مسجد جامع زنجان(مسجد سید)

‌مسجد و مدرسه جامع زنجان معروف به مسجد سید، در قلب بافت تاریخی و قدیمی شهر ‌قرار گرفته است. این مسجد از ضلع غربی با بازار قیصریه ، از ضلع شرقی به ‌کوچه مسجد سید و از جبهه شمالی با خیابان امام و سبزه میدان در ارتباط است. ‌‌مجموعه مسجد و مدرسه سید توسط "‌عبدالله میرزادار" پسر یازدهم فتحعلی شاه ‌قاجار، در هنگام حکمرانی او در زنجان وبه سال ۱۲۴۲ ‌هجری قمری احداث گردیده ‌است. ‌این مجموعه تاریخی یکی از بناهای ارزشمندی می باشد که بر اساس طرح مساجد چهارایوانی ساخته شده است.
این سبک، علاوه بر این که در طرح مدارس علمیه و ‌کاروانسراها معمول گردیده، با گذشتن ازمرزهای ایران، در کشورهای اسلامی ‌اهل سنت و جماعتنیز مورد استقبال واقع شده است، به طوری که در مساجد مزبور،هریک از ایوانهای چهارگانه به مرکز تعلیم و تعلم علوم دینی یکی از ‌مذاهب اربعه اختصاص یافته است. آنچه که در صحن مسجد بیشتر از هر چیز ‌خودنمایی می کند، ایوان های چهار گانه می باشد که در چهار ضلع آن به قرینه جای ‌گرفته اند همه ایوان های چهار گانه به سبک دو پوششه ساخته شده اند که پوشش ‌نخستین آنها، تکیه گاه تز‌ئینات و پوشش دوم سقف ایوان ها را تشکیل می دهد. ‌این صحن چهارایوانی، دارای ۴۸ ‌متر طولو ۳۶ متر عرض است. بر اساس اطلاعات ‌موجود، درگذشته در وسط این صحن یک حوض وجود داشته و گرداگرد آن را، به ‌استثنای جلوی حجره ها و شبستان ها، باغچه های پرگل وگیاه پوشانده بوده است.
‌درسال ۱۳۴۰ برای جلوگیری از گسترش رطوبت، حوض و باغچه های صحن برچیده ، اما در سال‌‌ ۱۳۶۸ ‌حوض و باغچه های صحن به صورت محدود، بازسازی شده اند. ‌در سمت شرقی و غربی این صحن، به طورقرینه ۱۶واحد حجره و در جبهه شمالی ‌نیز۶ واحد حجره جهت اقامت طلاب علوم دینی ایجاد گردیده است. این فضاها از دو ‌قسمت ایوان و حجره تشکیل یافته است. عرض ایوان /۴۰‌۳ متر و عمق آن در حجره ‌های سمت شرقی و غربی صحن ۱/۶۵ ‌و در حجره های شـمـالـی/۸۰‌‌۱ مـتـراست.در پشت ‌ایوان، فضاهای حجره ای قرارگرفته اند. هر حجره دارای ۳/۴۰ ‌متر عرض و۴/۵۰ ‌‌متر طول است. سقف حجره ها بسیار زیباست و با استفاده از قوس های جناغی ، درارتفاع ۲/۵‌متری از سطح کف اجرا شده و حدفاصل تویزه ها را با طاق پر کرده ‌اند. در راستای طاق ، تویزه ها و جرزهای طرفین حجره ها، ۸ ردیف رفچه در دوطبقه ‌تعبیه شده است و در هر حجره جمعا۱۶ واحد رفچه وجود دارد.
نور حجره ها از دو ‌پنجره طرفین در ورودی تامین می شود که در اوایل دوران رژیم گذشته به دلایل ‌نامعلومی با استفاده از مصالح بنایی، بسته و بعداً در جریان مرمت مسجد باز ‌شد. ‌سقف ایوان همه حجره ها با استفاده از مقرنس کاری گچی تزئین گردیده ‌ودر بعضی از حجره ها فرو ریخته است. فیل پوش حجره ها با کاشی های ختایی دوران ‌قاجار که نقش های اسلیمی وگل و بوته دارند، با تنوع خاصی تزئین شده است و ‌در آن ها، دو رنگ زرد و مشکی بر سایر رنگ ها غلبه دارد. شبستان این مسجد در ‌جبهه جنوبی صحن، شامل سه شبستان است؛ شبستان زنانه و مردانه در طرفین و ‌شبستان گنبددار در وسط و پشت ایوان.

منبع : روزنامه آفتاب یزد