حوادث غیر مترقبه

● مقدمه
هر فردی در هر سن و موقعیتی دچار استرس می شود و همه روزه با آن زندگی می كند. اگرچه استرس های شدید و مهار نشده ممكن است هر یك از جنبه های زندگی فرد را تحت تاثیر قرار دهد و سلامت فیزیكی و روانی وی را به مخاطره اندازد، با این وجود استرس به خودی خود بد نیست و شاید بتوان گفت رویارویی با استرس های مثبت چالشی برای رشد، تطابق و یافتن راه حل های خلاق است.
كلید كنار آمدن با استرس ها پی بردن به این نكته است كه چگونگی درك عامل استرس زا و پاسخ به آن بیش از خود موقعیت استرس زا اهمیت دارد.اگرفرد با دیدی متفاوت با بحران روبرو شده ، انعطاف بیشتری داشته باشد و برای افزایش حس تسلط بر خود راهی پیدا كند ، در این صورت به جای احساس مغلوب شدن ، احساس موفقیت خواهد داشت.
با آموختن چگونگی پیشگیری از انباشتن استرس و ساماندهی گونه اجتناب ناپذبر آن می توان به جای تحمل هشدار ، ترس و فرسودگی با آنها مقابله كرد.
هنگامی كه هر فردی یاد بگیرد تنش ها را رها كند، منابع درونی خود را غنی سازد رفته رفته فائق آمدن بر استرس را احساس خواهد كرد . برای چنین فردی استرس بیشتر به صورت نوعی چالش زندگی و نه امری ناگوار در می آید.
در این راستا “ بهداشت روانی” با استفاده از شیوه های كارا و مناسب مهارت های سامان دهی استرس را به افراد می آموزد.به طور كلی بهداشت روانی مجموعه عواملی است كه در پیشگیری از ایجاد و یا پیشرفت روند وخامت اختلالات شناختی، احساسی و رفتاری در انسان مؤثر است .
بنابر این در حوادث غیر مترقبه نیز كه استرس شدید و اجتناب ناپذیری را سبب می شوند می توان با بهره گیری از عوامل مؤثر در بهداشت روانی فشار روانی را كاهش داده و از عوارض بعدی جلوگیری كرد.
از جمله عوامل مؤثر در بهداشت روانی روش های تن آرامی Relaxation،‌تجسم خلاق، پسخوراند زیستی‌(بیو فیدبك)‌، مراقبهMeditation و … می باشند كه بسیار كارا استرس ناشی از حوادث غیر مترقبه را مهار می كنند. در این مقاله به شرح یكی از این روش ها(‌تكنیك تن آرامی)‌می پردازیم.
● روش :
هنگام رویارو شدن با حوادثی كه استرس شدید و گریز ناپذیری را سبب می شنود بهترین راهكار ریلكس شدن به طور طبیعی در جهت كاهش واكنش های غیر طبیعی و هیجانی در برابر استرس و محرك های خارجی است و روش بسیار ساده برای ریلكس شدن طبیعی استفاده از تكنیك تن آرامی است.
تكنیك تن آرامی یك مهارت عضلانی –عصبی است كه با تمرین های ساده روزانه به خوبی فرا گرفته می شود. در این روش فرد با قرار گرفتن در یك وضعیت وانهاده (مثلا دراز كش به پشت)با گردش آگاهی در تمام اندام های بدن (از نوك پا تا فرق سر)‌و رها سازی انقباض های عضلانی به آرامش و وانهادگی می رسد. سپس در مراحل پیشرفته تر با آگاهی از تنفس، حواس پنج گانه (شنوایی،‌بویایی و ….) ،عواطف و هیجانات، و در نهایت آگاهی از افكار، بصیرت خود را نسبت به خویش افزایش می دهد و در نتیجه كنترل و تسلط بیشتری نسبتبه خود پیدا كرده ، با اعتماد به نفس بیشتر با موقعیت های زندگی مواجه می شود .
▪ به طور كلی در اثر تمرین تن آرامی فواید زیر به وجود می آید:
ـ تنش ها و انقباضات ماهیچه ای كه بر اثر استرس و اضطراب به وجود می آیند رها می شوند.همچنین انقباضاتی كه به مرور زمان و در اثر استرس های پیاپی مزمن شده اند رها شده ، دستگاه عصبی آرام می شود و آرامش عضلانی- عصبی ایجاد می شود.
ـ سیستم درونی فرد( سلسله اعصاب، ضربان قلب، امواج مغزی، ریتم نفس ها و ...)‌متعادل و هماهنگ می شود در نتیجه فعالیت الكتریكی و سطح برانگیختگی پایین می آید. بنابراین علاوه بر آرامش جسمی،‌یك حالت آرامش روانی نیز به وجود می آید.
ـ حس آگاهی از بدن(‌عضلات، احساسات، هیجانات و…)‌افزایش می یابد . بنابراین فرد قادر می شود هنگام بروز تنش محل دقیق تنش و تغییرات عضلانی، عصبی و هیجانی را تشخیص دهد . در نتیجه می تواند هیجانات خودرا كنترل كرده و از واكنش های هیجانی بپرهیزد .
ـ توانایی زیستن در حال در فرد افزایش می یابد در نتیجه آگاهی و هوشیاری فرد از خویش و محیط اطراف افزایش می یابد و به بصیرت می رسد.
ـ در جریان آرامش و آگاهی ، شرایط و محرك های محیطی را بهتر درك می كند . در نتیجه كنترل و تسلط وی بر محیط و جریانات محیطی بیشتر شده ،‌قدرت سازگاری وی بالا می رود.
ـ در نهایت اعتماد به نفس فرد بیشتر شده و می تواند در شرایط گوناگون با حفظ آرامش و خونسردی كنش درست و به موقع انجام دهد.
▪ بنابراین با كسب توانمندی های ذكر شده می توان با موقعیت های استرس زا همچون حوادث غیر مترقبه :
ـ به شیوه ای درست مواجه شد.
ـ بحران را با آرامش سپری كرد.
ـ وضعیت استرس را به درستی ارزیابی كرد.
ـ بهترین تصمیم و در نتیجه بهترین عملكردد را برای برطرف ساختن استرس انجام داد.
لازم به ذكر است تكنیك تن آرامی در كاهش عوارض ناشی از حوادث غیر مترقبه همچون اختلال استرس پس از سانحهPTSD نیز مؤثر است.
طبق تحقیقات اخیر پاسخ ذهنی فرد نسبت به عامل استرس زا بیشتر از شدت استرس وارد شده در ایجاد اختلالات پس از سوانح مؤثر است . بنابراین ریلكس بودن به طور طبیعی ( كه با انجام تمرینات تن آرامی جزئی از ویژگی های شخصیتی فرد خواهد شد) بهترین راهكار برای جلوگیری از بروز این اختلالات خواهد بود.
▪ در درمان و یا كمك به درمان اختلال استرس پس از سانحه PTSD نیز به دلایل زیر می توان ازتكنیك تن آرامی بهره گرفت:
ـ برانگیختگی بیش از اندازه دستگاه خودكاریكی از نشانه های مهم فیزیولوژیكی در فرد مبتلا به PTSD است .از طرفی تن آرامی سیستم اعصاب خودكار را متعادل و هماهنگ ساخته و سطح برانگیختگی را كاهش می دهد.
ـ تجربه خواب های وحشتناك نشانه دیگر است. یكی از فواید تن آرامی ایجاد خوابی خوب و آرام است .
ـ نشانه های دیگر باورهای غلط ازجمله احساس گناه، اضطراب مرگ، روابط اجتماعی معیوب و …. می باشد. در جریان تن آرامی می توان با تجسم خلاق و القاء باورها و نگرش های مثبت نشانه های ذكر شده را كاهش و یا تغییر داد.
ـ در “ حساسیت زدایی منظم” با برقراری یك حالت آرامش عضلانی به وسیله تكنیك تن آرامی فرد به آرامش رسیده و سپس صحنه هایی را كه به ترس وی ربط دارند تصور می كند و این بار پاسخ آرامش و وانهادگی را جایگزین پاسخ های اضطرابی آموخته شده قبلی می كند و همان طور كه اشاره شد رویارویی با استرس جزء لاینفك زندگی هر انسانی است كه اگر به شیوه ای صحیح با آن روبرو نشود اثرات منفی بسیاری از جمله ترس و فرسودگی را متحمل می شود.ولی با آموختن چگونگی پیشگیری از انباشتن استرس و ساماندهی گونه اجتناب ناپذبر آن می توان به جای تحمل ترس و فرسودگی با آن مقابله كرد و بر آن فائق آمد. این امر وقتی میسر است كه هر فردی با یادگیری مهارت های ویژه توانمندی خود را افزایش دهد .
از جمله این مهارت ها تكنیك های تن آرامی Relaxation ، تنفسیPranayama و مراقبه Meditation است كه همگی از مراحل یوگا Yogaمی باشند.یوگا طریقی است به سوی تعالی و تمركز و كسی كه به روش یوگا تمركز پیدا می كند به خودشناسی می رسد و اعتماد به نفسی عاری از خطا پیدا می كند. یوگا قدیمی ترین روش ارتقاء شخصیت آدمی است . اگرچه درباره تاریخچه آن به درستی نمی دانیم ولی انسان های بسیاری در سراسر جهان از بخش های مختلف یوگا بهره های فراوان برده اند. از جمله تكنیك تن آرامی است كه در یوگا به آن “ شاواسانا” گفته می شود . امروزه پزشكان، روانشناسان و روانپزشكان بسیاری د رشرق و غرب از تن آرامی در درمان بسیاری از اختلاات روانی –جسمی بهره می گیرند.
بدین ترتیب پاسخ های قبلی“ خاموش ”می شود.
● نتیجه گیری:
از آنجا كه ایرانیان با اصل این روش ها یعنی یوگا آشنایی دارند ، بهتر است از یوگا استفاده كنند و یوگای علمی و كاربردی راگسترش دهند. آموزش یوگا نیاز به هیچ پیش شرطی ندارد ، آسان و ارزان است و هر فردی در هر سنی می تواند به یادگیری آن بپردازد. بنابراین با آموزش همگانی یوگا در سطح مدارس ، دانشگاه ها و مجامع دیگر می توان آرامش و رهایی را گسترش و توانمندی افراد را در برابر مشكلات زندگی كه حوادث غیر مترقبه یكی از آنها است افزایش داد.

نویسنده:
نرگس عیوضی-روانشناس بالینی- مربی یوگا- عضو مؤسسه یوگای علمی نوا
منابع:
۱- بنسن دكتر هربرت-آرامش بیكران- دكتر رضا جمالیان-۱۳۷۷-اول-اطمینان
۲- پروتو دكتر لوئیس-طریقت آلفا-دكتر رضا جمالیان- ۱۳۷۳-اول-اطلاعات
۳- روح بخش دكتر عباس- نخستین گام در یوگا-۱۳۷۸-اول-كتاب سرا
۴- ریو جان مارشال-انگیزش و هیجان- یحیی سید محمدی-۱۳۸۰-اول-
۵- شاملو دكتر سعید- بهداشت روانی- ۱۳۷۸-سیزدهم- رشد
۶- كاپلان هارولد- خلاصه روانپزشكی---- دكتر پورافكاری- ۱۳۷۹-اول فرنو
۷- موسوی نسب جلال- درمان استرس با یوگا- ۱۳۷۷-اول-فراروان
۸- میرزایی دكتر الهه و همكاران-رهنمود های سلامت زیستن-۱۳۷۶-اول-
۹- هویت جیمز- آموزش ریلاكسیشن-دكتر رضا جمالیان- ۱۳۷۶-اول-ایران
و برخی مقالات اینتر نت

منبع : مؤسسه یوگای علمی نوا