آوینیون شصت ساله شد

فستیوال بین المللی تئاتر آوینیون تابستان امسال شصت و یکمین سال برگزاری خود را جشن گرفته است و تاکنون ده ها هزار تماشاگر در فضایی پرشور و زنده در این مهمترین گردهمایی بین المللی هنر نمایش حضور یافته اند.
ژان ویلار Jean Vilar بازیگر و کارگردان برجسته فرانسوی در سی و پنج سالگی پس از تراکم تئاتر در پاریس به شهر آوینیون در جنوب فرانسه رفت و قصر متروک پاپ را در این شهر به عنوان میعادگاه تئاتری برگزید و نخستین سال فستیوال آوینیون را در سال ۱۹۴۷ با تیتر «آسمان، شب، جشن، مردم و نمایش» بنیان نهاد.
بی تردید می توان ژان ویلار را پس از دوران جنگ یکی از کارگردانان پیشرو دانست که به رغم حضور فعالش در تئاتر فرانسه و رهبری دوازده ساله اش بر تئاتر «شایو» در پاریس (یا «تئاتر ملی مردمی»TNP) که خود حرکتی تازه در تئاتر فرانسه بود در سال ۱۹۶۳ اجرای فرمایشی سالن های کسالت زای پایتخت را ترک گفت و برای همیشه به آوینیون رفت تا شاهد نفس کشیدن هنر تئاتر در فضایی باز باشد که امکان تجربه در اماکنی دیگر نظیر میدان ها و گذرگاه های یک شهر دورافتاده، با تماشاگرانی دیگر را بیابد. اما هر چیز نویی یک روز کهنه خواهد شد و هرگونه تلاش برای حفظ ساختار پیشین بی فایده است. باید طرحی نو درانداخت.
جنبش آزادیخواهی و انتقادگر مردم اروپا، بسیاری از جوامع جهانی را به لرزه درآورد. جوانان فرانسوی با گرایش های تند و رادیکال خود خواستار دگرگونی های بنیادی در ارکان جامعه بودند. از جمله در هنر تئاتر، که آنان حتی به نوآوری های ژان ویلار رضایت نداده و با شهامتی شگفت انگیز بر همه سیاست های فرسوده فرهنگی خط بطلان کشیده و به ضرورت فراهم شدن هر چه بیشتر فضای باز هنری تأکید ورزیدند.
دوشادوش آنان اندیشمندان و هنرمندان برجسته ای هم نظیر آندره مالرو، ژان پل سارتر و ژان لویی بارو حضور داشتند و بسیاری از گروه های مترقی و کارگردانان مشهور به عنوان همبستگی، از شرکت در فستیوال انصراف داده و یا آثارشان را در خیابان ها اجرا کردند. در نتیجه، همه معیارهای کیفی و کمی در گزینش آثار صحنه ای فستیوال آوینیون و نیز ساختار مدیریت غیردموکراتیک آن زیر سوال رفت و در سال ۱۹۶۸ سیلی از گروه های آزاد و غیرحرفه ای با شیوه هایی کاملاً غیرمتداول به این جشنواره راه یافتند و با این هرج و مرج همه معیارها و مرزهای هنری به دست آمده در طول تاریخ تئاتر مخدوش شد.
این موج انقلابی در فستیوال آوینیون (بعدها زیر عنوان تئاتر Off) خارج از برنامه اصلی در میدان ها و معابر شهر به اجرای آثارشان پرداختند و بدین طریق ماه ژوئیه را در فرانسه به بزرگترین جشن تابستانی تبدیل کردند که تا امروز هم ادامه دارد و هر ساله تعداد گروه های شرکت کننده در «تئاتر Off » (یا بخش جنبی فستیوال) افزایشی چشمگیر می یابد، چنان که امسال ۶۵۰ گروه تئاتری با ۸۶۰ نمایش از نقاط گوناگون جهان حضور یافته اند که در ۱۱۰ نقطه شهر آوینیون به اجرای نمایش های شان می پردازند، جالب تر آنکه هنوز هم این گروه ها از طرف تماشاگران مورد استقبال شایان قرار می گیرند. از نشانه های آن پیش فروش شدن امسال جشنواره است که تاکنون از مرز ۱۴۰ هزار بلیت گذشته است.
امروزه دیگر معیارهای انتخاب آثار نمایشی در این جشنواره قانونمند شده است و شوراهای انتخاب شده از سوی تماشاگران و هنرمندان تئاتر، در طول سال با اعزام نمایندگانی به اکثر کشورها بهترین آثار را برمی گزینند. در این میان دولت (وزارت فرهنگ و هنر، شهرداری ها، استانداری ها، موسسات بزرگ صنعتی و...) به جز حمایت کامل مالی واداری و همچنین تسهیل ارتباطات، هیچ گونه دخالتی در مضامین و اسلوب هنری فستیوال ندارد و به آزادی کامل بیان در این بخش از هنر عامل قطعی در شکوفایی هنرها - احترامی فراوان قائلند.
از نکات دیگر و جالب این فستیوال بین المللی این است که در طول ۶۱ سال از حیاتش تنها شش مدیر به خود دیده است، فراهم آوردن زمان و امکانات کافی در برنامه ریزی درازمدت، دلیل موجهی است در تحول و گسترش این جشنواره.
آوینیون خاستگاه تئاتر فرانسه است، محل گردهمایی هنرمندان بزرگ هنر نمایش، برخورد فرهنگ های گوناگون و اجرای نمونه وارترین دستاوردهای این هنر از سراسر جهان و افزایش روزافزون بر غنای آن.
ژرفا بخشیدن بر بینش انسان ها به هر طریقی سرمایه ای است گرانقدر برای هر کشور و هر ملیتی و اهمیت بیشتر برگزاری فستیوال آوینیون در آن است که در طول ۵۰ سال فعالیت خود، علاوه بر معرفی نمایشنامه نویسان جوان، نسلی نوین از تماشاگران تئاتر را پرورش داد. وقتی در شهر آوینیون قدم می زنی پوسترهایی بزرگ به چشم می آید که بر آن به درشتی نوشته شده است؛ «فستیوال آوینیون تاریخ و سرگذشت ماست».
بی شک اجراهای به یادماندنی این فستیوال، تاریخ تئاتر جهان را پربارتر کرده است، اجراهایی نظیر؛ «ریچارد دوم» اثر شکسپیر و «خسیس» مولیر، به کارگردانی و بازیگری خاطره انگیز ژان ویلار، «در انتظار گودو»ی ساموئل بکت، «مهابهاراتا» به کارگردانی پیتر بروک، «ریچارد دوم» اثر شکسپیر به کارگردانی آریان منوشکین با شیوه کابوکی ژاپن، «هملت» شکسپیر به کارگردانی پاتریس شرو، باله «گلستان» و «آئین تقدیس برای زمان حاضر» به کارگردانی موریس بژار، «گل های میخک» اثر پینا بائوش، «کلاس مرده» اثر تادئوش کانتور، «کفشی از ساتن» به کارگردانی آنتوان ویتز، «افسانه زمستانی» اثر شکسپیر و به کارگردانی لوک باندی، «ویتسک» اثر گئورگ بوشنر و به کارگردانی توماس استر مایر، «داستان اشک ها» اثر ژان فابر و حضور بازیگران بزرگ تاریخ تئاتر نظیر ژرار فیلیپ، ژان موره، ژرژ ویلسون، دانیل سورانو، ماریا کازارس و ژرژ بیژو در کنار مشاهیر تئاتر قرن بیستم؛ آندره ژید، هارولد پینتر، آرمان گاتی، کاتب یاسین، مرس کانینگهام، داریو فو، جیورجیو استره لر، مارسل مارسو، هاینر مولر، برنار- ماری کولتس، آرابال و...
هر سال فستیوال آوینیون به تئاتر یک کشور اختصاص می یابد، امسال «آفریقا»ست. سال ۱۹۹۱ (۱۳۷۰ خورشیدی) سال «ایران» بود، که متاسفانه در آن زمان کشور ما چیزی در هنر نمایش برای عرضه نداشت و در عوض کشور ازبکستان جانشین ما شد با نمایشی زیبا به نام «شبی نزد دلبرم» به کارگردانی عبدو نظراف.جشنواره امسال آوینیون به رهبری دو جوان فرانسوی «ونسان بودری یر» (۳۶ساله) و «هورتنز آرشامبولت» (۳۳ساله)، در بزرگداشت «رنه شار» شاعر مشهور این کشور برنامه های متنوعی تدارک دیده است.
● برنامه شصت و یکمین فستیوال آوینیون
از ۶ تا ۲۷ ژوئیه، ۲۰۰۷ (۱۵ تیر تا پنجم مرداد ۱۳۸۶)
▪ برنامه اصلی
ـ «شمالی ها» اثر سلین، کارگردان؛ فرانک کاستورف (۶ -۷ - ۸ ژوئیه - ساعت ۳۰/۲۱ محل اجرا- Cour du lycژe Saint-Joseph)
ـ «مفیستو برای همیشه» اثر تام لانوی ، اقتباسی از رمان «مفیستو» نوشته کلائوس مان کارگردان؛ گی کاسی یر (۱۷ تا ۲۴ ژوئیه - ساعت ۳۰/۲۱ محل اجرا-Thژ‰tre municipal)
ـ «شاه لیر» اثر ویلیام شکسپیر Shakespeare، کارگردان؛ ژان فرانسوا سیوادیر (۱۷ تا ۲۷ ژوئیه - ساعت ۳۰/۲۱ محل اجرا- Cour dشhonneur)
ـ اجرای هشت ساعته «تسخیر یک روزه» یا «تسخیر ناپایدار» کاری از «تئاتر خورشید» ، کارگردان؛ آریان منوشکین (۱۴ تا ۲۵ ژوئیه - ساعت ۱۴ محل اجرا- (Ch‰teaublanc
ـ «سکوت کمونیست ها» اثری از ژان پی یر ونسن (۸ تا ۱۶ ژوئیه - ساعت ۱۸ محل اجرا- Salle de Champfleury)
ـ «فرشتگان در امریکا» اثر تونی کوشنر، کارگردان لهستانی؛ کریستف وارلیکوفسکی (۱۶ تا ۲۲ ژوئیه - ساعت ۲۱ محل اجرا Cour du lycژe Saint-Joseph)
ـ «هی، رقاصه،» کارگردان؛ رومئو کاستلوچی (۱۰ تا ۱۸ ژوئیه ۳۰/۱ ساعت محل اجرا- dans lصƒglise des Cژlestins)
ـ «دختر جوان خوشگذران» کارگردان؛ کریستف فیات(۸ تا ۱۴ ژوئیه - ساعت ۱۵ محل اجرا- Salle Beno”t-XII)
ـ «ماشینی بدون هدف» اثر؛ ژیلداس میلن (۱۰ تا ۲۲ ژوئیه - ساعت ۱۸ محل اجرا- Chartreuse de Villeneuve-lڈs-Avignon)
ـ «پاراوان ها» اثر ژان ژنه ، کارگردان؛ فردریک فیسباخ (۶ تا ۱۳ ژوئیه - ساعت ۱۷ مدت اجرا ۴ ساعت) محل اجرا- Thژ‰tre municipal)
ـ « Bigبخش سوم سوپرمن» (۱۸ تا ۲۱ ژوئیه - ساعت ۱۸ محل اجرا- Gymnase Aubanel)
ـ «ریچارد سوم» اثر پتر فرهلست، کارگردان؛ لودویگ لاگارد(۱۸ تا ۲۶ ژوئیه - ساعت ۲۲ محل اجرا- Clo”tre des Carmes)
ـ «پنجشنبه ملایم» براساس داستانی از جان اشتاین بک، کارگردان؛ ماتیو بائور (۷ تا ۱۴ ژوئیه - ساعت ۱۸ محل اجرا- Gymnase Aubanel)
ـ «تبادل» اثر پل کلودل ، اثری از؛ ژولی بروشن و روبر کانتارلا (۲۱ تا ۲۶ ژوئیه - ساعت ۳۰/۱۷ و ۲۰ محل اجرا-Gymnase du lycژe Mistral)
ـ «بازدیدکننده» اثر اریک امانوئل اشمیت، کارگردان؛ ژیلدا بورده محل اجرا (Thژ‰tre du Petit Louvre) و حضور کارگردانان برگزیده ای از آفریقا نظیر فائوستین لینکولا و دییودونه.
بخش های بی شمار دیگری در برنامه جشنواره آوینیون وجود دارد که درج آنها شاید در حوصله خواننده نباشد، از جمله:
«رقص - تئاتر»، نمایشنامه خوانی، تئاتر Off، تئاتر خیابانی (که در کوچه و گذرگاه های شهر آوینیون به ویژه در میدان برابر قصر پاپ، میدان ساعت، و خیابان رنگرزان توسط گروه های آزاد و مستقل اجرا می شود)، همچنین موسیقی، پانتومیم، نمایش عروسکی، باله، سیرک، نقد و بررسی، نمایشگاه... که برای اطلاع از آنها می توان به آدرس و سایت های جشنواره رجوع کرد:
Festival dصAvignon Espace Saint Louis ۲۰ rue du Portail Boquier ۸۴۰۰۰ Avignon, Tژl ۰۴.۹۰.۲۷.۶۶.۵۰ .Le Festival Off: Avignon Festival Compagnies ۲۹ rue des Teinturiers ۸۴۰۰۰ Avignon, Tژl۰۴.۹۰.۸۵.۱۳.۰۸.

ناصر حسینی مهرہ
کارگردان،مدرس و مترجم تئاتر

منبع : روزنامه شرق