انقلاب در آسیای میانه

● انقلاب و ضدانقلاب در آسیای میانه
▪ گلندا فریزر
▪ ترجمه؛ کاوه بیات
▪ ناشر؛ شیرازه، پردیس دانش
▪ چاپ اول؛ ۱۳۸۵
کاوه بیات از جمله پژوهشگران حوزه تاریخ است که آثار خوبی را ترجمه کرده و نوشته است. در مجموعه آسیای میانه و قفقاز نیز به عنوان دبیر، آثاری را با نشر گزیده کار شیرازه به ثمر رسانده است.
وی در جدیدترین کتابش «انقلاب و ضد انقلاب در آسیای میانه؛ شورش باسماچیان، ۱۹۱۷-۱۹۳۳» نوشته است؛
توسعه حوزه اقتدار امپراتوری روسیه به سمت آسیای میانه و چیرگی آنها بر خانات خوقند و خیوه و بخارا در قرون جدید اگرچه بنا به دلایلی چند - از جمله پراکندگی مراکز قدرت و موقعیت جغرافیایی منطقه - با دشواری های درخور توجهی روبه رو نشد ولی در درازمدت، روس ها هیچگاه به تثبیت چیرگی خود بر آن حدود موفق نشدند. به رغم اسکان گروه انبوهی از مهاجران روس در آسیای میانه و توسعه اقتصادی آن خطه مطابق با مصالح و مقتضیات امپراتوری، میزان تسلط مقامات روسیه بر آسیای میانه و یا به گونه ای که در نظام اداری جدید نام گرفت، فرمانداری ترکستان، در همه حال محدود و سطحی بود و در پی بروز هر بحرانی دچار تزلزل می شد.
تلاش مسلمان های آسیای میانه برای رهایی از قید حاکمیت مسکو بعد از تحولات حاصل از انقلاب ۱۹۱۷ روسیه و مقاومت طولانی و گسترده ای که در پی ناکامی این تلاش تحت عنوان باسماچیگری صورت گرفت، یکی از مهمترین نشانه های این امر است.
در میان نهضت های ضد استعماری قرن گذشته، نهضت باسماچیان آسیای میانه بر ضد اعاده حاکمیت روسیه که پس از انقلاب ۱۹۱۷ صورتی بلشویکی یافته بود، نهضتی است کاملاً ناشناخته. روسیه شوروی که در چارچوب تقابلش با جهان غرب بهره برداری از نهضت های ضد استعماری جهان را در راس سیاست های خود داشت ولی چنانکه در این کتاب نیز ملاحظه می کنیم، نه فقط در سال های نخست استقرار، بخش مهمی از توان خود را صرف سرکوب حرکت مشابهی کرد که در مستملکات آسیایی اش، جریان داشت، بلکه پنهان داشتن ابعاد این ماجرا نیز به یکی از اولویت های روسیه شوروی در سال های بعد تبدیل شد.
اگرچه امروزه با فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی و استقلال جمهوری های آسیای میانه، نهضت باسماچیگری به یکی از مضامین رسمی تاریخ نگاری این جمهوری های نوپا تبدیل شده است و موضوع یک رشته تحقیقات جدید ولی بررسی کنونی به رغم آنکه در آستانه این دگرگونی منتشر شده است و لهذا بی بهره از مواهبی چون گشایش آرشیوهای شوروی، هنوز در مقام پیش درآمدی بر این بحث، ماخذ مناسبی به نظر می آید. مضافاً اینکه در ایران جز بخشی از خاطرات زکی ولیدی طوغان و تاریخ حزن الملل بخارا اثر درخور توجه دیگری در این زمینه منتشر نشده است.
از دوری و ناآشنایی ما نسبت به این حوزه به رغم ادعایی که بر مشترکات تاریخی و پیوندهای دیرینه داریم، همین اشاره بس که سعی و تلاش برای تعیین ضبط صحیحی اسامی افراد و مکان های مورد بحث در این متن، این امر با توجه به قلت منابع و ماخذ با توفیق چندانی روبه رو نیست. کتاب مشتمل بر هشت فصل است؛ ناسیونالیسم ترکستانی و انقلاب روسیه، باسماچیگری در فرغانه، باسماچیان و کمیسیون ترکستان و...

منبع : روزنامه کارگزاران