صادرات صنایع دستی می‏تواند جایگزین صادرات نفت شود

یكی از راههای اصلی بازگشت به هویت ملی و اسلامی، توجه و عنایت بیش از پیش به هنرهای ملی و بومی سرزمین ایران است كه جز با برنامه‏ریزی و دلسوزی مسئولان و همكاری و تلاش مردم به سامان نخواهد رسید. از سوی دیگر صادرات و میزان واقعی صنایع دستی، یكی از اجزای مهم تشكیل‏دهنده تولید ملی هر كشور از جمله ایران است. قالیبافی، پته‏دوزی، گلیم‏بافی، مینیاتور، شیشه‏گری و غیره هم هنر هستند و هم از عوامل بالقوه تقویت اقتصادی می‏باشند لذا باید به این هنر و منبع درآمد ناشی از آن بیش از پیش توجه شود. صنایع دستی از دیرباز در ایران رایج و در این میان قالی و گلیم‏بافی سهم زیادی در اقتصاد روستایی و عشایری كشور به عهده داشته‏اند، در طول تاریخ كهن كشور فعالیت‏های مربوط به صنایع دستی همواره در كنار كشاورزی و دامداری نقش بسزایی در بهبود و تقویت ملی كشور داشته است به طوری كه این فعالیتها رابطه تنگاتنگی با یكدیگر ایجاد كرده‏اند.
از آنجا كه صنایع دستی به لحاظ كم هزینه و زود بازده بودن نسبت به سایر صنایع در میان روستاییان و عشایر طرفداران بیشتری دارد وبه همین علت سازمان صنایع كشور باید جهت تحقق اهدافی نظیر حفظ، احیا و گسترش رشته‏های صنایع دستی به خصوص فرشبافی و گلیم‏بافی و همچنین تامین منافع روستاییان و عشایر اقدامهای لازم را انجام دهد. حمایت و پشتیبانی از صنعتگران، سیاستگذاری و برنامه‏ریزی در امر صنایع دستی باید از اهداف اساسی سازمان صنایع دستی كشور باشد.
به همین منظور و به دلیل حمایت از این صنعت همایش و نمایشگاه سراسری صنایع دستی ایران و به مناسبت روز جهانی صنایع دستی با حضور مسئولان كشور و موسسات علمی و پژوهشی ۲۰ خرداد ماه در محل دائمی نمایشگاه بین‏المللی تهران برگزار شد. این نمایشگاه با حضور اسفندیار رحیم مشایی معاون رئیس‏جمهور و رئیس سازمان میراث فرهنگی و گردشگری، دكتر داودی معاون اول رئیس‏جمهور، مهندس حسین رضاخواه رئیس سازمان صنایع دستی و جمعی از نمایندگان مجلس شورای اسلامی آغاز به كار كرد.
در این نمایشگاه دو هزار و ۲۰۰ هنرمند و همچنین دانشگاههای هنر سراسر كشور و سازمان‏های صنایع دستی استان‏ها حضور پیدا كردند و ضمن برپا كردن چادرهای عشایری صنایع دستی استان‏های مختلف را به نمایش درآوردند. این نمایشگاه از سوی سازمان صنایع دستی، سازمان میراث فرهنگی و گردشگری، صدا و سیما، ستاد مبارزه با مواد مخدر تا ۲۶ خرداد ماه در سالن ۴۴ نمایشگاه بین‏المللی تهران برپا شد. بازغی رئیس ستاد برگزاری نمایشگاه سراسری صنایع دستی در مراسم افتتاح این نمایشگاه گفت: صنایع دستی از نظر خودكفایی هیچ صنعتی را رقیب خود نمی‏داند.
مشاور رئیس سازمان صنایع دستی با اشاره به روز جهانی صنایع دستی افزود: این روز فرصتی برای بررسی دوباره ویژگی‏ها و ریشه‏های این هنر و صنعت شایسته در فرهنگ معنوی و بومی ایران را فراهم كرده است.
بازغی خاطرنشان كرد: روز جهانی صنایع دستی موضوعی است كه پس از انقلاب صنعتی و فائق آمدن ماشین بر زندگی بشر پس از جنگ جهانی دوم در كشورهای تازه استقلال یافته مانند اندونزی، هند، پاكستان و سریلانكإ؛ به عنوان هسته اولیه اقتصاد ملی مطرح و عامل خودكفایی شد.
مشاور رئیس سازمان صنایع دستی ادامه داد: رویكرد صنایع دستی از كشورهای دیگر ازجمله ایران از دهه ۶۰ تا ۷۰ میلادی به عنوان چارچوب فعالیت‏های مكمل در اقتصاد روستایی مورد توجه قرار گرفت.
وی افزود: اولین كنگره صنایع دستی در ۲۰ خرداد برابر با ۱۰ ژوئن در نیویورك، پیشنهاد تاسیس شورای جهانی صنایع دستی به عنوان نهاد وابسته به یونسكو را شكل داد و هم‏اكنون بیش از ۱۳۰ كشور عضو آن هستند و دبیرخانه آن در سانتیاگو در شیلی قرار دارد.
بازغی گفت: از مهم‏ترین اهداف این شورا كه به عنوان سازمان غیرانتفاعی پیگیری می‏شود، تشویق صنعتگران برای بالا بردن سطح حرفه‏ای آنها جهت حفظ و تقویت صنایع دستی به عنوان ركن اصلی حیات فرهنگی است.
وی تصریح كرد: شورای جهانی صنایع دستی دارای پنج مجمع منطقه‏ای آسیایی - اقیانوسیه، اروپا، آفریقا، آمریكای شمالی و آمریكای لاتین است كه هر چهار سال یك بار این مجمع تشكیل جلسه می‏دهد. مشاور رئیس سازمان صنایع دستی افزود: ایران از طریق سازمان صنایع دستی در سال ۱۳۴۷ به عضویت این شورا و مجمع آسیا و اقیانوسیه پذیرفته شد.
بازغی اظهار كرد: مشاركت فعال در شورا و اجلاس‏های جهانی موجب شد ایران دو بار افتخار میزبانی اجلاس‏ها را در سال‏های ۶۹ و ۷۲ داشته باشد و چهار سال رئیس مجمع آسیا - اقیانوسیه از سال ۱۹۹۲ تا ۱۹۹۴ باشد. وی ابراز كرد: بیشتر صاحبنظران ایران و كشورهای مختلف صنایع دستی ایران را جزو سه قطب اصلی جهان و از متنوع‏ترین صنایع دستی دنیا می‏دانند.
رئیس ستاد برگزاری نمایشگاه سراسری صنایع دستی خاطرنشان كرد: براساس بررسی آثار كشف شده و نظر محققان ایران زادگاه صنایع هنری، قالی‏بافی، فلز، سفال، سرامیك و غیره بوده است كه علاوه بر این صنعتگران همواره سهم شایسته‏ای در توسعه و تامین صنایع دستی داشته‏اند و با خلق آثار هنری غنای لازم را بخشیده‏اند.
وی گفت: صنایع ایران با توجه به مزیت نسبی، تولید بالا با بیش از ۳۰۰ رشته متنوع‏ترین در دنیا و دارای مصنوعات فلزی، چوب، شیشه و غیره كم‏سرمایه‏گذارترین رشته و خودكفا بودن از نظر مواد اولیه و صرف زمان كوتاه برای آموزش هیچ صنعتی را به عنوان رقیب نمی‏شناسد. رئیس ستاد برگزاری نمایشگاه سراسری صنایع دستی افزود: صنایع دستی یكی از عوامل مكمل اقتصاد شهر و روستا در اشتغالزایی بوده است.
وی درباره این نمایشگاه اظهار كرد: دو هزار و ۲۰۰ صنعتگر اصلی استان به همراه جمعی از هنرمندان سازمان‏های مرتبط دانشگاه هنر، الزهرا، سوره، هنر سمنان، میراث فرهنگی و گردشگری، جهاددانشگاهی، انجمن‏ها، هنرستان‏ها همراه با محصولات تولیدی خود شركت كردند.
رئیس ستاد برگزاری نمایشگاه سراسری صنایع دستی اظهار كرد: ۳۹ هزار مترمربع فضای كامل این نمایشگاه بوده كه ۲۱ هزار و ۴۷۲ متر مسقف به همراه ۱۳ سالن اصلی و دو هزار و ۳۰۰ غرفه و هزار متر فضای باز برای احداث چادرهای عشایر اختصاص یافته است. بازغی در پایان گفت: مسئولان اجرایی این نمایشگاه با تقاضای سایر كشورها مواجه بودند ولی به دلیل فراهم نشدن امكانات و كمبود زمان حضور آنها میسر نشد.
رحیم مشایی رئیس سازمان میراث فرهنگی و گردشگری نیز در همایش و نمایشگاه صنایع دستی گفت: باید قدرشناس هنرمندان بی ادعایی شد كه موجبات احیای این صنعت را فراهم كردند. وی افزود: بدون ارتباط با عالم معنا و عنایات الهی نمی‏توان به تولید خلاقیت در عرصه صنایع دستی پرداخت. مشایی معتقد است: تولید آثار كم نظیر در صنایع دستی با كیفیت بالا نوعی مكاشفه معنوی است.
رئیس سازمان میراث فرهنگی و گردشگری كشور از ادغام سازمان صنایع دستی با میراث فرهنگی خبر داد و افزود: این ادغام به عنوان پایه‏گذاری یك دوره جدید از تلاش، كار و كوشش و تدبیر است كه در اواخر فروردین ماه امسال با تصویب شورای عالی اداری كشور صورت گرفته است.
وی از اختصاص اعتبار موردنیاز امسال سازمان صنایع دستی از سوی سازمان مدیریت و برنامه‏ریزی كشور به سازمان مدیریت فرهنگی و گردشگری خبر داد و گفت: این اعتبار از ۱۰ روز پیش پرداخت شده و تا پایان ماه جاری تمام معوقه‏های سازمان صنایع دستی پرداخت خواهد شد.مشایی در ادامه اظهار داشت: امیدواریم تا با مشاركت نیروهای كنونی سازمان صنایع دستی و مدیریت فرهنگی فصلی نوین در حوزه صنایع دستی ایجاد شود. وی با بیان این كه مهمترین نمادهای زندگی و حیات كشور در صنایع دستی جلوه كرده است افزود: نگاه و پیگیری هویت گذشته بدون توجه به جایگاه مهم صنایع دستی امكان‏پذیر نیست.
مشایی توجه به صنایع دستی را مانند برخی واجبات دینی یك فرض دانست و گفت: مسئولان جمهوری اسلامی باید به عنوان فرهنگی‏ترین نظام سیاسی امروز دنیا به این حوزه توجه خاص داشته باشند.
رئیس سازمان میراث فرهنگی و گردشگری و صنایع دستی كشور، سپس به نقش تدبیر و معرفت در صنایع دستی پرداخت و گفت: حوزه‏هایی كه با خلاقیت روحی افراد در ارتباط است در قالب یك برنامه سیستماتیك نمی‏گنجد. وی ارزش معنوی یك اثر دستی را نسبت به اثر مشابه ماشینی آن بسیار بالا دانست و تاكید كرد: صنایع دستی خاستگاه تجلی هنر انسانی است.
مشایی رفع مسائل و مشكلات دست‏اندركاران این حوزه و تامین حداقل معیشت آنها را سبب بروز خلاقیت‏ها و توانمندی‏های بیشتر در این عرصه برشمرد و گفت: هرگونه فشار اقتصادی بر روی هنرمندان این حوزه زمینه‏های تجلی هنر آنهارا دچار چالش می‏كند. وی با اشاره به این كه حمایت‏های مناسبی از نخبگان صنایع دستی صورت نگرفته، تسریع كرد: باید برای تمام دست‏اندركاران این صنعت ارزش ویژه‏ای منظور كرد. مشایی ادامه داد: حوزه ارزشمند صنایع دستی با رشته‏های مختلف امكان مستحكم‏تر شدن جایگاه این هنر را در عرصه ملی فراهم می‏كند. وی در پایان تاكید كرد: به موازات استحكام جایگاه صنایع دستی در داخل در عرصه بین‏الملل نیز می‏توان به معرفی شایسته آن پرداخت.
پرویز داودی معاون اول رئیس‏جمهوری نیز در مراسم افتتاح همایش و نمایشگاه صنایع دستی تهران گفت: با ترویج صنایع دستی و ارائه هنر ایرانی می‏توانیم هویت و سطوح بالایی از معنویت و ارزشهای اسلامی را در بازارهای بین‏الملل به نمایش بگذاریم.
داودی با اشاره به این كه در گذشته به صنایع دستی توجه كافی نشده است خاطرنشان كرد: صنایع دستی آمیخته‏ای از صنعت و هنر است، اما با نگاهی اجمالی به تحولات اقتصادی ایجاد شده در بخشهای مختلف صنعتی می‏بینیم كه به این صنعت كم‏لطفی شده است.
معاون اول رئیس‏جمهور حمایت از صنایع دستی و صنعتگران و هنرمندان این حوزه را از سیاستهای دولت نهم عنوان كرد و افزود: الحاق سازمان صنایع دستی به سازمان میراث فرهنگی و گردشگری در همین راستا انجام شد.
داودی افزود: صنایع دستی در بخش صنعت كشور گم شده بود وامیدواریم با الحاق آن به سازمان میراث فرهنگی و گردشگری، صنایع دستی به جایگاه واقعی خود در كشور برسد. معاون اول رئیس‏جمهور ادامه داد: پایین بودن ارزش افزوده و متكی نبودن این صنعت به فعالیتهای انسانی و نوآوریها و وابستگی به فروش منابع را از نقص‏های موجود در این حوزه دانست. داودی همچنین حاكم شدن ارزشهای غریب با ظاهر دلفریب محصولات آن در كشور را یكی دیگر از نقص‏ها نام برد و افزود: متاسفانه در مسیری قرار گرفتیم كه ارزشهای غربی باعث شد هنر سنتی و اسلامی را فراموش كنیم و شیفته هنر غربی شویم. معاون اول رئیس‏جمهور در ادامه تصریح كرد: صنایع دستی از حوزه‏هایی است كه می‏تواند پاسخ‏های جامعی برای مشكلات جامعه ارائه دهد.
داودی درخصوص ویژگی‏های صنایع دستی گفت: اشتغال‏زایی بالا، داشتن ارزش افزوده مناسب و همچنین احیای هویت ایرانی و اسلامی و تقویت بنیه اقتصادی خانواده‏های تحت پوشش این صنعت از جمله ویژگی‏های صنایع دستی است.
معاون اول رئیس‏جمهوری در ادامه با اشاره به سیاستهای دولت برای حمایت از فعالیت اشتغال‏زا در كشور خاطرنشان كرد: برای این منظور ۱۸ هزار میلیارد تومان اختصاص یافته است.
داودی همچنین با اشاره به این كه ارقام موجود در مورد صادرات صنایع دستی كشور ناامیدكننده است اظهار داشت: از مسئولان سازمان صنایع دستی كشور می‏خواهیم با ارائه طرحی جامع و كامل و ارائه آن به سازمان مدیریت و برنامه‏ریزی، زمینه‏های لازم برای بازاریابی صنایع دستی در بازارهای بین‏المللی را فراهم كنند. معاون اول رئیس جمهور در پایان تصریح كرد: دولت نهم با تمام قوا برای تحرك در صنایع دستی كشور تلاش می‏كند و از هرگونه تلاشی برای تقویت این حوزه حمایت خواهد كرد.
حسین رضاخواه رئیس سازمان صنایع دستی ایران نیز در جمع خبرنگاران گفت: با برنامه‏ریزی صحیح می‏توان طی هفت سال صادرات صنایع دستی را در ایران جایگزین صادرات نفت كرد. رضاخواه افزود: ایران با تولید ۴۰۸ قلم كالای صنایع دستی از نظر تنوع تولید در جهان در ردیف اول قرار دارد. وی با بیان این كه كیفیت صنایع دستی ایران در دنیا بی نظیر است افزود: با وجود امتیازات فراوان صنایع دستی ایران، كشور ما در بازارهای جهانی و در زمینه صادرات هنوز در جایگاه مناسبی قرار ندارد. رضاخواه با بیان این كه چین و هند بازار صنایع دستی را با كالاهای ارزان قیمت خود تسخیر كرده‏اند اظهار داشت: اگر مردم كالاهای ساخت ایران را خریداری كنند، موجب تشویق تولید و افزایش اشتغال می‏شوند. تولید صنایع دستی به استقراض خارجی نیاز ندارد، مواد اولیه آن بومی است و مهمترین سرمایه آن سرمایه انسانی است كه به اندازه كافی این سرمایه را در اختیار داریم و هنرمندان هیچ كشور به پای هنرمندان ایرانی نمی‏رسند.
رضاخواه هزینه برگزاری نمایشگاه صنایع دستی ایران را پنج میلیارد ریال عنوان كرد وافزود: توسعه صنایع دستی روند مهاجرت را معكوس می‏كند و مشكل بیكاری را در كشور از بین می‏برد. وی افزود: جوانان تحصیلكرده ما در بازارشناسی و شناخت سلیقه مشتری توانایی لازم را دارند و با اعطای وامهای كم بهره كه در بودجه منظور شده است، می‏توان به راحتی یك میلیون شغل در سال جاری ایجاد كرد.
رئیس سازمان صنایع دستی در پاسخ به این پرسش كه چرا این سازمان سه ماه است كه هیچ حقوقی به كاركنان مركزی و استانی خود پرداخت نكرده است گفت: در جریان ادغام سازمان صنایع دستی در سازمان میراث فرهنگی و گردشگری مشكلاتی پیش آمد كه باعث تاخیر در پرداخت حقوق كاركنان شد.
●آمار صادرات صنایع دستی
براساس نتایج حاصل از آمار مقدماتی گمرك جمهوری اسلامی ایران در دو ماه اول سال ۱۳۸۵ حدود سه هزار تن انواع كالاهای صنایع دستی به ارزش ۶۰/۷ میلیون دلار صادر شد كه در مقایسه با مدت مشابه سال گذشته از نظر وزنی ۱۱/۳ درصد افزایش و از نظر ارزش نیز حدود ۲۶/۵ درصد كاهش داشت. میانگین قیمت هر تن كالای صنایع دستی حدود ۲۰/۴ هزار دلار بود كه در مقایسه با مدت مشابه سال قبل حدود ۳۴ درصد كاهش داشت. سهم وزنی و ارزشی بخش فرش و صنایع دستی از كل صادرات غیرنفتی كشور به ترتیب ۰/۰۶ و ۳/۴ درصد بود كه در مقایسه با مدت مشابه سال گذشته از نظر وزنی و ارزشی به ترتیب حدود ۰/۰۳ و ۴/۹ كاهش داشت.
مهمترین كالای صادراتی این بخش فرش دستباف با ۸۰/۸ درصد سهم ارزشی و ۴۹ میلیون دلار ارزش بود. صادرات فرش دستباف در مقایسه با مدت مشابه سال قبل از نظر وزنی و ارزشی به ترتیب ۴/۷ و ۵/۳ درصد كاهش داشت.
میانگین قیمت صادرات فرش دستباف برای هر كیلو در دو ماه اول سال ۱۳۸۵ برابر ۲۸/۸ دلار بود كه نسبت به مدت مشابه سال قبل حدود ۳ درصد كاهش نشان می‏دهد. بعد از فرش دستباف، مهمترین كالای صادراتی این بخش در مدت مورد بررسی، فیروزه و سنگهای قیمتی با ۹/۴ درصد سهم و ۵/۷ دلار ارزش بود.صادرات فیروزه و سنگهای قیمتی نسبت به مدت مشابه سال قبل به لحاظ وزنی ۷۴/۱ و به لحاظ ارزش ۷۹/۲ درصد كاهش داشت. سهم این دو كالا در دو ماه سال ۱۳۸۵ حدود ۹۰/۲ درصد است.

مژگان میرزایی

منبع : مجله گسترش صنعت