تأثیر امر و نهی و تناقضات رفتاری والدین بر کودکان

آگاهی از وجود سه جنبه مهم شخصیت یعنی والد، بالغ و كودك كمك شایانی به هریك از ما می كند.پدران و مادرانی كه با این سه جنبه شخصیت آشنایی بیشتری دارند، در تربیت فرزندان و پرورش افرادی قدرتمند، متكی به خود و منطقی موفق تر نشان می دهند.
والدینی كه می دانند قسمت والد شخصیت ضبط های امر و نهی و رفتارهای پدر و مادر را انجام می دهد قطعاً در برخورد با یكدیگر ملاحظه، دقت و توجه بیشتری مبذول می دارند و از نزاع، پرخاشگری و رفتارهای تكانشی به خصوص در حضور كودك پرهیز می كنند.
اطلاعات محفوظ در والد مستقیم و بدون دخل و تصرف ضبط می شوند و موقعیت بچه كوچك و نیاز حیاتی او به پدر و مادر و عدم توانایی او در فهم و درك معانی در این دوره تصحیح و توضیح را برای او غیرممكن می سازد.
بنابراین والدینی كه رفتار خصومت آمیز و جنگ و نزاع با یكدیگر دارند وحشت و ترس فراوانی را در قسمت والد كودك خود ضبط می نمایند و قسمت والد این كودكان سرشار از ترس و وحشت از این موضوع می شود كه مبادا پدر و مادر یكدیگر را از بین ببرند و نابود كنند؛ كودك این توانایی و قدرت تشخیص را ندارد كه بداند در این مواقع به عنوان مثال پدر دچار مشكلات شدید اقتصادی و مالی شده و یا مادر به دلیل اختلاف با همكار، همسایه و یا یكی از اقوام به شدت عصبی و پرخاشگر شده است.
كودك قدرت چنین تجزیه و تحلیلی را ندارد و فقط موقعیت مخاطره آمیز جنگ و دعوا میان والدینش را می بیند و درك می كند.
در والد شخصیت انسان، پندها، قوانین، اخطارها،نه شنیدن ها، نكن ها و امثالهم محفوظ است. از سوی دیگر محبت ها، نوازش، در آغوش كشیده شدن، خندیدن، صدای شیرین خندیدن مادر و صورت بشاش پدر نیز ضبط شده است. از یاد نبریم این دستگاه ضبط در مغز بچه مدام روشن است.
بنابراین حجم اطلاعات محفوظ شده در والد بسیار عظیم نشان می دهد. این دستگاه ضبط روشن است ولی در مواقعی غریزتاً كودك برای دفاع از خود دستگاه ضبط را خاموش می كند و به حرف های والدین گوش فرا نمی دهد و حتی آنها را نگاه نیز نمی كند و آن زمانی است كه كودك متوجه تناقض های زیادی می شود؛ پدری كه می گوید سیگار برای سلامتی مضر است ولی خود سیگار می كشد و یا مادری كه عنوان می كند دروغگویی كار بسیار بدی است ولی خودش دائماً دروغ می گوید.
حال كودكی كه حق ندارد راجع به این تناقضات سؤالی بپرسد دچار پریشانی فكر می شود بنابراین بهترین راه را خاموش كردن ضبط والد می داند حتی برای مدتی كوتاه.
این موضوع كه والد در شخصیت هر فرد منحصر به فرد است حاكی از این موضوع است كه هر شخص در ۵ سال نخست زندگی خویش این محرك را تجربه و درك كرده است و محتویات ضبط شده در والد هر فرد تجربه های اولیه زندگی با پدر و مادر خودش می باشد و به این لحاظ مخصوص خود اوست.
در مرحله بعدی به اخطارها و هشدارها و عنوان كردن مسائل اخلاقی می رسیم همانند این جملات اصراف گناه بزرگی است. هیچ گاه به كسی اطمینان مكن. بچه خوب به حرف مادرش گوش می كند و غیره. این موضوعات و فرامین صرف نظر از خوبی یا بدیشان در آن زمان حقیقت محض هستند احكامی از سوی آدم بزرگ ها، كسانی كه منشأ ایمنی هستند.
در عین حال، كودك در شرایطی است كه باید از این احكام اطاعت كند اینها مجموعه ای از ضبط های دائمی هستند. كسی نمی تواند آنها را پاك كند، همیشه وجود دارند و همواره آماده بازنواختن هستند.
و اما قسمت قابل توجهی از این اطلاعات والد به صورت چه طور باید ظاهر می شود. چه طور باید راه رفت،؛ چه طور باید نشست. چه طور باید ناخن گرفت، رختخواب را مرتب كرد، از مهمان پذیرایی كرد و غیره. این عامل چه طور باید... شامل حجم فراوانی از اطلاعات والد است كه از راه شنیدن و دیدن رفتارهای پدر و مادر كسب می شود .
معمولاً این اطلاعات مفید هستند زیرا باعث به وجود آمدن و فراگیری مهارت هایی می شود كه كودك در زندگی روزمره به آنها نیاز دارد. با توجه به این واقعیت كه حجم فراوانی از این قبیل قوانین در مغز هر انسان كوچك در حال رشد، ضبط و ثبت می شود و بیشتر این فرمان ها به صورت (هرگز، هیچ وقت، همیشه و یادت باشد) محصورند این قوانین و احكام اغلب منشأ عاداتی می شوند كه به صورت رفتارهای قهری و جبری و نقص ها و زیاده روی هایی می شوند كه بعدها در رفتار متقابل اشخاص ظهور می كند.
به غیر از والدین منابع دیگری نیز برای كسب اطلاعات والد وجود دارد از جمله تلویزیون، كودكی كه ساعت ها بدون كنترل والدین به تلویزیون خیره می شود و احتمالاً تصاویر خشن و پرخاشگری و نزاع را مثلاً در قالب یك فیلم اكشن مشاهده می نماید. دنیا را به همین صورت درك می كند و با خود می گوید: آری همین است. زندگی یعنی این.
در این بین اگر پدر و مادر كانال را عوض نكنند و بعضاً خودشان نیز با كودك همراه باشند در نتیجه وی نتیجه مضاعف می گیرد كه دنیا همین طور است باید خشن بود.
از طرفی حتی زمانی كه كودك در حال شنیدن موضوعی در رابطه با اقوام و خویشان و غیره است شنیدن و پی بردن به موضوعات مبهم و خارج از درك او با توجه به سن كمش، موضوعاتی كه پدر و مادر و یا دوستان و نزدیكان بدون توجه به حضور كودك آنها را مطرح می كنند همگی در والد كودك ضبط می شود.
در عین حال هرگونه موقعیت و وضعیتی خارجی كه انسان كوچولو خود را با آن مواجه می بیند و این آزادی و اجازه را ندارد كه درباره آن سؤالی بپرسد و یا خودش آن را بررسی نماید، اطلاعاتی تولید می كند مبهم و متناقض كه در والد ضبط و ذخیره می شود.
بدین ترتیب با آگاهی و پی بردن به اهمیت ضبط های والد كه به اذعان برخی از روان شناسان هسته اصلی آن در پنج ساله نخست زندگی ایجاد می شود بیش از پیش متوجه نكات ظریفی می شویم كه به هنگام مواجهه با یكدیگر در نقش پدر و مادر و در حضور كودك باید خود را موظف به رعایت آنها كنیم.
وقتی به اهمیت این موضوع پی ببریم كه دستگاه ضبط والد همیشه روشن است دیگر جایز نیست هر حكمی را صادر كردن و عمل نكردن به آن توسط خودمان؛ اگر اختلاف نظر یا عقیده با همسر خویش داریم در حضور كودك آن را تبدیل به یك جنجال بزرگ نكنیم و یادمان باشد كه كودك با احساس ناامنی چشم به این جهان می گشاید.
او از فضای ایمن و مناسب رحم كه كلیه نیازهایش برآورده می شده چشم به دنیایی می گشاید كه برایش غریب است و احساس ناامنی او را این پدر و مادر هستند كه تبدیل به احساس آرامش و امنیت می كنند. بسیاری از متخصصین علوم رفتاری بر این عقیده اند كه پایه و اساس شخصیت هر فرد در سال های اولیه زندگی و با تأثیرپذیری از والدین و محیط شكل می گیرد؛ از این رو نقش حیاتی و پراهمیت والدین در شكل گیری شخصیت فرزندانشان غیرقابل انكار است.

محمود هندی پور

منبع : روزنامه همشهری