مقدمه‌ای بر مباحث آموزشی کودکان کم/ناشنوا

یكی از مسائلی كه ذهن والدین كودكان كم شنوا را بسیار مشغول می كند، تصمیم گیری در مورد حضور در مدرسه و جایگاه آموزشی این كودكان است. ما به عنوان افرادی كه به جهت حرفه و تخصص خویش از ابتدای امر با سئوالات متعددی در این باب مواجه می شویم، همیشه به دنبال یافتن مناسب ترین شرایط آموزشی برای این كودكان هستیم. البته این موضوع در تمام دنیا بحث برانگیز است و كارشناسان و متخصصان امر راه های مختلفی را پیشنهاد می نمایند. در ایالات متحده تا سال ۱۹۷۵ میلادی این كودكان صرف نظر از میزان افت شنوایی، در مدارس ویژه و غالباً به مدت طولانی طی روز حضور داشتند و زمان محدودی را در جامعه و در كنار خانواده سپری می كردند. از آن زمان و با تغییر قوانین آموزشی راه های جدیدی به روی ایشان باز شد كه تحولی اساسی در سیستم آموزشی كودكان كم شنوا محسوب می شود. از سال ۱۹۹۰ نیز قوانین عمومی آموزش در این كشور دیدگاه نوینی را ارائه كرده است مبنی بر اینكه كودكان كم توان حداقل محدودیت را برای آموزش داشته باشند.
از آنجایی كه كم توانی در مورد كودكان كم/ ناشنوا محدود به یكی از حواس (شنوایی) است، در حال حاضر با پیشرفت علوم پزشكی، توانبخشی و تكنولوژی روش های جدیدی برای كاهش محدودیت این كودكان ابداع شده است. جراحی (كاشت حلزون)، استفاده از سمعك های قوی و مدرن و به كارگیری شیوه های ارتباطی مبتنی بر استفاده موثر از باقی مانده شنوایی همراه با پرورش سایر حواس توسط كارشناسان توانبخشی در این مسیر بسیار موثر است. در كشورهای پیشرفته غالباً این كودكان قبل از سنین مدرسه از آموزش های تخصصی و ویژه كم شنوایان برخوردارند كه این آموزش ها یا موسسه محور و یا خانواده محور است. در این نظام آموزشی، كودك در موسسات ویژه و طی ساعاتی از روز تحت آموزش خاص قرار دارد كه معمولاً در سنین خردسالی، خانواده نیز از این آموزش ها استفاده می كند، یا اینكه در منزل و با حضور كارشناسان توانبخشی (خصوصاً آسیب شناس گفتار و زبان) از آموزش ویژه و توانبخشی شنیداری بهره مند می شود. زمان ورود به مدرسه، جایگاه آموزشی خاص و متناسب با وضعیت كودك برای او تعیین می شود كه شامل طیفی از روش های آموزشی است، از مدارس ویژه كم شنوایان تا حضور تمام وقت در مدارس عادی. كودكی در مدرسه عادی بهترین شرایط را خواهد داشت كه آموزش های پیش از مدرسه او را به توانایی برقراری ارتباط با سایر افراد رسانده باشد، از گفتاری قابل فهم برای برقراری ارتباط با معلمین و هم سالان شنوای خود استفاده نماید، مهارت هوشی در حد متوسط و بالاتر داشته باشد، قادر به انجام فعالیت های شخصی خود باشد، صبور بوده و از میزان توجه كافی برخوردار باشد و از نظر ارتباطی به مهارت های كاربردی دست یافته باشد، به گونه ای كه آنچه را كه شرح داده می شود، پیگیری كرده و در زمان نیاز از طریق سئوال كردن یا سایر مهارت های كاربردی زبان درخواست پاسخ نماید.
چنانچه كودكی از نظر مهارت های ارتباطی (درك و بیان گفتاری) در شرایط قرارگیری در مدارس عادی و عمومی نباشد می تواند از كلاس های ویژه كم شنوایان استفاده نماید. مدل های دیگر آموزشی هم هستند كه استفاده از هر دو محیط را برای كودك پیشنهاد می نماید. از جمله این موارد می توان به استفاده كودك به صورت پاره وقت از كلاس های آموزشی ویژه و كلاس های عادی اشاره كرد كه با توجه به توانایی او بخشی از كلاس ها از جمله آموزش های هنری یا تربیت بدنی در جمع كودكان شنوا و در كلاس های عادی صورت می گیرد و سایر دروس كه تخصصی تر هستند در مدارس ویژه تدریس می شوند و یا ممكن است كودك در كلاس های مدارس عادی تحت آموزش باشد، اما جلسات انفرادی توانبخشی داشته باشد (كه البته برای تمامی كودكان كم شنوا در سنین مدرسه مانند زمان قبل از مدرسه ضروری به نظر می رسد.) شیوه دیگر آموزشی آن است كه معلم تلفیقی با حضور در مدرسه عادی ساعاتی از هفته را به آموزش خاص بپردازد. حضور كودك كم شنوا در مدارس عادی ممكن است به گونه ای باشد كه وی فقط نقش مشاهده كننده و غیرفعال را داشته باشد و لذا قسمت اعظم آموزش او معطوف به كلاس های ویژه باشد و یا اینكه كاملاً در كلاس فعال بوده و معلم تلاش كند كه او در مسیر عادی كلاس قرار گرفته و در تمام تعاملات اجتماعی و آموزشی كلاس سهیم باشد. تلاش برای فعال بودن كودك كم شنوا در كلاس های عادی آموزشی كه بسیار مورد توجه است امروزه الگویی را مطرح ساخته است كه بر طبق آن در درجه اول سازگاری و انطباق پیدا كردن كلاس با فرد كم شنوا مدنظر قرار می گیرد و ابتدا شرایط برای حضور كودك در كلاس مهیا می شود و سپس تلاش برای سازگاری كودك با محیط انجام می گیرد. برای حضور كودك كم شنوا در كنار سایر كودكان لازم است تغییراتی در محیط آموزشی صورت بگیرد. الگوی دیگر آموزش این كودكان شامل اداره كلاس توسط دو معلم است كه یكی از ایشان معلم كودكان كم شنوا است و به عنوان همكار در كلاس به آموزش كودكان كم شنوایی كه در كلاس عادی قرار گرفته اند، كمك می كند. به هر حال امروزه در كشورهایی كه سابقه بیشتری در امر آموزش كودكان كم توان دارند، هدف آن است كه كودك به سمت جریان عادی آموزش حركت كند تا جایی كه به مصلحت او باشد. مهم این است كه متخصصین توانبخشی (آسیب شناس گفتار و زبان و شنوایی شناس) دارای سابقه كار بالینی با كودكان كم شنوا در تعیین جایگاه آموزشی آنها نقش فعال و مثبت داشته باشند كه البته قوانین آموزشی هم باید انعطاف پذیری لازم را در این خصوص دارا باشد.
مامك جولایی(آسیب شناس گفتار و زبان مركز آموزش و توانبخشی آوا)

منبع : روزنامه شرق