بازشناسی کارکرد صندوق‌های سرمایه‌گذاری

صندوق‌های سرمایه‌گذاری، یك نوع شركت سرمایه‌گذاری هستند كه با جمع‌آ‌وری وجوه از سرمایه‌گذاران، آن را در مجموعه‌ای از سهام، اوراق قرضه و سایر ابزارهای مالی سرمایه‌گذاری می‌كنند. اشخاص و سرمایه‌گذاران نهادی با خرید سهام صندوق سرمایه‌گذاری، در آن سرمایه‌گذاری می‌كنند. مبلغ حاصل از فروش سهام صندوق سرمایه‌گذاری، جهت سرمایه‌گذاری در سهام، اوراق قرضه و ابزارهای مالی اختصاص می‌یابد. سرمایه‌گذار علاوه بر بهره‌مندی از بازده پرتفوی صندوق، از مدیریت حرفه‌ای صندوق، تنوع‌بخشی، نقدشوندگی بالا و سایر منافع و خدمات بهره‌مند می‌شود.
اصولا صندوق‌های سرمایه‌گذاری براساس استراتژی‌های مختلف سرمایه‌گذاری و اهداف تشكیل صندوق به انواع مختلف تقسیم‌بندی می‌شوند. برای مثال، ممكن است مدیران یك صندوق، هدف را كسب سود، افزایش اصل سرمایه و یا تركیبی از هر دو تعیین كنند. شناخت انواع صندوق‌ها باعث خواهد شد، درك بهتری از چگونگی سرمایه‌گذاری وجوه توسط آنها به عمل آید. در انتخاب یك صندوق نكته مهم اطمینان از هم‌سو بودن اهداف صندوق با اهداف سرمایه‌گذار است. بدون شك سرمایه‌گذار در انتخاب صندوق مورد نظر به مواردی از قبیل استراتژی سرمایه‌گذاری، وضعیت مالیاتی و سایر عوامل توجه خواهد داشت. انجمن شركت‌های سرمایه‌گذاری (ICI) انواع متفاوت صندوق‌های سرمایه‌گذاری را به شرح زیر معرفی می‌كند.
▪ صندوق سرمایه‌گذاری بازار پول (Money-market funds)
صندوق‌های بازار پول نوع بسیار خاصی از صندوق‌های سرمایه‌گذاری هستند كه هدف آنها كسب بازدهی مناسب ضمن حفظ اصل سرمایه است. این نوع صندوق‌ها در اوراق‌بهادار كوتاه‌مدت سرمایه‌گذاری می‌كنند كه علاوه‌بر نرخ بازده مناسب، بسیار مطمئن و تقریبا بدون ریسك هستند.
▪ صندوق‌های سرمایه‌گذاری متوازن (Balanced Funds)
در این نوع صندوق‌ها هدف اصلی كسب سود و افزایش اصل سرمایه است. صندوق‌های سرمایه‌گذاری متوازن، در سهام و اوراق قرضه سرمایه‌گذاری می‌كنند. چون در این نوع صندوق‌ها تنوع‌بخشی در سطح بسیار بالایی انجام می‌گیرد، لذا سرمایه‌گذاران ریسك بازارشان را به خوبی كاهش می‌دهند.
▪ صندوق‌های سرمایه‌گذاری مبتنی بر شاخص (Index funds)
در این نوع صندوق‌ها هدف انطباق پرتفوی سرمایه‌گذاری با شاخص مبنا است. یك صندوق سرمایه‌گذاری مبتنی بر شاخص، الزاما منابع خود را براساس الگوی تعیین شده برای یكی از شاخص‌های موجود در بازار، سرمایه‌گذاری می‌كند و تقریبا هیچ نوع معاملات آتی انجام نمی‌دهد. شاخص مذكور می‌تواند یك شاخص سهام یا اوراق قرضه باشد. در این صندوق‌ها تنها زمانی خرید و فروش سهام ضرورت می‌یابد كه وجهی به واسطه ورود سرمایه‌گذار جدید اضافه یا به دلیل خروج یك سرمایه‌گذار كم شود. مزیت اصلی صندوق‌های سرمایه‌گذاری مبتنی بر شاخص، هزینه‌های بسیار پایین آنها است.
▪ صندوق‌های سرمایه‌گذاری مشاع در اوراق قرضه (Pure bond funds)
این صندوق‌ها، اوراق قرضه منتشر شده توسط انواع مختلف شركت‌ها را خریداری می‌كنند. سه نوع مختلف از صندوق‌های سرمایه‌گذاری مشاع در اوراق قرضه، به شرح زیر هستند. باید توجه داشت تفاوت بین صندوق‌های ذكر شده در این بخش بسیار جزئی است.
الف) صندوق‌های سرمایه‌گذاری مشاع در اوراق قرضه دارای كوپن یا «سود» (or «Income» ) funds)وBond):
هدف از تشكیل این نوع صندو‌ق‌ها، كسب سود تا حد ممكن و در عین حال حفظ اصل سرمایه تعریف شده است. این صندوق‌ها وجوه خود را در اوراق قرضه میان‌مدت و بلندمدت كه توسط شركت‌ها و یا دولت منتشر شده است، سرمایه‌گذاری می‌كنند. این نوع صندوق‌ها نیز بر دو نوع هستند:
۱) صندوق اوراق قرضه شركتی
۲) صندوق اوراق قرضه دولتی.
ریسك نرخ بهره در مورد نگهداشت اوراق قرضه‌های بلندمدت بدیهی است به طوری كه اگر نرخ بهره افزایش یابد، ارزش این اوراق كاهش خواهد یافت.
ب) صندوق‌های سرمایه‌گذاری در اوراق قرضه معاف از مالیات / اوراق قرضه با سود معاف از مالیات یا اوراق قرضه دولتی (Bond Funds(aka Tax-Free Income or Municipal Bond Funds):
در صندوق‌های سرمایه‌گذاری مزبور، كسب سود معاف از مالیات اصلی‌ترین هدف پس از حفظ سرمایه است. این صندوق‌ها فقط در اوراق قرضه‌ای سرمایه‌گذاری می‌كنند كه توسط دولت منتشر شده و سود آن نیز معاف از مالیات است.
ج) صندوق‌های سرمایه‌گذاری در اوراق قرضه نامرغوب یا «بنجل»/ بلندمدت بدون وثیقه (or«High - yield» )bond fund )وJunk):
هدف از تشكیل این نوع صندوق‌ها، فقط و فقط كسب سود تا حداكثر ممكن است. اصولا این صندوق‌ها، در اوراق قرضه‌ای سرمایه‌گذاری می‌كنند كه از لحاظ درجه اعتبار در سطح بسیار پایین (مثلا BBB) قرار دارند. در مقایسه با اوراق قرضه دارای درجه اعتبار بالا، واژه «بنجل» نام مناسبی است كه با توجه به ریسك مترتب بر این نوع اوراق قرضه برای آنها به كار برده می‌شود. این نوع صندوق‌ها نسبت به سایر صندوق‌های سرمایه‌گذاری در اوراق قرضه، دارای ریسك و بی‌ثباتی بیشتری هستند.
صندوق‌های سرمایه‌گذاری مشاع در سهام (Pure stock funds) پرتفوی سرمایه‌گذاری در این نوع صندوق‌ها، متشكل از سهام شركت‌های مختلف است. صندوق‌های سرمایه‌گذاری مشاع در سهام شامل انواع زیر است. باید توجه داشت تفاوت بین صندوق‌های ذكر شده در این بخش بسیار جزئی است.
الف) صندوق‌های با رویكرد رشد بالا (Aggressive growth funds):
هدف این صندوق‌ها رشد اصل سرمایه است، به طوری كه سود نقدی سهام كاملا نادیده گرفته می‌شود. در این نوع صندوق‌ها، سهام شركت‌هایی خریداری می‌شوند كه احتمال و ظرفیت رشد انفجاری و فزاینده‌ای دارند. البته از طرف دیگر باید توجه داشت كه این نوع شركت‌ها هرگز سود تقسیم نمی‌كنند و احتمال ورشكستگی آنها نیز بسیار بالا است، بنابراین می‌توان انتظار داشت قیمت سهام صندوق‌های مزبور، با نوسانات شدید در قیمت روبه‌رو باشد.
ب) صندوق‌های با رویكرد رشد (Growth funds):
در این نوع صندوق‌ها، رشد اصل سرمایه به عنوان هدف اصلی تعیین شده است، اما تا حدی به سود نقدی نیز توجه می‌شود. این نوع صندوق‌ها در سهام شركت‌هایی سرمایه‌گذاری می‌كنند كه گرچه رشد آنها بسیار سریع است ولی احتمال عدم ادامه فعالیت و یا خروج از فعالیتی كه مشغول به انجام آن هستند، بسیار اندك است.
ج) صندوق‌های با رویكرد سود و رشد (Growth and Income funds):
هدف این نوع صندوق‌ها، رشد اصل سرمایه‌گذاری و كسب سود است. این صندوق‌ها معمولا در سهام شركت‌هایی سرمایه‌گذاری می‌كنند كه چشم‌انداز متوسطی برای رشد داشته و در عین حال بازده نقدی به نسبت خوبی را نیز پرداخت می‌كنند.
د) صندوق‌های بخشی (Sector funds):
هدف این صندوق‌ها، سرمایه‌گذاری در یك صنعت خاص (مثلا مخابرات) است. این صندوق‌ها به سرمایه‌گذاران خرد امكان می‌دهند در صنایع فوق‌العاده بزرگی كه مد نظرشان است،‌ سرمایه‌گذاری كنند، هدف این نوع صندوق‌ها بیشتر رشد اصل سرمایه است.
دسته‌بندی دیگری برای صندوق‌های سرمایه‌گذاری در سهام وجود دارد كه براساس اندازه (Size) شركت‌هایی كه این نوع صندوق‌ها در ‌آنها سرمایه‌گذاری می‌كنند یا به عبارت دیگر بر مبنای ارزش بازار (Market cap) انجام می‌شود سه گروه اصلی بر این اساس به شرح زیر است:
۱) صندوق‌های سرمایه‌گذاری در سهام شركت‌های دارای ارزش بازار پایین (Small cap stock funds):
این نوع صندوق‌ها فقط به عرضه‌های اولیه می‌اندیشند و تنها در سهام شركت‌های كوچك سرمایه‌گذاری می‌كنند. از ویژگی‌های شركت‌های كوچك نوسانات زیاد در قیمت سهام و عدم تقسیم سود نقدی است. همچنین صندوق‌هایی با عنوان صندوق‌های ارزش خرد (micro cap) نیز دارای فعالیتی مشابه این صندوق‌ها هستند.
۲) صندوق‌های سرمایه‌گذاری در سهام شــركت‌های دارای ارزش بازار متوسط (Mid cap stock funds):
این صندوق‌ها، سهام شركت‌های با اندازه متوسط را خریداری می‌كنند. نوسانات قیمت سهام این نوع شركت‌ها نسبت به شركت‌های كوچك، كمتر است، ولی در مقایسه با شركت‌های بزرگ دارای نوسانات قیمت بیشتری (و‌در عین حال با احتمال رشد بیشتر) هستند.
۳) صندوق‌های سرمایه‌گذاری در سهام شركت‌های دارای ارزش بازار بالا (Large cap stock funds):
این نوع صندوق‌ها در سهام شركت‌های بزرگ سرمایه‌گذاری می‌كنند. قیمت سهام این شركت‌ها تقریبا ثابت است و بسیاری از آنها سود یكنواختی را طی دوره سرمایه‌گذاری پرداخت می‌كنند.
▪ صندوق‌های سرمایه‌گذاری بین‌المللی (International Funds)
این نوع صندوق‌ها با هدف سرمایه‌گذاری در سهام و اوراق مشاركت شركت‌های خارجی تشكیل شده‌اند، لذا تنوع در پرتفوی آنها بسیار بالا است. به عنوان یك قاعده مالی، یك صندوق «بین‌المللی» فقط باید اوراق بهادار خارجی را خریداری كند. پرتفوی یك صندوق «جهانی» شامل اوراق بهادار داخلی و خارجی است. یك صندوق «منطقه‌ای» بر بازارهای یك منطقه خاص از جهان متمركز خواهد شد.
در مباحث بالا، به انواع خاصی از سرمایه‌گذاری پرداخته شد، بدیهی است در هر بازاری ممكن است اهداف و استراتژی‌های مختلف با یكدیگر تركیب شوند. یكی از ریسك‌هایی كه متوجه صندوق‌های داخلی نیست، ریسك نرخ ارز است چرا كه همزمان با تغییر نرخ واحد پولی یك كشور نسبت به ارزهای خارجی، ارزش سرمایه‌گذاری خارجی نیز تغییر خواهد كرد.
▪ صندوق سرمایه‌گذاری در سایر صندوق‌ها (Fund of funds)
هدف از تشكیل این نوع صندوق‌ها دستیابی به سطوح بالای تنوع بخشی است. یك صندوق سرمایه‌گذاری در سایر صندوق‌ها، به طوری كه از نامش پیداست، یك صندوق مشاع است كه سهام سایر صندوق‌های مشاع (اعم از صندوق‌های سهام، صندوق‌های اوراق قرضه یا هر‌دو) را دارد. به هر حال مدیریت صندوق‌های مختلف، هزینه‌هایی نیز در برخواهد داشت، به علاوه ممكن است برخی صندوق‌های مشاع دارای پرتفوی مشابه باشند، در نتیجه خرید سهام صندوق‌های بیشتر، همواره منجر به تنوع بیشتر نخواهد شد.
مساله مهم دیگری كه در مورد صندوق‌های سهام و اوراق قرضه وجود دارد، تفاوت بین صندوق‌های مبتنی بر شاخص و صندوق‌های دارای مدیران فعال و حرفه‌ای پرتفوی است. صندوقی كه مدیریت فعال دارد، توسط یك مدیر سرمایه‌گذار كه به اصطلاح «نبض‌بازار» را در اختیار دارد در طی یك سال فعالیت اداره می‌شود. این در حالی است كه موضوع مدیریت فعال پرتفوی در صندوق‌های مبتنی بر شاخص از اهمیت پایینی برخوردار است.

محمد آزاد
كارشناس ارشد حسابداری
دانشگاه علامه طباطبایی

منبع : روزنامه دنیای اقتصاد