نمی‌تواند علایم مسمومیت ایجاد کند اما دقت کنید که فردی که از دخانیات استفاده می‌کند، طی سال‌ها هر روز خود را از طریق توتون مسموم می‌کند و همچنین باز یادآوری می‌کنیم که دود توتون به دلیل وجود مونواکسید کربن مانع از دریافت اکسیژن به بافت‌ها می‌شود و در صورت ترکیب با اسید سیانیدریک می‌تواند مشکلات فراوانی برای بافت‌های بدن، به ویژه مغز ایجاد کند.
● دخانیات در برابر اکسیژن
به این ترتیب هر گاه به تاثیر اجزای دود توتون مانند گاز کربنیک، اکسیدکربن و اسید سیانیدریک در بدن توجه کنیم، در این صورت در می‌یابیم که استعمال دخانیات، جذب اکسیژن از طریق اعضای بدن را مختل می‌کند و چون سدی در برابر تنفس طبیعی اعضای بدن که بدون آن ادامه حیات ممکن نخواهد بود، قرار می‌گیرد.
● سمی به نام نیکوتین
اکنون با برخی از سموم توتون آشنا شده‌اید اما شاید هنوز با نیکوتین آشنا نیستند. الکالویید نیکوتین در سال ۱۸۲۸ کشف شد. کاشف نیکوتین دانشمندی به نام ریمان بود. نیکوتین خالص به صورت مایع چربی است که طعم تند و زننده‌ای دارد و در حرارت ۱۴۰ تا ۱۵۰ درجه می‌جوشد. نیکوتین سم بسیار مهلکی است. ریمان هنگام مطالعه تاثیر نیکوتین در حیوانات گوناگون مشاهده کرد که حیوانات به یک صورت در برابر نیکوتین واکنش نشان نمی‌دهند زیرا حساسیت در برابر نیکوتین با پیچیدگی ساختمان بدن و تکامل دستگاه اعصاب حیوان ارتباط دارد. ساده‌ترین حیوان تک سلولی کمترین حساسیت را در برابر نیکوتین دارد. به طور مثال، آمیب‌ها می‌توانند در آبی که دارای ۱/۰ گرم نیکوتین باشد، زنده بمانند اما اگر ۱/۰ تا ۲/۰ گرم نیکوتین خالص را به قورباغه تزریق کنند، حیوان ابتدا دچار تشنج شدیدی می‌شود و بعد از دو یا سه دقیقه به دلیل تنگی نفس می‌میرد. همچنین هر گاه تیغه شیشه‌ای آلوده به نیکوتین را نزدیک نوک پرندگان کوچک ببرند موجب از بین رفتن حیوان خواهد شد. برای کشتن خرگوش هم کافی است یک چهارم قطره نیکوتین را به خرگوش تزریق کنیم. مقدار مهلک نیکوتین در سگ به نسبت بزرگی و کوچکی حیوان از نصف قطره تا دو قطره متغیر است اما بر اساس گزارش‌های مستند، مقدار مهلک نیکوتین برای انسان معادل ۵۰ تا ۷۵ میلی‌گرم یعنی به اندازه یک قطره است. در ترکیبات سمی توتون، نیکوتین از همه قوی‌تر است و شدت تاثیر آن از اسیدسیانیدریک کمتر نیست. بنابراین کسانی که در روز ۲۰ عدد سیگار می‌کشند، در حقیقت مقدار مهلک نیکوتین را می‌بلعند اما چیزی که موجب نجات فرد سیگاری از مرگ می‌شود، این است که این مقدار نیکوتین یک مرتبه وارد بدن نمی‌شود بلکه ذره‌ذره وارد می‌شود و در این حالت بدن می‌تواند تا حدود زیادی آن را خنثی کند.

منبع : روزنامه سلامت