نقش کتابخانه ها و کتابداران در ارائه خدمات به یادگیرندگان از راه دور

فلسفه وجودی کتابخانه ها، همواره، خدمت به جامعه و بهره گیری از منابع دانش در جهت پیشرفت و تعالی انسان ها بوده است. در نظام آموزش از راه دور، "فاصله فیزیکی" بین یادگیرنده، استاد، موسسه آموزشی و کتابخانه ها، به طور اساسی، درشیوه ارائه خدمات کتابداری و اطلاع رسانی به یادگیرندگان از راه دور تاثیر گذار بوده و کتابداران را با موقعیت های تازه ای مواجه کرده است.
این مقاله، مروری بر نظرات و رهنمودهای ارائه شده در زمینه کتابداری از راه دور و خدمات کتابخانه ای به یادگیرندگان از راه دور، به بهترین شکل ممکن، در هر زمان و در هر مکان، می باشد. با توجه به اینکه، برخی از دانشگاه های داخل کشور، چندی است گام های تازه ای در جهت آموزش از راه دور (آموزش مجازی) برداشته و این شیوه آموزشی را در برنامه کاری خود گنجانده اند، امید است این مطالب، به برنامه ریزی در زمینه ارائه خدمات کتابخانه ای برای یادگیرندگان از راه دور موثر واقع شود.
گسترش فناوری های جدید در دو دهه اخیر، تحولات و تغییرات زیادی را در عرصه های مختلف زندگی بشر موجب شده است. وجود شبکه های ارتباطی بسیار گسترده از جمله اینترنت و ابزارها و امکانات آموزشی پیشرفته، روش های آموزشی را متحول نموده و این امکان را فراهم ساخته است که طیف وسیعی از جویندگان علم و دانش در نقاط مختلف جهان و از فاصله های دور تحت پوشش شبکه آموزشی از راه دور درآیند و با روش هایی متفاوت از روش های سنتی و معمول آموزش ببینند. فناوری اطلاعات و ارتباطات مشکل "فاصله" برای برقراری ارتباط را تا حدود بسیار زیادی حل کرده است، به همین دلیل رقابت در سطح بین المللی در زمینه آموزش از راه دور در راستای برنامه های جهانی سازی بسیاری از کشورها مطرح شده است.
● آموزش از راه دور
آموزش از راه دور شیوه ای است که دانشجو در محیط دانشگاه و کلاس درس حضور فیزیکی ندارد. در واقع مهمترین تمایز آموزش از راه دور نسبت به دیگر شکل های آموزشی، فاصله فیزیکی است که بین دانشجو، اساتید و موسسه آموزشی وجود دارد. آبراهام(۱۳۷۶)، در بیان تعریفی از آموزش از راه دور (به نقل از وی. جی. کیگان) به نکات زیر توجه داشته است:
۱. جداسازی معلم و شاگرد (دانشجو)
۲. برنامه ریزی و تهیه منابع کمک آموزشی با هدایت (نظارت) یک موسسه آموزشی
۳. استفاده از (به کارگیری) رسانه های فنی
۴. پیش بینی (تدارک) دو روش ارتباطی
۵. امکان برگزاری سمینارهای مقطعی
۶. شرکت در بهترین شکل آموزش
همچنین، واتسون (Watson, ۲۰۰۳) آموزش از راه دور را به دو طریق کاملا دور (به طور کامل دور از موسسه آموزشی و اساتید)، و روش ترکیبی (همراه با برخی شکل های تماس با موسسه آموزشی و اساتید) مطرح کرده، دلایل رشد فعال دروس و برنامه های یادگیری از راه دور را چنین بیان می کند:
۱. نیاز به ایجاد فرصت های آموزشی
۲. عدم توانایی کشور ها در برآوردن تمامی نیازهای آموزشی شهروندانشان
۳. نیاز به فراهم کردن امکانات به منظور سهولت و آسانی مشتری
۴. نیاز به در اختیار گذاشتن خدمات به کسانی که سمت و مشاغل مشخصی دارند و در همان حال [بدون ترک شغل یا سمت] قادر به افزایش مهارت هایشان باشند.
۵. فرصت رونق و افزایش عایدی موسسه
همانطور که بیان شد، شاخص ترین ویژگی آموزش از راه دور فاصله فیزیکی است که بین یادگیرنده از راه دور، اساتید، موسسه آموزشی و دیگر یادگیرندگان از راه دور وجود دارد. این اصول، اختلاف اساسی بین آموزش سنتی و آموزش از راه دور را ایجاد کرده و چالش هایی را به وجود آورده است.
● کتابداران از راه دور
در خدمات کتابخانه ای سنتی، فرض بر این است که مراجعه کننده به کتابخانه برود، یعنی خدمات سنتی، ساختمان مدار هستند، اما دانشجویان از راه دور ممکن است هرگز موسسه آموزشی شان را نببینند. به همین ترتیب، بسیاری از راه دور ممکن است هرگز شانس دیدن کتابخانه موسسه آموزشی شان را نداشته باشند. "فاصله" فاکتورهای جدیدی را در تدارک خدمات کتابخانه ای برای یادگیرندگان از راه دور ایجاب می کند. جدایی بین یادگیرنده، استاد، موسسه آموزشی و کتابخانه ها، به طور اساسی، در ارائه خدمات کتابداری و اطلاع رسانی به یادگیرندگان از راه دور تاثیر می گذارد (۱۱).
ریش(Raish, Martin) (نقل در واتسون،(۲۰۰۱ معتقد است کتابداران باید در فراهم آوری خدمات کتابخانه ای برای یادگیرندگان از راه دور پیشتاز باشند. وی همچنین بیان می کند: "رشد چشمگیر برنامه های آموزش از راه دور این ضرورت را برای ما کتابداران ایجاد کرده است که منابع خود را برای کاربران از راه دور در دسترس بسازیم و وقتی احترام خود را نزد اعضای هیات علمی و مدیران به دست می آوریم که تلاش هایمان در این راستا به نتیجه برسد".
به اعتقاد فتاحی (۱۳۸۳)، اکنون جامعه کتابداری به این نتیجه و درک مسلم رسیده است که با توجه به گسترش شبکه ها، کتابداران نمی توانند بر نقش خود به عنوان حفظ کنندگان اطلاعات تکیه کنند. کتابداران جدید باید راهنمایان و مشاوران اطلاعاتی باشند که مهم ترین وظیفه آنها ادغام فناوری های اطلاعاتی با مهارت های اطلاع یابی کاربران است.
کاربران، به ویژه پژوهشگران تمایل دارند تا از طریق امکاناتی که فناوری های جدید در اختیار گذاشته است، از محل کار [یا سکونت] خود به اطلاعات دسترسی داشته باشند. کاربران همچنین در مقایسه با گذشته وقت کمتری برای مراجعه به کتابخانه دارند و مایلند فرایند جستجو، بازیابی و دسترسی به اطلاعات بسیار کوتاه باشد. به عبارت دیگر، آنها مایلند که بخشی از فعالیت های مطالعاتی و پژوهشی آنان را کتابداران انجام دهند. در این راستا کتابداران در نقش مشاور و راهنمای کاربران و پژوهشگران انجام وظیفه می کنند.
این مطلب در مورد کتابدار از راه دور بیش از پیش صدق می کند چرا که کتابداران در توانایی تسهیل اطلاعات و روانسازی فرایند پژوهش اعضای موثری در روند آموزشی هستند. کتابداران در بسیاری از موسسه های آموزش از راه دور، در کشور های توسعه یافته، اعضای تیم آموزشی شده اند و همچنین در توسعه مواد آموزشی از راه دور مکمل اصلی شده اند. کتابدارن از حافظان کتاب به همکاران و شرکت کنندگان در روند تهیه اطلاعات با هدف یادگیری از راه دور تبدیل شده اند. بسیاری از این فعالیت ها، مهارت های جدیدی را به آنها ارائه کرده و روش های خدمات کتابخانه ای را تغییر داده است.
در همین راستا، واتسون (۲۰۰۳)، وظایف کتابداران در یادگیری از راه دور را چنین بیان کرده است:
۱. اطمینان از اینکه خدمات کتابداری و اطلاع رسانی با خواسته ها و نیازهای مورد تایید (مجاز) مطابقت دارد.
۲. گسترش و حفظ کیفیت منابع اطلاعاتی یادگیری از راه دور
۳. کمک به فراگیری مهارت های کتابخانه ای، تفکر انتقادی، مهارت های مطالعه و سواد اطلاعاتی یادگیدندگان از راه دور
۴. راهنمایی آموزشگران از راه دور در مواد درسی مناسب و جدید
۵. حمایت از فعالیت های تحقیقی و پژوهشی هیات علمی یادگیری از راه دور
۶. شناسایی موسسه های دیگری که بتوانند در ارائه خدمات کتابخانه ای از راه دور با دانشجویان همکاری کنند.
۷. انجام خدمات خارج از وقت اداری
۸. مدیریت صحیح مجوز های معنوی (مانند حق مولف)
۹. پاسخ به سوالات، دریافت و پست مواد به طریقه الکترونیکی و عادی
وی در ادامه تاکید می کند که کتابداران باید در تیم های درسی یادگیری از راه دور حضور یابند تا مطمئن شوند که :
۱. خدمات کتابخانه ای از راه دور و مشاوره حرفه ای برای دانشجویان و هیات علمی به موقع در دسترس است.
۲. مجموعه کتابخانه به طور موثری نیازهای اطلاعاتی دانشجویان و اعضای هیات علمی را حمایت می کند.
همچنین، در رهنمود هایی برای خدمات کتابداری از راه دور، انجمن کتابخانه های دانشگاهی و تحقیقاتی (ACRL) (۲۰۰۴)، آمده است که مسوولان ردیف اول موسسه های آموزشی، مسوولیت اجرایی و مالی موسسه را از طریق هدایت فعال سرپرستی و اداره کتابخانه به منظور تامین بودجه، استخدام کارمند و نظارت بر منابع و خدمات کتابخانه ای در حمایت از برنامه های یادگیری از راه دور بر عهده دارند. مدیر- کتابدار (کتابدار ارشد librarian- administrator) به عنوان واسطه مستقیم و اساسی باید حداقل:
۱. منابع کتابخانه ای سنتی و الکترونیکی مورد نیاز یادگیرندگان از راه دور را بر اساس نیازهای جاری و خدمات فراهم شده برای آنها شامل آموزش و بهره گیری از تسهیلات، ارزیابی کند.
۲. شرحی مکتوب از نیازهای اطلاعاتی و مهارتی یادگیرندگان از راه دور آماده کند.
۳. شرح مکتوب اهداف ضروری و بلند مدت برای یادگیری از راه دوری را ایجاد کند که به نیازها و ضرورت ها بپردازد و روش هایی را طرح کند که این روند توسط آن روش ها قابل ارزیابی و سنجش باشد.
۴. رویهم رفته، هماهنگی و ارتباط بین سازمان های یادگیری از راه دور، موسسه مبدا و کتابخانه را ارتقا دهد.
۵. نمایندگان یادگیرندگان از راه دور شامل مدیران، هیات علمی و دانشجویان را درگیر شکل گیری اهداف و ارزشیابی منظم موفقیت هایشان نماید.
۶. حمایت کنونی کتابخانه از یادگیری از راه دور، آمادگی، تناسب و کارآیی کتابخانه را با استفاده از تدابیر و طرح های سنجش کمی و کیفی (مانند شرح مکتوب نیازها و ضرورت ها) ارزیابی نماید. نمونه هایی از این سنجش ها مانند:
□ بررسی دانش عمومی کتابخانه ای دانشجویان تازه وارد و ارزیابی اینکه آیا برنامه آموزشی کتابخانه، دانشجویان را با سواد اطلاعاتی بیشتری آماده می کند.
□ درخواست از دانشجویان، هیات علمی، کارمندان و فارغ التحصیلان به منظور ارائه تجربیاتشان در استفاده از خدمات یادگیری از راه دور کتابخانه در طول دوره زمانی خاص.
۷. سیاست های مجموعه سازی و فراهم آوری را به منظور انعکاس نیازها و ضرورت ها، مورد بررسی قرار داده و آماده کند.
۸. با مدیران، متخصصین موضوعی کتابخانه و هیات علمی در روند توسعه برنامه آموزشی و برنامه ریزی درسی برای یادگیری از راه دور مشارکت داشته باشد تا اطمینان حاصل کند که خدمات و منابع کتابخانه ای مناسب در دسترس هستند.
۹. خدمات حمایتی کتابخانه به یادگیرندگان از راه دور را پشتیبانی نموده و ارتقا دهد.
۱۰. به طور منظم کاربران یادگیری از راه دور کتابخانه را هم به منظور کنترل و ارزیابی استفاده آنها از خدمات و منابع، و هم به منظور ارزیابی و کنترل میزان مهارت های به دست آمده و نیازهای مواجه شده بررسی نماید.
۱۱. گفتگو ها را به سمت توافق های مشترک و اشتراک منابع ممکن و / یا تعدیل کتابخانه های غیر وابسته به جریان اندازد.
۱۲. شیوه ها و روش هایی را به منظور آماده سازی خدمات و مواد کتابخانه ای از کتابخانه یا از کتابخانه های فرعی (شاخه ای) پردیس دانشگاه یا مراکز یادگیری برای یادگیرندگان از راه دور، توسعه دهد.
۱۳. همکاری با دپارتمان های خدمات رایانه ای به منظور حمایت های خودکارسازی مورد نیاز برای یادگیرندگان از راه دور را توسعه دهد؛ و
۱۴. تمامی موارد بیان شده را در آماده سازی یک محیط مناسب در حمایت از تدریس و یادگیری و فراهم آوری مهارت های یادگیری مادام العمر، پیگیری، اجرا و حمایت نماید.
به هر ترتیب، کتابداران نیاز دارند که از مکانیزم و محتوای آموزش از راه دور مطلع باشند تا بدین وسیله خدمات کتابخانه ای از راه دور موثرتری را فراهم کنند. به اعتقاد واتسون (۲۰۰۱)، کتابداری از راه دور یک فعالیت حرفه ای و غیر حرفه ای، روند، خدمات و تجربیاتی است که خدمات کتابداری و اطلاع رسانی با کیفیت را به تمام کسانی که یادگیرنده از راه دور هستند، بدون توجه به سطح برنامه آموزشی شان، فراهم می کند.● کتابخانه ها و ارائه خدمات از راه دور
همانطور که اشاره شد، آموزش از راه دور، فرصت هایی را برای اشخاصی که به هر دلیل، قادر نیستند آموزش سنتی ببینند، فراهم می کند. در آموزش سنتی، کتابخانه ها همواره نقش مهمی را بر عهده داشته اند زیرا فلسفه وجودی کتابخانه خدمت به جامعه و بهره گیری هر چه بیشتر از منابع دانش در جهت پیشرفت و تعالی انسان می باشد. این نقش در آموزش از راه دور از اهمیت بیشتری برخوردار است زیرا انتظار می رود یادگیرندگان از راه دور همان سطح مهارت هایی را به دست آورند که در آموزش رو در رو می توان کسب کرد. این مهارت ها شامل سطح توانایی بالا در سواد رایانه ای، سواد اطلاعاتی، تحقیق و پژوهش، بازیابی اطلاعات و تحلیل و کاربرد آن می باشد که در نهایت به تولید دانش می انجامد.
یکی از اساسی ترین زمینه های آموزشی برای کسب این مهارت ها کتابخانه است که با فراهم کردن امکان دسترسی به اطلاعات متنوع، فرصت های بی نظیری را در دسترسی به اطلاعات ایجاد می کند. دسترسی به انواع منابع اطلاعاتی، توانایی استخراج، تحلیل، بهینه سازی و کاربرد اطلاعات صحیح، در زمان مناسب، برای هدف مناسب را توسعه می دهد، مهارت هایی که یادگیرندگان از راه دور باید قادر به کسب آن باشند. برای ارائه بهترین خدمات از راه دور به منظور تامین ضرورت ها و نیازهای آموزشی و پژوهشی یادگیرندگان از راه دور، نیاز به برنامه ریزی مدون می باشد. در همین راستا، فتاحی (۱۳۸۳)، اصولی را در برنامه ریزی برای ارائه خدمات کتابخانه ای از راه دور مطرح کرده است:
۱. سهولت در دسترسی به اطلاعات (ساده سازی فرایند مدیریت اطلاع)
۲. سرعت در دسترسی به اطلاعات (تسریع در فرایند مدیریت اطلاعات)
۳. مناسبت در دسترسی به اطلاعات (ایجاد راهبرد مناسب برای تطابق نظام اطلاعاتی با نیازهای اطلاعاتی کاربران)
۴. یکپارچگی در دسترسی به اطلاعات (فراهم ساختن دسترسی از یک رایانه به همه بخش ها، منابع و خدمات کتابخانه)، خاص بودن و مرتبط بودن اطلاعات (تلاش برای افزایش ربط در نظام بازیابی اطلاعات)
۵. کیفیت اطلاعات و دانش (تلاش برای گزینش، فراهم آوری و ایجاد دسترسی به منابع با کیفیت و هسته اطلاعات و دانش)
۶. روزآمدی اطلاعات (ایجاد دسترسی به جدیدترین منابع اطلاعات چاپی و الکترونیکی)
همچنین، انجمن کتابخانه های دانشگاهی و تحقیقاتی (ACRL)، در رهنمودهایی که برای خدمات کتابداری از راه دور ارائه کرده است، بر این نکته تاکید دارد که خدمات کتابخانه ای برای یادگیرندگان از راه دور باید به گونه ای طرح شود تا به طور موثر میزان وسیعی از نیازهای اطلاعاتی کتابشناختی کاربر را در بر گیرد. منابع کتابخانه و خدمات در موسسه های آموزش عالی باید نیازهای تمامی اعضای هیات علمی، دانشجویان و پرسنل دانشگاهی را بدون توجه به بعد مکان، پوشش دهد، و برای نیل به این اهداف، به طور کلی، این رهنمودها را ضروری می داند:
۱. همکاری مرجع
۲. خدمات اطلاعاتی و کتابشناختی رایانه مدار (مبتنی بر رایانه)
۳. دسترسی مطمئن، سریع و قابل قبول به شبکه های اصلی و دیگر شبکه ها شامل اینترنت
۴. خدمات مشاوره
۵. برنامه ای از آموزش کاربر کتابخانه به منظور القاء مهارت های سواد اطلاعاتی مستقل و موثر، که به ویژه با نیازهای پشتیبانی یادگیرنده از راه دور مواجه باشد.
۶. همکاری و آموزش در استفاده از تجهیزات و رسانه های غیر چاپی
۷. مبادله، همکاری دو جانبه و قراردادی، یا خدمات امانت بین کتابخانه ای با به کارگیری وسیع ترین کاربردهای استفاده درست از مواد داری حق مولف
۸. کمک به تحویل مدرک مانند نظام پستی و یا انتقال الکترونیکی
۹. دسترسی به موجودی بر طبق سیاست های استفاده عادلانه حق مولف
۱۰. ساعات کافی ارائه خدمات به منظور مطلوب ترین دسترسی کاربران؛ و
۱۱. ارتقاء خدمات کتابخانه ای به یادگیرندگان از راه دور، شامل سیاست های روزآمدی مستند، تنظیمات (دستورالعمل ها) و خط مشی ها برای توسعه نظام مند و مدیریت منابع اطلاعاتی.
به طور کلی، واتسون (۲۰۰۳)، خدمات کتابداری و اطلاع رسانی مورد نیاز یادگیرندگان از راه دور را به سه مقوله کلی دسته بندی کرده است:
۱. دسترسی به منابع اطلاعات مانند متن، مطالعه جبرانی و خدمات مرجع
۲. آموزش یافتن اطلاعات مورد نیاز از اطلاعات در دسترس [سواد اطلاعاتی]
۳. گسترش و توسعه روش های به کارگیری اطلاعات جمع آوری شده و اتخاذ تصمیمات منطقی و مبتنی بر اطلاعات طبیعی است نوع ارائه خدمات به یادگیرندگان از راه دور، با توجه به موسسه، کشور و مناطق مختلف، تا حدودی متغییر خواهد بود. در ادامه به بررسی خدمات ارائه شده برای یادگیرندگان از راه دور از طریق صفحه وب چند کتابخانه دانشگاهی پرداخته شده است:
● کتابخانه دانشگاه مرکزی میشیگان(Central Michigan University)
□ یافتن اطلاعات (مقالات مجلات، کتاب ها، وب سایت ها، لیست کتاب ها، فهرست کتابخانه و ....)
□ خدمات نسخه برداری از مقالات، کتاب ها و دیگر منابع درخواست شده و ...؛ کمک گرفتن در جستجو؛ و نقد کتاب ها.
□ مساعدت در مرور کلی OCLC، ارزیابی صفحه های وب، و فهرست کتاب ها
□ پشتیبانی هیات علمی، متون درسی، حق مولف، سرقت متن، و مواد ویدئویی.
□ تحویل مدرک (کتاب، مقاله،....)
□ راهنمایی در نگارش
● کتابخانه دانشگاه ایالتی فلوریدا(Florida State University)
□ پرسش از کتابدار از طریق پست الکترونیکی، گفتگو (chat) و تلفن
□ آموزش دانشجو از راه دور(library Instruction)
□ مساعدت دانشجوی فراگیر از طریق Subject Guide و ASK US NOW.NET
□ تعویض کتاب و پرداخت جریمه به صورت الکترونیکی (Online Renewal)
□ مجهز کردن اساتید به نسخه الکترونیکی و همچنین فراهم کردن مناسب ترین متون خواندنی برای دانشجویان از راه دور (Electronic Reserves)
□ درخواست الکترونیکی برای مقالات مجلات و کتاب های کتابخانه دانشگاه فلوریدا، همچنین دسترسی به مواد کتابخانه های دیگر و تحویل فیزیکی و الکترونیکی (Inter Library Loan (Illiad))
□ امکان برقراری تماس تلفنی با کتابدار مرجع
□ دسترسی به فرهنگ لغات، دایره المعارف ها، منابع کتابشناختی، راهنماهای تلفن، ژورنال های الکترونیکی، روزنامه ها و ... (On line Reference Resources)
□ منابع الکترونیکی در دسترس شامل: فهرست پیوسته کتابخانه، پایگاه ها، کتابهای الکترونیکی، ژورنال های الکترونیکی تمام متن، و منابع مرجع الکترونیکی.
● کتابخانه دانشگاه ماریلند(Maryland University)
□ خدمات شامل: پایگاه ها و ژورنال های الکترونیکی؛ فهرست کتابخانه؛ کتاب های الکترونیکی؛ و جستجوی موضوعی کتاب ها، وب سایت ها و پایگاه ها
□ خدمات تحویل کتاب و مقاله و فهرست مندرجات یا بخشی از یک کتاب
□ پرسش از کتابدار از طریق پست الکترونیکی، گفتگو(chat) ، و تلفن
□ کمک رسانی فنی (مرورگر، ورود به سیستم(log in) و ....)
□ خدمات به هیات علمی شامل: درخواست آموزش کتابخانه، رزرو الکترونیکی، حق تالیف الکترونیکی، خدمات مرتبط با سرقت متون، کلاس کتابخانه مجازی، منابع سواد اطلاعاتی، کارگاه های آموزشی و کمک مرجع
□ خدمات آموزشی شامل: یافتن کتاب، مقاله و...؛ استفاده از کتابخانه؛ ارزیابی منابع؛ کمک رسانی در نوشتن؛ منابع استنادی؛ و راهنمایی در پژوهش
با توجه به نمونه ها و مطالب بیان شده، در آموزش از راه دور، روشن است که یادگیرنده (دانشجو) در مرکز توجه الگوی آموزشی واقع شده است و باید توانایی دسترسی به کتابخانه را در هر زمان و در هر مکان داشته باشد.
در خدمات از راه دور، اطلاعات باید برای یادگیرنده فرستاده شود، به همین دلیل نیاز به خدمات تحویل مدرک فوری و فعال می باشد. هنگامی که یادگیرنده از راه دور در تلاش برای دستیابی به اطلاعات می باشد، فاصله و زمان، دشمنان اساسی به شمار می آیند. کانال ها و روند اساسی دسترسی سریع یادگیرندگان از راه دور به اطلاعات جنبه مهم کتابداری از راه دور است. به منظور از بین بردن فاصله بین جوینده اطلاعات و منبع اطلاعاتی، به کارگیری استراتژی های متفاوت ارائه خدمات کتابخانه ای برای رساندن اطلاعات به دست یادگیرنده از راه دور، ضروری به نظر می رسد.
در حال حاضر، OPAC ها، نظام ها و خدمات پیوسته، پایگاه های شبکه ای شده، و دیگر خدمات اطلاع رسانی فناوری مدار، گسترش دسترسی به اطلاعات در یادگیری از راه دور را ممکن ساخته و به همین ترتیب، در ارائه خدمات کتابداری و اطلاع رسانی نیز تغییر و تحول ایجاد کرده و در نتیجه، به ایجاد فرصت های جدید کاری برای کتابداران انجامیده و جایگاه آنان را از حافظان کتاب به مشاوران اطلاعاتی و دستیاران پژوهشی تبدیل کرده است.
● نتیجه سخن
در سال های اخیر، بسیاری از دانشگاه های معتبر، بر اساس رسالت خویش و با توجه به نیاز جامعه، آموزش از راه دور را در برنامه خود گنجانده اند. از آنجا که در آموزش از راه دور بر خلاف روش های سنتی که استاد محور است، دانشجو، محور قرار میگیرد، نیاز به دسترسی به با کیفیت ترین اطلاعات از راه دور می باشد.
بدین منظور، کتابدارن و کتابخانه ها می توانند در جهت فراهم آوری خدمات به یادگیرندگان از راه دور پیشتاز و اثرگذار باشند. کتابداران، به منظور ارائه خدمات بهتر و موثرتر، از سویی باید با اعضای هیات علمی و برنامه ریزان آموزش از راه دور ارتباط و همکاری و مشاوره حرفه ای داشته باشند تا از مکانیزم و محتوای آموزش از راه دور آگاه و مطلع باشند و از سوی دیگردر نقش مشاوران و راهنمای جویندگان اطلاعات انجام وظیفه کنند. کتابخانه ها نیز می توانند برای ارائه خدمات به بیرون از محیط فیزیکی کتابخانه برنامه ریزی داشته باشند و خود را با تحولات و پیشرفت های آموزشی جدید همگام و همراه کنند. سخن آخر اینکه، اگر کتابداران و کتابخانه ها به ضرورت ها و نیازهای خدمات اطلاع رسانی به منظور پشتیبانی از آموزش از راه دور بی اعتنا بوده و این خدمات را ارائه ندهند، دیگران این خلا را پر خواهند کرد.

نرگس خالقی
كارشناس ارشد كتابداری و اطلاع رسانی
منابع
۱. آبراهام، الکساندر(۱۳۷۶)."کتابخانه ها و آموزش از راه دور" ترجمه حسن کیانی خوزستانی. فصلنامه کتاب، بهار و تابستان، ص. ۱۲۵-۱۳۳.
۲. فتاحی، رحمت الله (۱۳۸۳). "پاسخ به تغییر: برنامه ریزی و مدیریت توسعه خدمات برون کتابخانه ای در مراکز اطلاع رسانی تخصصی"، ارائه شده به هشتمین همایش کتابداران سازمان مدیریت و برنامه ریزی کشور (آذر ۸۳). (زیر چاپ).
[on line] http://web.um.ac.ir/fattahi/outreachservices.htm . [۱۱ Jull ۲۰۰۵].
۳. Association of college and research libraries (۲۰۰۴ June ۲۹). "Guidelines for Distance Learning Library Services" [online] http://www.ala.org/ala/acrl/acrl/standards/guidelinesdistancelearning.htm [۱۱ Jull ۲۰۰۵].
۴. Information and Library Services: University of Maryland University College ( ۲۰۰۵). [on line].
http://www.umuc.edu/library/library.html [۳ Jull ۲۰۰۵].
۵. Off-campus Library Services: Central Michigan University ۲۰۰۵). [on line] http://www.Ocls.cmich.edu/ [۳ Jull ۲۰۰۵].)
۶. Parnell, Stephen (۲۰۰۲). "Referring the Cost and Complexity of Library Services for Open and Distance Learning" (۲۰۰۲). [on line] http://www.irrodl.org/content/v۳.۲/parnell.html [۵ Jull ۲۰۰۵].
۷. Raish, Martin (۲۰۰۰). "Academic Librarians Offer the Crucial Human Element in On-line Scholarship" Chronicle of Higber Education, ۴۰. no.۳۳ (April ۲۱): section b۴-۵. in Watson. Elizabeth F. (۲۰۰۱). "Distance Librarianship in Small States: What Are the Challenges?" (۲۰۰۱). [one line] http://www.col.org/resources/publication.smallstates۰۰.۲_cof_proc_watson.pdf [۳ Jull ۲۰۰۵].
۸. USF Libraries University of South Florida ( ۲۰۰۵). [one line] http://lib.usf.edu/services/distancelearning-fag.html
[۳ Jull ۲۰۰۵]
۹. Watson, Elizabeth F. (۲۰۰۳). "Developing Library and Information Services for Distance Education" [one line] http://www.col.org/knowledge/ks-libraryinfo.htm [۵ Jull ۲۰۰۵].
۱۰. Watson, Elizabeth F. (۲۰۰۱). "Distance Librarianship in Small States: What Are the Challenges?" (۲۰۰۱). [one line] http://www.col.org/resources/publication.smallstates۰۰.۲_cof_proc_watson.pdf [۳ Jull ۲۰۰۵].
۱۱. Watson, Elizabeth F. (۲۰۰۰). "Taking Independence Out of Distance Librarianship". [one line] http://uviclib.uvic.ca/dls/elizabethwatson.pdf [۵ Jull ۲۰۰۵].

منبع : نما مجله الکترونیکی پژوهشگاه اطلاعات و مدارک علمی ایران