قربانیان هتل کارتن

درست در عصری كه از انرژی هسته ای سخن می گویند و در مملكتی كه سفارش بزرگ آن توجه به محرومان است، فاجعه ای رخ می دهد و آتش در كاشانه كارتن خواب ها شعله می كشد و به چشم های یخ زده آدمیان نهیب می زند كه كجایید و چه می كنید كه هر روز یكی از آنها قربانی سوز سرما و بی مبالاتی كسانی می شود كه برگ برنده ماندگاری خدمت را دستگیری از محرومان می دانند. اكبر كه امروز در پس نامهربانی و ناسپاسی و شكست در زندگی در باجه تلفن چهارراه مخبرالدوله جنازه اش كشف می شود، روزی از دانشجویانی بود كه رتبه نخست دانشگاه را به دست آورد. هنوز یادمان نرفته است كه در آن شب برفی ۱۷ آذر سال ۱۳۸۲ چشم هایی به خیابان بازماند تا دستگیری برسد و او را از مرگ برهاند اما فریادرسی نیامد و با مرگ خاموش خود تنهایی را فریاد زد و دست هایی به كار شدند تا برای آنها محل اسكان بیابند و گرمخانه بسازند و زندگی را دگر بار هدیه كنند. اما همه چیز پس از سرمای زمستان به سردی گرایید و فراموشی بر ذهن و فكر مسئولان مستولی گشت. دوباره اما سرما رسیده و آتش در نیستان كارتن خواب ها افتاده است، همین چند روز پیش تعدادی از آنها در میان شعله های سركش آتش جان باختند و شمار دیگر هم اگر به آنها مدد نرسید مرگ تدریجی را تجربه و سپس به جمع قربانیان خواهند پیوست. تا دیر نشده باید دست به كار شد .آنها، كارتن را برای خواب برگزیده اند كسی چه می داند روزی روزگاری برای خود كسی بوده اند؟! نه...
ستاد ساماندهی كارتن خواب ها كجاست؟
این روزها به رغم این كه هنوز سرما خودی نشان نداده است شاهد حضور كارتن خواب ها در گوشه و كنار خیابان های شهر هستیم، به رغم حضور این افراد مدیركل امور اجتماعی استانداری تهران تأكید می كند كه در سال جاری هیچ كارتن خوابی وجود ندارد و طرح و برنامه امسال بررسی بی خانمان ها موقت است.
زهرا نژادبهرام می گوید: بی خانمان ها عبارتند از كارگران فصلی، معتادان، افرادی كه برای یكی دو روز به تهران آمده اند و توان مالی پرداخت هزینه مسافرخانه را ندارند، افرادی كه پول هایشان را دزدیده اند.
نژادبهرام می گوید اگرچه سه گرمخانه در تهران فعالیت می كنند اما در این زمینه اطلاع رسانی چندانی صورت نگرفته و كارتن خواب ها خودشان به یكدیگر خبر فعالیت گرمخانه ها را می دهند. او همچنین می گوید: سال گذشته ۱۵۰۰ نفر كارتن خواب جمع آوری و ساماندهی شده اند. تمام آنها افرادی بودند كه تمام زندگی شان در خیابان بود.البته این پرسش باقی است كه اگر كارتن خوابی وجود ندارد پس ستاد ساماندهی كارتن خواب ها چه می كند و اعتبارات این بخش كجا هزینه می شود. هرچند كه به گفته نژادبهرام كارتن خوابی وجود ندارد اما رئیس كمیسیون فرهنگی شورای شهر تهران معتقد است نمی توان گفت كه تمام كارتن خواب ها جمع آوری شده اند .رسول خادم با تأكید بر این كه جمع آوری و ساماندهی كارتن خواب ها قفل شده است. می گوید: بهزیستی حدود ۲۰۰ نفر از كارتن خواب های مركز حمایت از آسیب دیدگان اجتماعی اسلامشهر را تحویل نگرفته است كه این خود مسبب اختلال در ساماندهی آنها شده است.وی با اشاره به این كه تعدادی از كارتن خواب ها دچار بیماری هایی چون هپاتیت و ایدز هستند اما بیمارستان های وزارت بهداشت به دلیل عدم وجود اعتبار آنها را پذیرش نمی كند می گوید: هنوز بیماران ایدزی و هپاتیتی در مركز اسلامشهر مانده اند و هر آن ممكن است سایر كارتن خواب ها را نیز بیمار كنند.
نصرت الله داهی رئیس سرای احسان كهریزك نیز بر بیمار بودن كارتن خواب ها نیز صحه می گذارد و می گوید: همه نوع بیماری را می توان میان كارتن خواب ها پیدا كرد. از گال و شپش گرفته تا ایدز و هپاتیت. در حال حاضر ۷مورد بیماری ایدزی نیز در مركز ساماندهی كارتن خواب ها مشاهده شده است.بخشی دیگر از مدیران مراكز حمایت از آسیب دیدگان اجتماعی با تأكید بر این كه كارتن خواب ها نیازمند حمایت های موقت مانند گرمخانه هستند می گوید: میان ۴۰ تا ۵۰ درصد از كارتن خواب هایی كه جمع آوری می شوند معتادند و نیازمند حمایت های ویژه از سوی دولت هستند تا به زندگی خود بازگردند.
ریاض الدین طباطبایی مدیرعامل مؤسسه حمایت از آسیب دیدگان اجتماعی با تأكید بر این كه سال گذشته در دوره جمع آوری از اول آذر تا پایان سال ۹۰۰ نفر كارتن خواب جمع آوری شدند و به سرای احسان منتقل شدند می گوید: هزینه نگهداری ماهانه هر كارتن خواب بدون در نظر گرفتن هزینه های بیمارستانی حدود ۱۴۵ هزار تومان است.
مردن قبل از پیداشدن
شماری از كارتن خواب های شهر هستند كه پیش از آنكه پیدا شوند و به دست مدیران و مسئولان ساماندهی شوند، می میرند، آنها در گوشه ای از بیغوله های شهر بیتوته می كنند و پیش از آنكه دستی به آنها برسد تا آنها را از مرگ نجات دهد، قربانی می شوندمحمد كارتن خوابی كه اكنون در یكی از مراكز حمایتی به سر می برد و در حال حاضر در یكی از كارگاه های تولیدی كار می كند می گوید: به دلیل اختلافات خانوادگی از خانه خارج شدم، نمی خواستم به خانه بازگردم. در پارك نشسته بودم كه با جوانی به نام حسین آشنا شدم و او هم مرا با گروهی كه بعد فهمیدم پخش كننده مواد مخدر هستند آشنا كرد و توسط همان گروه نیز معتاد شدم. بعد از مدتی دیگر برای شان كارایی نداشتم و به همین دلیل بیرونم كردند و شدم كارتن خواب، كارتن خوابی كه تشكش زمین و لحافش آسمان بود. حتی ستاره ای نداشتم كه برایم سوسو بزند.
یك شب كه سرما خیلی اذیتم كرد. رفتم كنار هواكشی كه از آن گرما بیرون می آمد اما گرمای آن نمی توانست بدن یخ زده ام را گرم كند، فكر می كنم به دلیل سرما از حال رفته بودم كه نیروهای گشت پیدایم كردند و به یك مركز حمایت بردند. در آن مركز حمایتی اعتیاد را ترك كردم، با دخالت آنها نزدخانواده ام بازگشتم و در حال حاضر مشغول كار هستم و البته از زندگی ام راضی ام.وی می افزاید: كارتن خوابی وحشتناك ترین نوع زندگی است كه می توان تصور كرد. به نظر من ۹۰ درصد از كارتن خواب های شهر تهران قبل از اینكه به دادشان برسند می میرند. شاید اگر نیروهای گشت مرا هم پیدا نمی كردند مرده بودم.
محمد درباره گرمخانه ها می گوید: اطلاع رسانی درباره گرمخانه ها بسیار ضعیف است و اكثر كارتن خواب ها درباره عملكرد آنها اطلاعی ندارند، حتی نمی دانند این گرمخانه ها كجای شهر هستند، ضمن این كه حضور در این گرمخانه ها مشكلی از مشكلات كارتن خواب ها را به جز محل خواب شبانه حل نمی كند. كارتن خواب ها نیازمند حمایت های دیگر هستند، آنها باید آموزش های لازم فنی و حرفه ای ببینند تا بتوانند پس از مدتی مستقل زندگی كنند و از بحرانی كه در آن قرار دارند خارج شوند.
بی خانمان ها در پایتخت
به گفته مدیر امور آسیب های اجتماعی شهرداری تهران، سه هزار و ۶۵۴ كودك خیابانی از ابتدای امسال تا پایان شهریور از سطح شهر جمع آوری شدند.محمدرضا فردین با اشاره به اینكه از ۲۰ تیرماه سال گذشته تا پایان شهریور امسال ۱۷ هزار و ۲۹۸ كودك خیابانی از پایانه ها و نقاط مختلف شهر توسط گشت های سیار شهرداری جمع آوری شده اند گفت: از این تعداد ۱۳ هزار و ۶۴۴ كودك خیابانی سال گذشته و بقیه امسال جمع آوری شده اند. وی افزود: از مجموع كودكان جمع آوری شده یك هزار و ۹۷۳ نفر دختر و ۱۵ هزار و ۳۲۵ كودك پسر و ۱۱ هزار و ۴۳۳ نفر از آنها دارای سن ۱۵ تا ۱۹ ساله بودند.فردین با اشاره به اینكه شش هزار و ۸۱ كودك تحصیلات راهنمایی داشتند افزود: ۱۳ هزار و ۸۴۵ كودك شهرستانی و یك هزار و ۳۱۹ كودك نیز اتباع بیگانه بودند. همچنین از آذرماه سال گذشته تا پایان شهریور یك هزار و ۳۰۰ كارتن خواب و بی خانمان جمع آوری شدند كه ۸۷۱ بی خانمان سال گذشته و ۴۲۹ بی خانمان طی شش ماه نخست امسال از سطح شهر جمع آوری و به مراكز اسلامشهر منتقل شدند.
از این تعداد ۶۴۰ نفر آنها معتاد و ۵۸۷ نفر مجرد، ۳۷۶ نفر دارای سابقه كیفری، ۹۰۱ بی خانمان بیكار و ۸۳ نفر شهرستانی بوده اند. ۳۹۷ بی خانمان دارای تحصیلات راهنمایی و ۱۹ كارتن خواب هم دارای مدرك لیسانس و بالاتر بوده اند.
نقش دولت در ساماندهی بی خانمان ها
یكی از مقامات وزارت كشور به تازگی اعلام كرده است شش هزار كارتن خواب در كشور وجود دارند كه حدود ۸۰ نفر از آنها به دلیل بی خانمانی، بیكاری و اعتیاد جان باخته اند، این در حالی است كه معاون اجتماعی و امور شوراهای وزارت كشور از پرداخت شش میلیارد و یكصد میلیون تومان اعتبار به استان های كشور جهت ساماندهی امور متكدیان و خیابان خواب ها در یك سال گذشته خبر داده است، سهم تهران از این اعتبارات یكصد میلیون تومان بوده است كه نتیجه آن تنها راه اندازی یك مركز نگهداری بی خانمان ها در اسلام شهر با ظرفیت اسمی ۳۰۰ نفر است.حساسیت مقام های رده بالای كشور برای سومین سال پیاپی نسبت به آمار مرگ ومیر خیابان خواب ها و همچنین اعلام اخبار مربوط به برنامه های ساماندهی كارتن خواب ها در حالی صورت می گیرد كه نگاهی به روند مربوط به ساماندهی خیابان خواب های سراسر كشور در گذشته و حال نشانگر یك نوع سردرگمی بوروكراتیك نزد مسئولان است. این سردرگمی آن گاه از اهمیت برخوردار می شود كه با رجوع به مطالعات انجام شده به سادگی می توان تا امروز نقش دولت در ساماندهی بی خانمان های سراسر كشور را در پایین ترین حد ممكن ارزیابی كرد. این در حالی است كه در ماه های گذشته دست كم چند سازمان و ارگان از این رهگذر اعتبارات جاری و عمرانی دریافت كرده اند. شهرداری، استانداری، بهزیستی، كمیته امداد و نیروهای انتظامی، اضلاع اصلی ساماندهی كارتن خواب ها در شهر تهران محسوب می شوند كه همچنان درگیر در تقسیم وظایف و قبول مسئولیت به سر می برند. در چنین شرایطی تنها روزنه امید تشكیل ستاد ساماندهی در وزارت رفاه و قبول مسئولیت این افراد از سوی وزارت رفاه محسوب می شود كه چنانچه در ورطه تشكیل شوراهای هماهنگی و تقسیم وظایف چون گذشته اسیر نشود، مهمترین اقدام ساماندهی بی خانمان ها در ۲۵ سال گذشته محسوب می شود.سوء استفاده از نیاز كارتن خواب ها
افراد كارتن خواب مورد سوء استفاده باندهای جرایم سازمان یافته مانند سرقت های كلان، توزیع مواد مخدر، سرقت كودكان و آدم ربایی به منظور اخذ پول قرار دارند. یك حقوقدان با اشاره به كارتن خواب ها و معضلاتی كه آنها برای جامعه ایجاد می كنند اظهار داشت: قانونگذار در ماده ۷۱۲ قانون مجازات اسلامی بحث مربوط به تكدی، ولگردی و كلاشی را مطرح كرده است و برخی از كارتن خواب ها را نیز می توان در زمره ولگردها به حساب آورد.ولگردی در قانون مجازات عمومی ماده ۲۷۳ الحاقی سال ۲۲ تحت عنوان كسی كه وسیله امرار معاش معلوم ندارد و از روی بی قیدی و تنبلی به دنبال به دست آوردن كاری نیست، تعریف شده است. این حقوقدان داشتن بیماری روانی و از خانواده جداشدن را به عنوان نمونه هایی از رجوع افراد به كارتن خوابی ذكر كرد و افزود: در اكثر كارتن خواب ها وجود اختلالات روانی باعث شده كه آنها نتوانند به دنبال شغل مشخص باشند و معمولاً از خانواده با هویت نیز برخوردار نیستند.تهمورث بشیریه همچنین خاطرنشان كرد: معمولاً كارتن خواب ها دچار اختلالات روانی مانند اسكیزوفرنی و اختلالات خفیف روانی هستند و همین امر باعث می شود كه اكثر آنها مسئولیت كیفری نداشته باشند، به دلیل آن كه قابلیت های ذهنی كه برای مجازات در نظر می گیریم در این افراد وجود ندارد و طبق ماده ۵۱ قانون مجازات اسلامی جنون با هر درجه ای كه باشد رافع مسئولیت كیفری است.او با اشاره به گروه دوم كارتن خواب ها كه به دلیل قهر، فقر و موارد دیگر از خانواده جدا شده اند و توسط آنها مطرود هستند را نیز جزو افراد ولگرد برشمرد و گفت: در قانون یك ماه تا سه ماه برای این افراد حبس در نظر گرفته شده است كه این تعداد حبس نیز به دلیل این كه زیر ۹۱ روز است تبدیل به جزای نقدی می شود. بنا بر این مجازات این گونه افراد جزای نقدی است ولیكن برحسب ارتكاب جرایم مانند سرقت و سایر موارد مجازات آنها متفاوت است.
این حقوقدان تصریح می كند اكثر كارتن خواب ها مجرم نیستند ولیكن به دلیل این كه در زمره افراد ولگرد قرار می گیرند جزو جرایم مشهود به حساب می آیند. جمع آوری این افراد با نیروی انتظامی است و با تحویل این افراد به مراجع قضایی با استفاده از نظر روان پزشك اگر اختلالات روانی آنها مشخص شود به بیمارستان روانی برده می شوند و همچنین با استفاده از ماده ۱۹۰ قانون مجازات اسلامی ممكن است آنها به بهزیستی سپرده شوند.تهمورث بشیریه با اشاره به این كه كارتن خوابی عامل مهم سوق دهنده ای برای ارتكاب جرم است و وجود این افراد در حیطه های عمومی نیز باعث به هم خوردن نظم عمومی می شود تصریح كرد: كارتن خواب هایی كه دچار اختلالات روانی هستند معمولاً اقدامات خشنی انجام می دهند و حتی برای تأمین مخارجشان مرتكب سرقت نیز می شوند.وی می افزاید: افراد كارتن خواب ممكن است توسط باندها در جرایم سازمان یافته، بلكه سرقت های كلان، توزیع مواد مخدر، سرقت بچه ها و آدم ربایی به منظور اخذ پول شركت كنند. وی راهكار خود را برای كاهش پدیده كارتن خوابی در كشور چنین بیان می كند: مجلس می تواند طرحی برای اسكان این افراد تصویب كند و دولت باید به نحوی ملزم بشود كه برای این افراد- كه از خانواده هایشان طرد شده اند، سرپناهی به وجود آورده و این امر نیاز به امكانات گسترده مالی و طرح های رفاهی دارد. بنا بر این حل معضل رفاهی و اسكان كارتن خواب ها با توجه به تشكیل وزارت رفاه برعهده این وزارتخانه است، دادگستری و وزارت كشور نیز در این زمینه می توانند نقش بسزایی داشته باشند.
نگاه آخر
فصل سرما رسید، همین پارسال بود كه تاول «بی خانمانی» روی پوست شهر تركید و پرده از مرگ های تأسف بار در حاشیه خیابان های سرد شهر برداشت و همه مسئولان ذیربط را متوجه خود كرد.
اكنون كه به یكمین سال آغاز كاری بزرگ برای پایان دادن به مرگ بی خانمان ها نزدیك می شویم خبرهای ناخوشایندی در آستانه فرا رسیدن فصل سرما به گوش می رسد. گرمخانه كارتن خواب ها آتش گرفته و شماری از آنها جان باخته اند. سوز سرما جان شماری از كارتن خواب ها را گرفته و جنازه هایشان در بیغوله ها پیدا شده است.مركز نگهداری بی خانمان ها در اسلامشهر در حال حاضر به دلیل ناتوانی مالی بهزیستی برای تحویل گرفتن ۲۰۰ بی خانمان با شرایط سختی مواجه شده و بیم آن می رود كه این مركز به گفته برخی مسئولان دیگر پذیرای بی خانمان های جدید نباشد.یادمان نرفته است كه سال گذشته چه جنبشی برای نجات جان بی خانمان ها از مرگ آغاز شد و براساس آیین نامه اجرایی ساماندهی كارتن خواب ها مصوبه سال ،۱۳۷۶ ستاد ساماندهی بی خانمان ها در استانداری با تشكیل جلسات متعدد وظایف دستگاه های مسئول را تشریح كرد و شهرداری موظف شد تدارك و اقدامات لازم را به منظور جمع آوری و ساماندهی این گروه انجام دهد.بدین ترتیب در پی هماهنگی لازم میان استانداری، دادگستری، شورای هماهنگی مبارزه با مواد مخدر، سازمان زندان ها، بهزیستی، شهرداری، وزارت بهداشت و تعدادی از دستگاه های دیگر، مشكل كارتن خوابی در فصل سرما برطرف و مرگ و میر بی خانمان ها با جمع آوری حدود یك هزار و ۶۰۰ بی خانمان متوقف شد.اما اكنون واقعیت این است كه پدیده كارتن خوابی با شروع فصل سرما بار دیگر به موضوع روز جامعه تبدیل شده است واقعیتی كه نمی توان آن را انكار كرد.
این شب ها فقط كافی است سری به میدان هایی همچون جمهوری، امام خمینی یا خیابان هایی همچون ولی عصر بزنیم تا بتوانیم چشم های سرد كارتن خواب هایی كه به خیابان دوخته شده است را ببینیم. چشم هایی كه اگر روزانه ای به سوی آنها گشوده نشود یخ خواهند بست. هرچند كه ریزش برف و سپیدی دانه هایش شورانگیز و دلچسب است اما آدم هایی در همین شهر هستند و دعا می كنند كه ننه سرما هرگز از راه نرسد. چرا كه برای آنها ارمغانی جز مرگ ندارد.

عباس اسدی

منبع : روزنامه همشهری