تاریخ درانیان

نویسنده : شیرازی - حسین
مصحح : محدث - هاشم
محل نشر : تهران
تاریخ نشر : ۱۳۸۰/۰۶/۰۶
رده دیویی : ۹۵۸.۱۰۳
قطع : وزیری
جلد : شومیز
تعداد صفحه : ۳۰۸
نوع اثر : تالیف
زبان کتاب : فارسی
نوبت چاپ : ۱
تیراژ : ۱۰۰۰
شابک : ۹۶۴-۵۵۷۲-۸۱-۹

نادرشاه با فتح قندهار و کابل در سال 1150ه.ق, تمامی قلمرو افغانستان را ضمیمه خاک ایران کرد, اما بعد از قتل نادر در سال 1160احمدخان, رئیس قبیله ابدالی یا درانی ـ از فرماندهان سپاه نادر ـ خود را پادشاه افغانستان معرفی نمود .احمدخان مقام وزارت را به جمال خان, وارث ریاست قبیله بارکزایی که با قبیله درانی رقابت داشتند واگذاشت و از این تاریخ تا یک قرن بعد, این ترتیب محفوظ بود ;یعنی شاه از قبیله درانی و وزیر از قبیله بارکزایی اختیار می‌شد .احمد شاه درانی تمام افغانستان را مطیع خود کرد و بر هرات و خراسان دست یافت, چند بار به هند حمله برده, دهلی را نیز مدتی به تصرف خود گرفت .نیز کشمیر و سند و قسمتی از پنجاب را به افغانستان ملحق ساخت, اما متصرفات او را در هندوستان به تدریج طایفه سیک مسخر کردند .پس از احمد شاه درانی افراد دیگری از خاندان سدوزایی به حکومت دست یافتند .اما وزرای بارکزایی در عهد سلطنت اسمی محمود شاه و ابتدای ایام حکمداری شاه شجاع زمام امور را به تمامی در دست گرفتند .بعد از چند سال هرج و مرج, یعنی در سال 1242ه.ق, دوست محمدخان بر تاج و تخت افغانستان دست یافت و او اولین امیر بارکزایی افغانستان است .کتاب حاضر تاریخ حوادث یاد شده و سرگذشت خاندان درانی است که در حدود یک سوم آن را تاریخ احمدشاه و بقیه را تاریخ فرزندان و نوادگان او تشکیل می‌دهد .مولف و مترجم این کتاب که ظاهرا آن را از زبان اردو به فارسی برگردانیده, 'سید حسین شیرازی', مترجم روزنامه‌های هندی دارالترجمه ناصری است' .گویا شیرازی از روی متنی ـ واقعات درانی عبدالرحمان ـ این کتاب را ترجمه کرده چون در جای جای کتاب با عبارت 'مترجم گوید 'سعی کرده اشتباهات مولف را رفع نماید .در ضمن مطالبی را نیز از خود نوشته است .'نویسنده نخست از اخلاق و روش نادرشاه در اواخر عمر و سپس قتل او و تصرف نقدینه و جواهر خزانه او توسط احمدخان یاد کرده, سپس به انتخاب شدن او برای حکومت در قندهار اشاره نموده است .ثلث کتاب درباره حکومت احمدخان درانی به ویژه جنگ‌های او در هند است .نویسنده سپس از رقابت فرزندان او بر سر حکومت, پیروزی تیمورشاه و مخالفت درانیان سخن گفته و ماجرای بعضی شورش‌ها, یورش تیمور به هند و جنگ با سیک‌ها را آورده و سپس از پیکار او با ازبکان بخارا یاد کرده است .رقابت شدید بر سر میراث احمدخان و تیمور درانی, پس از این زمان, میان فرزندان تیمور یعنی محمدشاه و زمان شاه و شجاع‌الملک و فیروزالدین و همایون شاه رخ داد که دوره‌ای پر فراز و نشیب در تاریخ خراسان به شمار می‌رود .نویسنده در ذکر فرار همایون شاه به بلوچستان, محدوده جغرافیایی بلوچستان و ساکنان این سرزمین را توصیف نموده است . وی همچنین به اوضاع اداری و نظامی و احوال بعضی از رجال و امرای برجسته این دوره و قلمرو زمان شاه در خراسان و هند اشاره کرده, جزییات مهمی از احوال حکومت افغانان در این دوره به دست داده است .فصل بعدی درباره محمود شاه, روابط حسنه‌اش با فتحعلی شاه از ایام پناهندگی به ایران و بیمناکی انگلیسیان از این روابط و حمایت آنها از شجاع‌الملک برادر اوست که سرانجام به عزل محمود و زمامداری شاه شجاع انجامید .در این فصل نیز, جنگ‌های شاه شجاع با قوای دولتی ایران, تغییر حکومت از خاندان سدوزایی به محمدزایی, پشتیبانی مجدد انگلستان از شاه شجاع و انعقاد قرارداد با او و تجدید حکومت تشریح شده, از جنگ‌های خونین افغان‌ها با انگلیسیان و شکست آنان با تحمل تلفات و خسارات بسیار یاد شده است .آخرین مبحث این بخش از کتاب, شرح انقراض درانی‌ها و آغاز حکومت خاندان محمدزایی است .پس از تاریخ درانیان بخش دیگری آغاز می‌شود که مشتمل بر جغرافیای افغانستان, به ویژه شرح و توصیف منطقه پنجاب است .مولف در این قسمت پس از ذکر منازل و مراحل میان شهرهای افغانستان, منازل و مراحل میان پیشاور به جانب پنجاب و هند و سرزمین‌های منطقه پنجاب, همچنین شهرهای پیشاور و لاهور از ولایت پنجاب را معرفی نموده از قبایل و اقوام این منطقه, به ویژه سیک‌ها و سرزمین کابل سخن رانده است .ساخت شهر کابل, محصولات, بازارها, خلق و خوی مردم و منازل و ایستگاه‌های میان کابل تا قندهار, و قندهار تا هرات مواضع و اوصاف هرات و قندهار از دیگر مباحث این بخش است که در پی آن مختصری از احوال ترکستان, اقوام ترک و ازبک و الامان اشاره شده از شیوه زندگی بدوی آنها سخن به میان آمده است .ذکر منازل مابین هرات و چشت آخرین مطالب کتاب است .