استرس و استرس‌زاها

اکنون در قرنی زندگی می‌کنیم که پس از وقوع انقلاب صنعتی و پیشرفت فناوری، مشکلات زیادی از قبیل ازدیاد جمعیت کمبود مسکن، اعتیاد، بحران ترافیک، آلودگی محیط زیست و... به وجود آمده است که با روحیات انسان سازگاری نداشته و به عنوان عامل مستعدکننده در بیماریهای روانی به شمار می‌آیند. ازاین‌رو قرن ۲۱ برای عالم بشری قرنی استرس‌زا و اضطراب‌آمیز بوده است.‏
استرس یا فشار عصبی خود به خود در فرد ایجاد نمی‌شود، بلکه عواملی هستند که به ایجاد و شدت این عارضه کمک می‌کنند که شامل موارد زیر است:
۱) استرس تطبیق یافتن
هر بار که ما با تغییر روبرو می‌شویم هرچند که این واقعه مطلوب باشد یانه تعادل از هم گسیخته می‌شود و در طی زمانی که با آن واقعه تطابق پیدا می‌کنیم، تحت استرس قرار می‌گیریم. برقراری مجدد تعادل را تطابق می نامند. روبرو شدن با حوادث زیاد و موفقیت‌های جدید بیش از حد در یک زمان محدود می‌تواند با استرس زیادی منجر شود. حجم استرس قابل تحمل به دو فاکتور بستگی دارد:
ـ شدت و کثرت تغییرات‏
ـ ‌قدرت تطابق‏
۲) عجز‏
استرس عجز زمانی ایجاد می شود که از انجام آنچه که می خواهیم انجام دهیم بازداشته شویم. از نظر احساس ما به عجز با احساس عصبانیت، ناامیدی و یا روحیه تجاوزگری چه به صورت درونی یا بیرونی پاسخ می‌دهیم.
۳) تحریک بیش از حد
تحریک بیش از حد یا افزایش بار حالتی است که تقاضاهای اطراف ما از قابلیت ما در برآوردن این تقاضاها برتری می‌یابد. چهار فاکتور اصلی که به این حالت کمک می‌کند عبارت است از: ۱ـ فشارهای زمانی ۲ـ مسئولیت بیش از حد ۳ـ فقدان پشتیبانی ۴ـ توقع بیش از حد از خودمان و اطرافیانمان.‏
۴) استرس محرومیت
تحرک فکری کم و روندهای احساسی ما نیز می‌تواند منجر به استرس و بیماری شود. کمبود عزت نفس، کارهای تکراری به عنوان نتیجه تکنولوژی مترقی با کارهایی بدون درگیری کافی نیز می‌تواند منجر به استرس محرومیت شود.
۵) تغذیه
عادات غذایی ناکافی و بیش از حد غذا خوردن که منجر به چاقی می‌شود. وجود نمک زیاد در بدن، عناصر مقلد سمپاتیک مانند کافیین موجود در چای، قهوه یا نوشیدنی‌های گازدار و.. کاهش ویتامین‌هایی نظیر (ویتامین ‏C‏ و ویتامین‌های گروه ‏B، بخصوص ۱‏B‏ و ۲‏B، نیاسین، ‏Bo‏ و ۶‏B‏ و کولین همه می‌توانند به ایجاد استرس در انسان کمک‌ کنند. کمبود ویتامینهای فوق می‌تواند به عکس‌العمل‌های اضطرابی، افسردگی، بی‌خوابی و ضعف عضلانی منجر شود که تطابق‌پذیری ما را در جهت روبرو شدن با استرس پایین می‌آورد. یون سدیم موجود در نمک باعث احتباس آب در بدن می‌شود. حبس بیش از حد آب در بدن موجب افزایش تنش عصبی از طریق آدم می‌شود.‏
۶) دخانیات
تنباکو دارای نیکوتین است که مانند کافیین یک عنصر مقلد سمپاتیک به حساب می‌آید و باعث شروع پاسخ استرس می‌شود. نیکوتین غده آدرنال را تحریک می‌کند و موجب ترشح هورمونهایی که پاسخ استرس را ایجاد می‌کنند، می‌شود.
۷) صدا
صدا می‌تواند به وسیله تحریک سیستم عصبی سمپاتیک، ‌ایجاد هیجان و کاهش قدرت تمرکز استرس ایجاد کند،‌ از این‌رو صدا می‌تواند تأثیر فیزیکی و یا روانی داشته باشد و هر دو قابلیت ایجاد پاسخ استرس را دارند.
۸) درک از خود
درک از خود اشاره به تصوری که ما از خودمان به وسیله ارزیابی قدرت و ارزشهایمان داریم دارد. اشخاصی که سطح مناسب و اعتماد به نفس پایینی دارند به طور قابل ملاحظه‌ای بیشتر مستعد استرش هستند تا آنهایی که یک تصور مطمئن و مثبتی از خود دارند.‏
۹) رفتار
طریقی که ما به طور معمول با محیط خود رفتار می‌کنیم می‌تواند ما را به استرس و بیماریهای مربوط به آن آماده کند. تحقیقات نشان داده است که یک نوع معینی از رفتار که آنها آن را نوع ‏A‏ نامیده‌اند، وجود دارد که استرس غیرضروری و بیش از حد در خودشان و اطرافیانشان پدید می‌آورند. این اشخاص بسیار حساستر به استرس هستد تا اشخاص دیگر (اشخاص نوع ‏B‏).‏
۱۰) اضطراب‏
روند عکس‌العمل اضطراب با درک یک محرک به عنوان مبارزه یا ترساندن شروع و منجر به نوعی ترس می‌شود. این‌گونه احساسات ناامنی تبدیل به تحریک غدد درون ریز و مستقیم عصبی سمپاتیک می‌شوند. استرس بیشتر باعث اضطراب بیشتر و اضطراب بیشتر باعث استرش بیشتر می‌شود. اشخاصی که بیش از حد به عکس‌العمل استرس در اثر اضطراب حساس هستند، معمولاً ۱ـ غیرضروری دلواپس می‌شوند ۲ـ مصیبت‌بار‌ فکر فکر می‌کنند. ۳ـ وقایع نامطلوب گذشته را دوباره زنده می‌کنند ۴ـ نسبت به زندگی بدبین هستند.
۱۱) فقدان کنترل
یکی از قویترین استرس‌زاها از دست دادن کنترل چه به صورت حقیقی یا تصوری است، سه گروه از افراد به خصوص مستعد استرس به دلیل فقدان کنترل هستند:‏
۱) کسانی که حرفه‌هایی با سطوح پایین کنترل و تصمیم‌گیری، انجام می‌دهند که به خستگی و ناامیدی منجر می‌‌شود.
۲) اشخاصی که مسئولیت‌های بالایی دارند با وجود این سطح کنترل در آنها در رابطه با محیط کاری پایین است.‏
۳) اشخاصی که احتیاج زیاد به کنترل خودشان و محیطشان دارند (نوع شخصیت ‏A‏ در این گروه قرار می‌گیرد).
۱۲) ترافیک
انبوه ترافیک، چراغها، صدا و جمعیت همگی می‌توانند دستگاه عصبی اتونوم را تحریک کرده و پاسخ استرس را آغاز کند.
۱۳) اثر پرواز
پرواز طولانی ریتمهای بیولوژیکی طبیعی ما را برهم می‌زند و باعث بی‌قراری، برهم خوردن گوارش غذا، سردرد و تغییر در الگوهای خواب می‌شود. در زمانی که ما تحت تأثیر این حالت هستیم، رفلکس‌های فیزیکی ضعیف، تمرکز پایین که منجر به کارآیی پایین می‌شود. خطا در قضاوت و حوادث وجود دارد که همه اینها می‌توانند به استرس بیشتر منجر شوند.‏
۱۴) استرس تکنولوژی
کلمه‌تازه رایج شده تکنواسترس نتیجه مستقیم کارکردن در محیط‌هایی با تکنولوژی بالاست.کارکنان دفاتر کامپیوتری بالاترین سطح شکایت مربوط به استرس را در بین تمام مشاغل نشان می‌دهند. شایعترین شکایات عبارتند از خستگی چشمی، کمردرد، سردرد، تنش، اضطراب، کاهش دقت و هوشیاری که همه منجر به استرس می‌شوند.‏

نازنین غلامی - کارشناس مشاوره

منبع : وزارت آموزش و پرورش ایران